تا تشویق هست، تنبیه چرا؟

اگر فقط کمی به سال‌های نه خیلی دور برگردیم و پای خاطرات یکی دو نسل پیش بنشینیم، می‌بینیم تنبیه یکی از ارکان آموزش بسیاری از مراکز آن زمان محسوب می‌شد.
بچه‌ها در مدرسه و خانه به دلایل گوناگون تنبیه‌ می‌شدند و تنبیهات بدنی جزئی از زندگی و کودکی و نوجوانی بسیاری از آنها را تشکیل می‌داد. افرادی که معتقد بودند؛ با این روش خود گامی موثر در تربیت بچه‌ها برمی‌دارند واغلب با خوش نیتی به گونه‌ای سخت‌گیرانه بچه‌ها را به باد چوب و فلک و کتک می‌گرفتند از این نکته بسیار مهم غافل بودند که شاید با این رفتار خود در حال خاموش‌کردن استعدادی در نطفه هستند.
دانش‌آموزان زیادی فقط برای فرار از تنبیه‌شدن به اجبار درس می‌خوانند، بسیاری از آنها علیرغم استعداد سرشار درس خواندن را در نیمه راه برای همیشه رها می‌کردند و بسیاری از کودکان ترسی عمیق از والدین خود داشتند که هرگز اجازه نزدیک شدن به آنها را به خود نمی‌دادند.
این در حالی است که نه تنها در دین ما کتک زدن و برخورد بسیار تند با کودکان مزمت شده‌است بلکه امروزه روانشناسان هم بر مضرات این شیوه برخورد با بچه‌ها یا به اصطلاح تربیت آنها تاکید می‌کنند.
روانشناسان معتقدند؛ تنبیه بدنی پرخاشگری را در پسرها و استرس و اضطراب را در دخترها افزایش می‌دهد.
تنبیه بدنی را می‌توان بیشتر از آنکه وسیله‌ای برای اصلاح رفتار کودکان دانست، راهی برای تخلیه خشم و عصبانیت والدین به شمار آورد.
● تنبیه بدنی ممنوع
تحقیقات جدید حاکی از این است که آثار منفی این سوءرفتار بسیار زیاد است و باید برای مبارزه با آن قدم‌های موثری برداشت. متخصصین از انتقاد‌های مکرر و تحقیرآمیز توسط والدین و اطرافیان که به تدریج سبب ایجاد استرس و عدم اعتمادبه‌نفس می‌شود، تحت عنوان آزار و اذیت کلامی یاد می‌کنند. نتایج این تحقیقات بیانگر این است که آزار و اذیت کلامی در دوران کودکی مانع رشد طبیعی مغز می‌شود و این مطلبی است که اغلب والدین به آن توجه ندارند و تصور می‌کنند که تنها تنبیهات بدنی است که به فرزندانشان آسیب می‌رساند.
خشونت کلامی یک تاثیر منفی ماندگار روی کودکان دارد و زمانی که کودک توسط والدین تحقیر می‌شود در آینده به یک فرد بیش از حد پرخاشگر و یا مطیع تبدیل می‌شود که در هر دو صورت این فرد در آینده شخصیتی نامتعادل و آسیب‌پذیر خواهد داشت.
تنبیه باید در حد معقول و مناسب باشد و از تنبیه‌های بدنی پرهیز شود، به‌طور مثال می‌توان برحسب میزان بدی کار کودک را برای دقایقی یا حتی ساعاتی از انجام یکی از کارهای مورد علاقه‌اش مانند تماشای تلویزیون یا بازی محروم کرد. حتی با کودک برای مدتی قهر کرد و با بی‌اعتنایی و بی‌توجهی ناراحتی و بدی کارش را به او فهماند. توجه داشته باشید این قهر هرگز نباید همراه با راندن کودک از خود و یا استفاده از جملاتی مانند «دیگر دوستت ندارم»، «تو دیگر بچه من نیستی» و... باشد. به کودک بگویید او را دوست دارید اما به‌خاطر کار بدش از دست او ناراحت و عصبانی هستید.
اگر تنبیهی را برای کودک در نظر گرفتید و به طور مثال به او گفتید به‌خاطر کار بدش امروز نمی‌تواند با یکی از اسباب بازی‌هایش بازی کند به هیچ عنوان از تصمیم خود کوتاه نیایید و در برابر گریه‌های او مقاومت کنید، در غیر این صورت کودک شما به طور حتم با خود خواهد گفت با گریه، التماس و ... می‌توانم دل مامان را به دست آورم و از تکرار کار بدش ابایی نخواهد داشت.
