لیزینگ چیست

هرچند اطلاعات کافی از اولین معامله لیزینگ دردسترس نیست ولی اطلاعات موجود حاکی است که این امر دو هزار سال قبل از میلاد مسیح در مناطقی از سومر باستان به وقوع پیوسته است. در برخی از لوح های به دست آمده، اجاره دادن وسایل کشاورزی و واگذاری حق استفاده از زمین، آب، گاو و سایر دام ها ثبت شده است. در برخی از تمدن های باستانی دیگر مانند تمدن یونان، روم و نیز مصر، لیزینگ به عنوان یک روش تامین مالی مطلوب و گاه تنها روش مالی برای حل مشکلات اقتصادی مطرح بوده است. در بابل و بین النهرین بازرگانی رواج فراوان داشت. بانک هایی که برای توسعه تجارت و کشاورزی به مردم وام می دادند، تشکیل شده بود که معروف ترین آنها دو بانک برادران اگیبی و پسران موراشو در بابل بوده است.امیــران و بزرگان و دستگاه های اداری و مذهبی، کارگرانی داشتند که آنان را «مانیا» می خواندند. بر اینان که بردگانی بیش نبودند داغ می نهادند و در امور ساختمانی و کشاورزی و صنعت از وجودشان استفاده می کردند.اینان از اسیران جنگی به شمار می رفتند و آنان را غالباً در روستاها سکنی می دادند.
● لیزینگ
لیزینگ، توافقنامه یی است بین صاحب تجهیزات (موجر) و فردی که از تجهیزات استفاده می کند(مستاجر) که با شرایط معین برای مدت زمان معلوم و در ازای دریافت مبالغی مشخص (مال الاجاره های متناوب) تنظیم می شود. این توافقنامه، قراردادی مکتوب است که بخش های مختلفی دارد و شرایط انجام عملیات لیزینگ مانند طول دوره قرارداد، مبلغ و سررسید پرداخت اقساط مال الاجاره، مشخصات تجهیزات مورد اجاره و در نهایت شرایط و تاریخ انقضای قرارداد خریدار را تشریح می کند. امروزه لیزینگ، راه حل مناسبی برای رفع مشکلات مالی موسسات مختلف در سراسر دنیا است. تقاضای روزافزون برای لیزینگ، موجب به وجود آمدن صنعتی با درآمد سالیانه بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار شده است. نفوذ صنعت لیزینگ به بازار، هر سال رشد اقتصادی بیشتری را نشان می دهد به طوری که در برخی اقتصادهای توسعه یافته، سهم آن بیش از ۴۰ درصد کل ساختار سرمایه است.
● لیزینگ در ایران
لیزینگ در ایران، قریب به سه دهه قدمت دارد. این صنعت مقارن با اشاعه آن طی دهه ۱۹۷۰ به بعد در اقتصاد کشورهای در حال توسعه آسیایی و امریکای لاتین، در اواسط دهه ۱۳۵۰ و به عبارت دقیق تر در تیرماه ۱۳۵۴ با سرمایه گذاری بخش خصوصی کشور و مشارکت مالی و دانش فنی فرانسویان شکل گرفت و بدین ترتیب نخستین هسته تشکیلاتی لیزینگ به نام «شرکت لیزینگ ایران» در ایران با سرمایه یکصد میلیون ریال تاسیس و فعالیت خود را در زمینه اعطای تسهیلات اعتباری، اجاره ماشین آلات و تجهیزات صنعتی آغاز کرد. دو سال بعد دومین شرکت نیز با سرمایه گذاری و دانش فنی فرانسویان و مشارکت سرمایه یی چند بانک و با سرمایه یک میلیارد ریال به نام «شرکت آریا لیزینگ» تاسیس شد و آغاز به کار کرد. گفتنی است هر دو شرکت فوق اکنون به صورت گسترده و فعال در بازار پول و سرمایه کشور حضوری پرثمر دارند. از سوی دیگر، لیزینگ در قانون عملیات بانکی بدون ربا و مصوب دی ماه ۱۳۶۲ تحت عنوان اجاره به شرط تملیک که نوعی از عملیات لیزینگ مالی است، مشروعیت یافت و دستورالعمل های اجرایی آن تدوین و ابلاغ شد.لیزینگ به دلیل خدمات گسترده مالی و نیز طیف وسیع تجهیزاتی که شامل می شود به شکل صنعتی جهانی درآمده است.
