امر به معروف و نهی از منکر فقط در شرایطی واجب است

وظیفه امر به معروف و نهی از منکر قبل از هر چیز دو شرط اساسی دارد : یکی بصیرت در دین و دیگری بصیرت در عمل .
بصیرت در دین - همچنانکه در روایت آمده است - اگر نباشد زیان این‏ کار از سودش بیشتر است . و اما بصیرت در عمل لازمه دو شرطی است که در فقه از آنها به &#۰۳۹;احتمال تأثیر و عدم ترتب مفسده تعبیر شده‏ است و مال آن به دخالت دادن منطق است در این دو تکلیف .
یعنی امر به معروف و نهی از منکر برای اینست که &#۰۳۹;معروف&#۰۳۹; رواج گیرد و منکر محو شود . پس در جائی باید امر به معروف کرد و نهی از منکر نمود که احتمال ترتب این اثر در بین باشد . اگر می‏دانیم که قطعا بی‏اثر است دیگر وجوب چرا ؟
و دیگر اینکه اصل تشریع این عمل برای این است که مصلحتی انجام گیرد . قهرا در جائی باید صورت بگیرد که مفسده بالاتری بر آن مرتب نشود . لازمه‏ این دو شرط بصیرت در عمل است . آدمی که بصیرت در عمل را فاقد است‏ نمی‏تواند پیش بینی کند که آیا اثری بر این کار مترتب هست یا نیست و آیا مفسده بالاتری را در بر دارد یا ندارد ؟ اینست که امر به معروفهای‏ جاهلانه همان طوری که در حدیث است افسادش بیش از اصلاح است .
در سایر تکالیف گفته نشده که شرطش احتمال ترتب فائده است و اگر احتمال اثر دارد باید انجام داد و اگر احتمال اثر ندارد نباید انجام داد و حال آنکه در هر تکلیفی ، فائده و مصلحتی منظور است اما تشخیص آن‏ مصلحتها بر عهده مردم گذاشته نشده است . درباره نماز گفته نشده اگر دیدی‏ به حالت مفید است بخوان و اگر دیدی مفید نیست نخوان . در روزه هم گفته‏ نشده اگر احتمال می‏دهی فائده دارد بگیر و اگر احتمال نمی‏دهی نگیر . در روزه گفته شده اگر دیدی به حالت مضر است نگیر . همچنین در حج یا زکات‏ یا جهاد اینچنین قید نشده است . اما در باب امر به معروف و نهی از منکر این قید هست که باید دید چه اثر و چه عکس العملی دارد و آیا این‏ عمل در جهت صلاح اسلام و مسلمین است یا نه ؟ یعنی تشخیص مصلحت بر عهده‏ خود عاملان اجرا است .
در این تکلیف هر کسی حق دارد بلکه واجب است که منطق و عقل و بصیرت‏ در عمل و توجه به فائده را دخالت دهد ، و این عمل تعبدی صرف نیست . (رجوع شود به گفتار ماه ، جلد اول ، سخنرانی امر به معروف و نهی از منکر) .
این شرط که اعمال بصیرت در امر به معروف و نهی از منکر واجب است‏ مورد اتفاق جمیع فرق اسلامی است به استثناء خوارج . آنها روی همان جمود و خشکی و تعصب خاصی که داشتند می‏گفتند امر به معروف و نهی از منکر تعبد محض است . شرط احتمال اثر و عدم ترتب مفسده ندارد . نباید نشست در اطرافش حساب کرد . طبق همین عقیده با علم به اینکه کشته می‏شوند و خونشان هدر می‏رود و با علم به‏ اینکه هیچ اثر مفیدی بر قیامشان مترتب نیست قیام می‏کردند و یا ترور می‏کردند .
خوارج نه بصیرت دینی داشتند و نه بصیرت عملی . مردمی نادان و فاقد بصیرت بودند بلکه اساسا منکر بصیرت در عمل بودند زیرا این تکلیف را امری تعبدی می‏دانستند و مدعی بودند باید با چشم بسته‏ انجام داد .

استاد مطهری/جاذبه و دافعه علی (ع)
کیوان داور

منبع : مطالب ارسال شده