بر سر دوراهی اخلاق یا پژوهش

از وقتی که سه دهه قبل مساله سوءاستفاده از مردان سیاهپوست برای مطالعه بیماری سیفلیس از پرده بیرون افتاد، دولت فدرال تصمیم گرفت با تشکیل هیات‌هایی به وسیله نظارت و تدوین اصول اخلاقی در پژوهش‌های پزشکی از استفاده از مردم به عنوان موش‌های آزمایشگاهی جلوگیری کند. اما امروزه با گذشت سه دهه از تشکیل این هیات‌ها اعتراضات اعضای هیات‌های علمی، فارغ‌التحصیلان و دانشجویان در مورد عملکرد هیات‌های نظارت هر روز گسترده‌تر می‌شود. این افراد معتقدند هیات‌های نظارت بر تعبیر دلبخواهی حقوق اخلاقی علاوه بر پژوهش‌های پزشکی، در تحقیقاتی مثل تاریخ، زبان یا موضوعات دیگری که خطری برای کسی ایجاد نمی‌کنند نیز دخالت می‌کنند...
سخنگوی اداره حفاظت از تحقیقات انسانی می‌گوید: «این هیات‌ها که به نام هیات‌های داوری سازمانی Institutional Review Boards خوانده می‌شوند حداقل از پنج نفر تشکیل شده‌اند که یکی از اعضا باید غیرمحقق و یکی دیگر نیز به وسیله غیر از خود موسسه استخدام شده باشد. این افراد باید در تمام موسساتی که منابع مالی آنها به وسیله هفده آژانس شناخته شده فدرال تامین می‌شود به کار گمارده شوند و تمام تحقیقاتی را که به نوعی به هر انسانی از رییس‌جمهور ایالات متحده گرفته تا یک مادربزرگ سالخورده مربوط می‌شوند از نظر اخلاقی کنترل کنند. بسیاری از دانشگاه‌های بزرگ آمریکا دارای چند هیات داوری هستند که افراد آن برای دوره کوتاهی انتخاب می‌شوند.»
منتقدان معتقدند این روال که گاهی پوچ و بی‌معناست همیشه نباید الزامی باشد. در گزارش‌هایی که از طرف انجمن استادان دانشگاه‌های آمریکا چاپ شده به مواردی اشاره شده است که مثلا یک دانشجوی زبان‌شناسی که در مورد یکی از زبان‌های ناشناخته قبایل بدوی تحقیق می‌کرده مجبور به ارایه فرم رضایتنامه از افراد این قبیله شده یا یک دانشجوی PhD علاقه‌مند به تحقیق روی مسایل قومی به دلیل ملاحظات اخلاقی و امکان جریحه‌دار کردن عواطف افراد از مصاحبه با سیاهپوستان آمریکایی منع شده است. جاشوآ فریمن، مدیر برنامه فارغ‌التحصیلان رشته تاریخ دانشگاه‌های آمریکا می‌گوید: «این اقدامات تاریخ‌نویسان را کلافه کرده است. این قوانین الگوهای تحقیقات پزشکی هستند و انطباق کلی و بدون تغییر آنها به هر نوع تحقیقات علوم ‌انسانی نامناسب و جاهلانه است.»
او ادامه می‌دهد: «یکی از دانشجویان مدت‌ها است که در انتظار تایید هیات‌های داوری برای مطالعه روی یکی از اعتصابات کارگری دهه ۱۹۷۰ است. این دانشجو مجبور شده تمام سوالاتی را که می‌خواهد از کارگران یا اتحادیه‌های کارگری بپرسد، فرم‌های پر شده رضایتنامه، محل امن قفل شده برای حفاظت از این تحقیقات و آزمونی در مورد تفهیم معیارهای مربوطه را به هیات داوری ارایه کند.»
● تاریخچه نظارت اخلاقی
هیات‌های داوری ابتدا در سال ۱۹۷۴ برای نظارت اخلاقی بر تحقیقات زیست‌پزشکی به وجود آمدند. در سال ۱۹۸۱ این قوانین به تمام تحقیقاتی که به نوعی با موضوعات انسانی ارتباط دارند یا داشته‌هایی که می‌توانند در دسترس عموم قرار گیرند‌، تعمیم داده شد. تا به امروز تفسیر این قوانین به طور عمده بر عهده هیات‌های داوری بوده که تعداد آنها در ایالات‌متحده به حدود ۵۵۴ هیات می‌رسد و هر چند که طبق قانون این هیات‌ها باید تنها بر تحقیقاتی نظارت کنند که از منابع مالی دولتی استفاده می‌کنند، ولی امروزه در بسیاری از دانشگاه‌ها صرف‌نظر از اینکه منابع مالی دولتی یا خصوصی داشته باشند هیات‌های نظارت وجود دارند.
