دوپینگ در بدنسازی از دیدگاه روانشناسی

دكتر "مهناز حق‌شعار" روانشناس و كارشناس مشاوره نگاه خاصی به دوپینگ دارد و به این شرح به دلایل ورزشكاران برای دوپینگ اشاره می‌كند:
‪ - ۱‬دوپینگ یك تقلب است.
اگر به دوپینگ به عنوان یك تقلب نگاه كنیم، باید بگوییم كه افراد به این دلیل تقلب می‌كنند كه یا به سودی دست یابند و یا اینكه از مجازاتی می‌ترسند و می‌خواهند از آن ایمن باشند. همین‌طور زمانی كه چیزی بیشتر از حق خود می‌خواهند، تقلب می‌كنند كه در این صورت افراد شخصیت سلطه گر و زورگو دارند.
‪ - ۲‬دوپینگ یك رهاورد علم است.
كشف پزشكی و رهاورد علم بودن دوپینگ موضوع غیرقابل انكاری است و همه مردم این را می‌دانند و مانند تمام علوم جدید برایشان جالب و جذاب است و طبیعی است كه برای بهره‌گیری از آن اشتیاق نشان خواهند داد.
گذشته از آن، این پدیده با تغییرات فیزیولوژی كه در بدن افراد خواهد داشت، امكان تجربه احساس نشاط و حس‌های خوب دیگری را به آنان می‌دهد و این موضوع "عزت نفس" افراد دوپینگ‌كننده را تحت تاثیر قرار داده و "خود پنداره" افراد را تغییر می‌دهد.
از طرفی عوامل ایجادكننده این فرآیند (داروها ومكمل‌ها) ارزان، شایع و در دسترس هستند و این موضوعات همیشه عوامل خوبی برای فراگیر شدن آن به شمار می‌آیند.
از طرفی جامعه، اطلاعات كافی در مورد عوارض این كار در اختیار مردم قرار نمی‌دهد و این موضوع عجیبی نیست چرا كه همیشه در ابتدای كشف علوم جدید همین‌طور است. همان طور كه هرویین برای درمان افراد معتاد به تریاك كشف شد و پس از مدتی مشخص شد كه خود دارای عوارضی است.
بنابراین دوپینگ ره‌آورد علمی است كه جایگاه استفاده از آن و نیز عوارضش هنوز برای مردم مشخص نیست و بنابراین از آن استفاده می‌كنند.
‪ - ۳‬دوپینگ یك پدیده اجتماعی فراگیر است.
به دلایل تغییرات فیزیولوژیكی كه ماده دوپینگی در بدن افراد ایجاد می‌كند و به آن اشاره شد، این عمل برای افراد لذت بخش است.
این مواد باعث خواهند شد كه "سروتونین" خون بالا رفته و فرد تصویر بدنی و فكری بهتری از خود پیدا كند. درست همان اتفاقی كه افراد در استفاده از مواد مخدر انجام می‌دهند.
در دسترس بودن این مواد نیز باعث خواهد شد تا استفاده و تجربه آنها حتی برای یك بار برای مردم امكان داشته باشد و لذت بخش شدن بودن آن باعث تكرار این امر شده و همین امر به فراگیر شدن این موضوع در جامعه كمك خواهد كرد.
‪ - ۴‬دوپینگ وسیله‌ای برای چهره‌پردازی است.
رسانه‌ها و مطبوعات با قهرمان‌سازی هایی كه از ورزشكاران انجام می‌دهند به جذابیت عمل دوپینگ برای این قشر دامن می‌زنند.
رسانه، یك لحظه و آنهم لحظه اوج قهرمان را نشان می‌دهد و این تصویر حتی بیش از تصور ذهنی خود ورزشكار است و به این ترتیب افراد فریفته چهره‌پردازی رسانه‌ها می‌شوند.
بنابراین، این انگیزه‌ای است برای رفتن به سمت دارو و مكمل تا آن لحظه زیبا را رقم بزند و تجربه كند.