لیزینگ منحصر به صنعت خاصی نیست بلکه با استفاده از آن می توان تجهیزات مختلفی چون کامپیوتر و لوازم کار، حتی هواپیما و کشتی را تهیه کرد. البته آنچه در ایران با آن مواجه هستیم اکثر قریب به اتفاق شرکت های فعال در بخش لیزینگ در زمینه مبادله خودرو متمرکز شده و این کالا با توجه به ویژگی های آن از جمله داشتن شماره شهربانی و امکان ردیابی و استرداد آن درصورت عدم ایفای تعهدات مستاجران و در نتیجه ریسک پایین سرمایه گذاری سبب شده است که مردم گرایش بیشتری نسبت به تاسیس شرکت های لیزینگ در زمینه خودرو از خود نشان دهند.براساس اطلاعات و آمار کانون شرکت های لیزینگ ایران تا پایان سال ۸۴ شرکت های لیزینگ ثبت شده در کشور به تعداد ۲۷۸ شرکت و با سرمایه ثبتی حدود ۳۵۰۰ میلیارد ریال رسیده است که حدود ۳۰ درصد از این شرکت ها فعالیت اساسی دارند. براساس آمار این کانون، گردش مالی این شرکت ها تا پایان شهریور ۸۵ بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بوده است.
● انواع لیزینگ
▪ لیزینگ عملیاتی؛ قدیمی ترین و ساده ترین نوع عملیات لیزینگ است که بر مبنای آن متقاضی، کالای مورد نظر خود را در چارچوب قراردادهای کوتاه مدت یا میان مدت و فقط به قصد بهره برداری و برخورداری از حق انتفاع، اجاره و در پایان دوره قرارداد آن را به موجر مسترد می دارد.
▪ لیزینگ مالی؛ در نوع خود یکی از پیشرفته ترین شیوه های لیزینگ در دنیا است. در این روش متقاضیان یا در واقع مستاجران آتی شرکت نسبت به انتخاب، بازرسی، بیمه، تعمیر، نگهداری و... تجهیزات مورد نیاز خود دقیقاً به عنوان نماینده موجر اقدام می کنند، ضمن اینکه مالکیت حقوقی و قانونی مورد اجاره متعلق به موجر و مالکیت اقتصادی آن متعلق به مستاجر خواهد بود. این نوع لیزینگ دارای انواع مختلفی است که از آن جمله می توان به لیزینگ کمک فروش، لیزینگ اهرمی، خرید و اجاره مجدد و لیزینگ برون مرزی اشاره کرد.زیرمجموعه های لیزینگ سرمایه یی یا اجاره اعتباری عبارتند از؛
● روش لیزینگ اجاره اعتباری کمک فروش
در این روش بین شرکت لیزینگ (موجر) و شرکت تولیدکننده توافق می شود که تولیدکننده کالای تولیدی خود را در اختیار شرکت لیزینگ قرار دهد تا شرکت لیزینگ تولیدات را در چارچوب قراردادهای اجاره اعتباری به متقاضیان واگذار کند. این نوع عملیات در شرکت های خودروسازی و شرکت های تولیدی معمول است.