به گفته منتقدان، این نظام در هم ریخته فشار نه نظارت در جایی ایجاد می‌کند و نه می‌توان از آرای آن تقاضای تجدیدنظر کرد. دو تن از اعضای سابق هیات داوری دانشگاه میسوری در کلمبیا که می‌خواستند در مورد عملکرد این
هیات‌ها تحقیق کنند اول باید رضایت خود این هیات را کسب می‌کردند. هر چند این افراد معتقد بودند موضوع تحقیق آنان از موافقت هیات داوری مستثنا است ولی عاقبت معلوم شد تنها مرجعی که می‌تواند شروع و روند تحقیقات را تایید کند و همچنین تنها مرجع فرجام‌خواهی در صورت رد موضوع تحقیق همان هیات داوری است!
برنارد شوتز، مدیر اداره فدرال حفاظت از تحقیقات انسانی که مسوول اجرای این قوانین است خود اعتراف می‌کند دستورالعمل‌هایی که هیات‌های داوری بر مبنای آنها عمل می‌کنند به اندازه کافی شفاف نیستند و او تصمیم دارد دستور‌العمل‌های پیشنهادی جدیدی را به زودی اعلام کند. با این حال او هنوز اصرار دارد که «ارجحیت با حفاظت اخلاقی از هر نوع تحقیق با موضوعات انسانی و کنار گذاشتن تفکری است که تحقیقات غیرپزشکی را مصون از رساندن خطر یا ضرر برای موضوع تحقیق می‌داند.» و ادامه می‌دهد: «واضح است که در مورد این مساله نباید از تعادل خارج شد، ولی «بی‌خطر بودن هر تحقیقی به جز تحقیق پزشکی حرف تازه‌ای است.»
● باری سنگین بر دوش پژوهشگران
در نظر بسیاری از اعضای هیات‌های علمی، فارغ‌التحصیلان و دانشجویان علاقه‌مند به تحقیق، هیات‌های داوری بار سنگینی بر دوش پژوهشگران هستند که با هر قدم نیز سنگین‌تر می‌شوند. همین افراد می‌گویند وسواس مقامات قانونی در مورد رعایت اصول اخلاقی در تحقیقات مختلف معمولا ارتباطی با موضوع بسیاری از این تحقیقات ندارند. مطابق نظراتی که از سوی بسیاری انجمن‌های علمی در مقالات، انبوه گزارش‌ها و جلسات منعکس شده حرکت‌ لنگان‌لنگان و بازدارنده هیات‌های داوری اثر مخرب گسترده‌ای بر تحقیقات انسانی و اجتماعی داشته است. برخی کارشناسان قانونی نیز می‌گویند هیات‌های داوری اصول اولیه این کار را نقض کرده‌اند.
البته نقش این هیات‌ها وقتی دوباره مورد تاکید قرار گرفت که یک جوان ۱۸ ساله در جریان یک سری تحقیقات پزشکی در مورد ژن درمانی در سال ۱۹۹۹ در دانشگاه پنسیلوانیا درگذشت. رابرت جانسن، یکی از اعضای هیات داوری
دانشگاه آپالاچیان همیشه در آغاز صحبت با دانشجویان می‌پرسد در جریان یک تحقیق چه چیزهایی را می‌خواهید بفهمید؟ از طرف دیگر، سوهاپتمن، رییس انجمن نویسندگان پزشکی آمریکا در نامه‌ای به سردبیران نشریات پزشکی می‌گوید: «انجمن نویسندگان پزشکی آمریکا در پی ارتقای دستور‌العمل‌های نظارت اخلاقی برای انتشار مطالب پزشکی و تحقیقاتی است. این تصمیم شامل اعلام نقش خاص نویسندگان پزشکی جدای از محققان، پای‌بندی به جا و متناسب به دستور‌العمل‌های کمیته بین‌المللی سردبیران نشریات پزشکی
(International Committee of
Medical Journal Editors)-
و افشاگری بی‌پرده مسایل مورد اختلاف از جمله حمایت‌های مالی است. انجمن همچنین
درصدد است با افشاگری شفاف در مورد نقش نویسندگان در انتشار مطالب پزشکی امکان سنجیدن میزان اعتبار تحقیقات را برای خوانندگان خود فراهم آورد.

منبع: نیویورک تایمز
۲۸ فوریه ۲۰۰۷
مترجم: مرجان یشایائی

منبع : هفته نامه سپید