‪ - ۵‬دوپینگ تیری در تاریكی است.
در این مورد فیلترهای عبور ورزشكاران به تیم‌های ملی بسیار حایز اهمیت هستند. یك ورزشكار باید در وهله اول مرحله پهلوانی را پشت سر گذارد تا بتواند برای قهرمانی تلاش كند. ورزشكاران باید از نظر هویت اخلاقی، فردی و اجتماعی و نیز خصوصیات رفتاری گزینش شوند و سپس به جایگاهی به نام تیم ملی راه یافته و برای قهرمانی خود را آماده سازند.
وجود نداشتن این فیلترها و یا نبودن معیارهای مناسب برای محك زدن آنان باعث خواهد شد كه ورزشكاران راحت تر از آنچه كه باید، به تیم ملی راه یابند.
تصور كنید این جوانان اكنون در شرایطی قرار دارند كه میلیونها جوان آرزوی آن را دارند اما امكانش برای آنها فراهم نشده است و این جوان از این موضوع آگاهی دارد و آن را فرصتی مغتنم می‌شمارد.
بنابراین می‌تواند به یك ریسك دست بزند، دوپینگ می‌كند، یا همه چیز به یكباره به دست می‌آورد و یا اینكه هیچ چیز خاصی را از دست نمی‌دهد چرا كه مجازات مناسبی برای این عمل او وجود ندارد.
بنابراین اگر فیلترهای مناسب برای حضور آنان به تیم ملی و نیز مجازات مناسب برای دوپینگ كردن آنان وجود داشت، آنان دوپینگ را تیری در تاریكی نمی‌دیدند.
‪ - ۶‬دوپینگ راهی برای تثبیت و ماندگاری.
همه نسبت به این موضوع آگاهند كه قهرمانی یك ورزشكار عمر كوتاهی دارد و بسیار دیده شده كه قهرمانان ورزشی ما و حتی المپیكی‌ها، به زودی و پس از كناره‌گیری از عرصه ورزش ، فراموش می‌شوند.
این فراموشی یك ناكامی و حالت افسردگی و گاها" پرخاشگری را برای ورزشكارانی كه روحیه پهلوانی آنان تقویت نشده، ایجاد می‌كند.
بنابراین ورزشكاران در طول مدت نه چندان طولانی ورزشی خود به تثبیت خود در نقطه اوج فكر می‌كنند و می‌خواهند بیشتر از این فرصت بهره ببرند و به اصطلاح خود آخرین برگ برنده خود (دوپینگ) را به كار می‌گیرند.
● راه كارهای مقابله از دیدگاه روانشناسی
دكتر حق شعار در این بخش بعداز طرح عمده دلایل دوپینگی شدن ورزشكاران، به بیان راهكارهای مقابله با آنان می‌پردازد.
● وظایف جامعه :
"گفته شد كه برخی از این ورزشكاران تصویر درستی از شخصیت خود نداشته و دچار سلطه گری می‌شوند. این افراد عزت نفس یا خودپنداره پایینی دارند و بنابراین تصور خوبی از خود ندارند و به عبارتی خودشان را قبول ندارند و تایید نمی‌كنند. بنابراین به تایید دیگران نیازمندند و این یك رفتار نوروتیك (روان نژندانه یا روان رنجورانه) را برای آنان رقم می‌زند.
یكی از وظایف مهم جامعه ورزش رسیدگی به این افراد روان رنجور است و باید علت آن را یافته و سپس روشهای درمان آن را یافته و به كاربندند.
وظیفه اصلی سازمان ورزش بررسی علت بیماری ورزشكاران روان نژند است.
قضاوت‌های ناعادلانه، حمایت‌های نامناسب و یا ناكافی ، فراهم نبودن نیازهای ورزشكاران، نداشتن امنیت بعد از دوره ورزشی و قهرمانی، نداشتن تعریف خاص از ورزشكار، پهلوان و قهرمان، الگوسازی‌های نادرست از ورزشكاران به عنوان الگوهای اجتماعی از مهمترین مسایلی است كه این رفتار و یا بیماری را در ورزشكاران رقم می‌زند.