● روش لیزینگ اهرمی یا اجاره اعتباری سه جانبه
این روش در اصل جهت اجاره کالاها یی با قیمت زیاد مثل کشتی، هواپیما، ماهواره، تاسیسات عظیم نفتی و گازی و تجهیزات به کار گرفته می شود. شرکت لیزینگ با استفاده از تسهیلا ت بانکی یا موسسات اعتباری بین المللی منابع لا زم برای اجاره اهرمی را تامین می کند و با استفاده از این منابع کالای مورد نیاز را در چارچوب قراردادهای اجاره اعتباری به متقاضیان واگذار می کند.
● روش لیزینگ خرید و اجاره مجدد
براساس این روش متقاضی به منظور تامین نقدینگی مورد نیاز، ماشین آلا ت یا تجهیزات و ساختمان متعلق به خود را به شرکت لیزینگ می فروشد و مجدداً همان کالا را در قالب قرارداد اجاره اعتباری در اختیار می گیرد. به این ترتیب ضمن تامین نقدینگی مورد نیاز، در پایان مدت قرارداد مجدداً کالای مورد اجاره را به خود اختصاص می دهد.وام های رهنی یا مشارکت مدنی و فروش اقساطی که بانک ها با مالکان زمین جهت ساخت بنا یا بساز و بفروش ها، موسسات و کارخانه ها دارند، بر اساس این روش شکل گرفته است.
● انواع موجران لیزینگ
▪ موجران مستقل؛ این بخش شامل شرکت هایی است که تجهیزات را از تولیدکنندگان متفاوت خریداری می کنند و آنها را در اختیار مستاجران یا مصرف کنندگان نهایی قرار می دهند. موسسات مالی نظیر بانک ها و شرکت های بیمه جزء این گروه اند.
▪ موجران وابسته یا کمک کنندگان به فروش؛ این شرکت ها به عنوان شرکت های تابع لیزینگ توسط تولیدکنندگان یا عوامل فروش تجهیزات ایجاد می شوند تا به آنها در امر تامین مالی و فروش محصولات تولیدی کمک کنند.
● کارگزاران لیزینگ
این گروه، مستاجر واجد شرایط و علاقه مند را پیدا می کنند، اطلاعات لازم در مورد تجهیزات را در اختیار او قرار می دهند، وجوه استقراضی مورد نیاز موجر مستقل را برای خرید تجهیزات، تضمین و سرانجام موجر نهایی در عملیات لیزینگ را معرفی می کنند.
● پرداختنی های لیزینگ
مستاجر در ازای استفاده از تجهیزات در طول دوره قرارداد متعهد می شود مبالغی را به عنوان مال الاجاره به صورت متناوب (یعنی در چند بخش زمانبندی شده) به موجر بپردازد. این مال الاجاره باید هزینه های سرمایه گذاری و عملیاتی موجر را جبران کند. این هزینه ها عبارتند از؛
▪ هزینه استهلاک تجهیزات
▪ هزینه مربوط به تامین وجوه استقراضی جهت خرید تجهیزات و سودی که به آن تعلق می گیرد.
▪ هزینه های اداری و اجرایی متداول
▪ هزینه های مربوط به خدمات متمرکز مانند هزینه تعمیر و نگهداری، گارانتی، پشتیبانی و...
پرداخت مال الاجاره معمولاً ماهیانه انجام می شود ولی روش های دیگر پرداخت مانند سه ماه یک بار، شش ماه یک بار و حتی سالیانه هم وجود دارد.
● پایان قرارداد لیزینگ
در پایان دوره قرارداد، موجر یکی از گزینه های زیر را در اختیار مستاجر قرار می دهد؛
▪ بازپس دادن تجهیزات بدون هیچ گونه تعهدی به جز هزینه های احتمالی ناشی از جابه جایی و حمل و نقل
▪ خرید تجهیزات با قیمتی که توسط ارزیاب تعیین شده است.
▪ تمدید قرارداد با همان نرخ قبلی یا نرخ جدیدی که با یک ارزیابی جدید تعیین می شود.

حسن کمالو
کارشناس ارشد مدیریت

منبع : روزنامه اعتماد