صد شکر و صد حیف

در ادبیات و فرهنگ ایرانی اسلامی ما عبارت های بسیاری یافت می شود که تناقض نماست و آدمی را با شگفتی روبه رو می سازد. از آن میان می توان به تبریک و تسلیت در هنگام روبه رو شدن با خانواده شهیدان سخن گفت که بیانگر دوحالت خوشحالی و اندوه است. این مسئله در منطق صوری و ارسطویی نمی تواند معنا و مفهوم درستی یابد. منطق صوری بر این پایه بنیاد نهاده شده که یک امر یا سلب یا ایجاب باشد و نمی تواند در همان حال که خوشحالی است اندوه نیز وجود داشته باشد. به این معنا که شخص یا دروغ می گوید و یا آن که احساس خویش را به درستی نمی تواند بیان کند. اما این مسئله در فرهنگ و ادبیات ما وجود دارد. مگر نمی شود که آسمان هم بارانی باشد و هم آفتابی. ما وقتی با این گونه آب و هوا مواجه می شویم، در این هنگام آسمان بسیار زیبا می شود و رنگین کمان و هزاران رنگ زیبا ما را به وجد و شور می آورد.
این مشکل برای منطق صوری بود و هست و مردم مانده بودند که این واقعیت ترکیبی را چگونه می توان تحلیل علمی کرد. بسیاری از امور در جهان هست که نمی توان با منطق علمی آن را تحلیل وتبیین کرد. بنابراین می بایست حکم به ناتوانی منطق علم می کردند ولی این کار انجام نشد تا این که منطق فازی از سوی یک اندیشمند ایرانی در دهه شصت میلادی پیشنهاد شد و در دهه هفتاد و هشتاد در صنعت و فن آوری روز به کار گرفته شد. این منطق نه تنها در فن آوری به کمک مردم آمد بلکه توانست در حوزه های دیگر نیز مردم را با علم و منطق آشتی دهد.
چیزهایی که روزی ازنظر منطقی بی معنا و نامفهوم بود اکنون معنا و مفهومی علمی می یافت. این منطق بود که به درستی و راستی حالات و عواطف انسانی نیز حکم کرد.
این که گفته می شد ازنظر منطقی معنا ندارد آسمان هم بارانی و هم آفتابی باشد و یا دل آدمی هم شاد و هم گریان باشد و اندوه از آن آشکار گردد، اکنون مفهومی درست می یافت و منطق علمی آن را نیز تأیید می کرد.
شاد اندوهگین
این گونه شد که تسلیت و تبریک معنا یافت و شادی و اندوه در هم تنیده شدند و ازنظر علمی نیز موردتأیید و تأکید قرار گرفت.
بدین ترتیب این شعر سعدی در عیدفطر به خوبی معنا یافت که:
عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت
صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
این بیت بیانگر وداع نامه امام سجاد(ع) با ماه رمضان و آمدن عید سعید فطر است. در این حال انسان اندوهگین است که ماه ضیافت خدا به پایان رسیده و خوشحال از آن که توانسته است در این ماه که در اندیشه اسلامی برخی از اهل دل و عرفان، اول سال است، مانند جوانه ای دوباره از شاخه توحید شکفته است.
فطر در زبان عربی به معنای شکفتن و جوانه زدن است. اکنون با پایان رمضان انسان دوباره با توبه و بازگشت به توحید و دست یازی به تقوا در باران رحمت الهی جوانه می زند و می شکفد. از این رو خوشحال و خندان است که شکفته است و جوانه ای توانا وشاداب شده است. اما با این حال ناراحت و اندوهگین که این مهمانی تا سال دیگر به پایان رسیده است. ماهی که خداوند در آن ماه با عنایت و رحمت و فضل خویش این امکان را فراهم آورده تا با بند کشیدن شیطان به تقوا دست یافته و بازگشت به فطرت را در هر افطاری تجربه کند. به هرحال ما شاد اندوهگینیم. شاد از جوانه زدن و فطر و اندوهگین از پایان مهمان خدا بودن.

حسین ابراهیمی

منبع : روزنامه کیهان