تشـویق بجا وسیله‌ای اساسی برای ایجاد انگیزه و رغبت برای انجام کارهای نیک و عادات پسنـدیـده و تنبیه عاملـی برای جلـوگیری از کارهای زشت و عادت‌های نکوهیده است. وجـود هر دو در تربیت ضروری است. در حقیقت «تشـویق» مانند واکسـن عمل مـی کند و «تنبیه» به منزله درمان است.
یکی از راه‌های محبت به کـودکان ایجاد شـوق در آنان برای انجام اعمال است. چه بسا افرادی که یک تشـویق بجا و شایسته تغییری بـس شگفت در زندگی آنان پدید آورده و مسیر زنـدگـی آنها را عوض می‌کند.
● تشویق و باز هم تشویق
تحسین کودک موجب می شود که اعتمادبه‌نفسش افزایش پیدا کرده و استعدادهای نهفته اش شکوفا شوند و قوای درونی‌اش به فعلیت برسند. تشویق، شخصیت فرد را احیاء می‌کند، او را از یأس و بدبینی نجات می‌دهد و به زندگی دلگرم می‌کند. گاهی یک تحسین ساده، مسیر زندگی فرد را دگرگون می‌کند. وقتی کودک تحسین شود، احساس ارزشمندی می‌کند.
تشویق پاسخی است به نیازهای طبیعی و روانی کودک. وقتی کودک را مورد تشویق قرار می‌دهیم فرصتی فراهم می‌شود تا کودک به توانایی‌ها و ارزشمندی‌های خود پی‌ ببرد و در نتیجه تصویر مثبت و ارزنده‌ای از خود در ذهنش ایجاد خواهد شد. همیشه و در هر حالتی تشویق بسیار بهتر و موثرتر از تنبیه است. شما با تشویق کارهای خوب کودکتان آن کارها را تقویت خواهید کرد و از کارهای نامناسب او خواهید کاست، به‌طور مثال به‌جای اینکه هربار که کودکتان فراموش می‌کند اتاقش را مرتب کند، او را سرزنش کنید، هربار که اتاقش را مرتب می‌بینید او را تشویق کنید.
در این صورت فرزند شما به طور غیر مستقیم خواهد آموخت که اتاق خود را مرتب کند و این کار را با انگیزه و میل انجام خواهد داد. در حالیکه تنبیه فقط باعث ترس او شده و کودک با بی‌میلی اتاقش را مرتب خواهد کرد و گاهی هم از لجبازی و گرفتن انتقام از والدین ممکن است توجهی به گفته‌های آنها نکند.
البته تشویق نامتناسب با عملکرد هم زیان بار است و سطح توقع کودک را بالا می‌برد و دیگر به راحتی با پاداش‌های کوچک‌تر راضی نخواهد شد.
تشویق می‌تواند بر اساس عملکرد کودک از یک نگاه محبت‌آمیز، یک لبخند، نوازش‌کردن و یا دادن جایزه باشد، شما حتی می‌توانید به کودکتان اجازه دهید به کار مورد علاقه‌اش مانند بازی کامپیوتری کمی بیشتر از زمان همیشگی بپردازد.
● چه وقت از تشویق و تنبیه استفاده کنیم؟
تشویق و تنبیه باید بلافاصله بعد از عمل کودک انجام شود، فاصله‌ای بین آن نیفتد چون اثر تنبیه و تشویق را از بین می‌برد. اگر می‌خواهید کودکتان را مورد تنبیه قرار دهید، آن را بلافاصله انجام دهید؛ تا کودک متوجه کار ناپسندش شود. در مورد تشویق هم همین‌طور اگر از وقت آن بگذرد کار کودک را بی‌ارزش کرده‌ایم و کودک فراموش می‌کند که علت اصلی تشویق و تنبیه او چه بوده‌است.
تشویق بر خلاف تنبیه که از عوامل بازدارنده است، عاملی ترغیب کننده محسوب می شود که به انسان نیرو می‌دهد. شخصی که تشویق می‌شود از کار و زحمت خود احساس رضایت می‌کند و همین رضایت خاطر است که جلوی خستگی و بی‌میلی او را می‌گیرد.

کتایون ضیایی

منبع : روزنامه تهران امروز