● وظایف ورزشكار:
در اینجا ورزشكاران هم وظایفی برای مقابله با این مشكل (دوپینگ) دارند.
ورزشكار باید در جهت درونی كردن صفات والای انسانی كه از یك ورزشكار و قهرمان انتظار می‌رود، گام بردارد و روح خود را توسعه دهد.
برای انجام این وظایف باید ورزشكار آموزش ببیند و از تخصص‌های مناسب مانند تحصیلات دانشگاهی و نیز تجارت برخوردار شود.
ورزشكاری كه بتواند معلومات خود را پس از دوره قهرمانی به مراكز دیگر انتقال دهد، احساس امنیت خواهد كرد و دیگر به دنبال رهایی تیری در تاریكی نخواهد بود.
پرورش حس مردم دوستی و كمك به همنوعان از مواردی است كه باعث خواهد شد سلطه‌گری در آنان به وجود نیاید.
همچنین اعتقاد داشتن به اینكه بعد از دوره ورزشی، بازهم می‌تواند كار كند، باعث می‌شود كه نخواهد در این چند سال كه فرصت دارد، برای بقیه عمر قدرت و ثروت به دست آورد.
● مجازات برای یك ورزشكار دوپینگی
در آیین نامه آژانس جهانی مبارزه با دوپینگ، برای فردی كه دوپینگی شناخته می‌شود، براساس ضوابط ویژه‌ای كه مقرر شده، به میزان اتهامات وارده به وی، مجازات و محرومیت‌هایی درنظر گرفته شده است.
دكتر حق‌شعار در پاسخ به این سوال كه با ورزشكار دوپینگی چه رفتاری باید داشت، می‌گوید: اشد مجازات را برای ورزشكاری كه دوپینگ می‌كند، باید در نظر گرفت.
او با تعریف دیگری از دوپینگ، دیدگاه خود را به طور واضح تری بیان می‌كند: دوپینگ شكل تغییر یافته نامردی، بی‌معرفتی و خیانت در زمان‌های قدیم است. در آن زمان ورزشكاران بر سر و صورت حریف خاك می‌پاشیدند و یا نقطه ضعف آنها را می‌یافته و از آن راه او را آزار می‌دادند و این شیوه حداقل به عینه قابل مشاهده بود.
حق‌شعار به رسالت خطیر ورزش اشاره می‌كند و می‌گوید: هدف و رسالت ورزش، چیزی بیش از هنر است و در ورزش هدف پرورش جسم نیست.
ورزشكار در تعریف، فردی است دارای عقل و جسم سالم بوده و رابطه میان او دو را دریافته و درك كرده است.
دوپینگ یعنی سوء استفاده از حس اخلاق، نجابت درونی ، اعتماد خالصانه مردم و همین‌طور اعتماد قهرمانان دیگر حاضر در مسابقه و به همین دلیل هم بزرگترین جرم است چرا كه هیچگاه ورزش و دنیای فریب در كنار هم نمی‌گنجند.
بنابراین می‌توان صفت بزرگترین فریب را به دوپینگ نسبت داده و آن را ننگ آور و بی‌شرمانه خواند در حالیكه انصاف، شجاعت و صداقت، اهداف و رسالت ورزش است.
دكتر حق‌شعار در پاسخ به این سوال كه آیا نباید برای ورزشكاران شرایط روحی خاصی در نظر گرفت و به این شدت با آنان برخورد ننمود، می‌گوید:
وقتی شخصی ورزش می‌كند، اتفاقی در بدن و تركیب هورمون‌های او می‌افتد كه به طور ناخودآگاه تصویر مثبت‌تری از خود، جهان و پیرامونش خواهد داشت و به دنبال این تغییرات، قدرت تصمیم‌گیری او نیز بالاتر می‌رود.
همچنین حس‌های دیگر او مانند مسوولیت پذیری ورزشكار در قبال خود و جامعه و نیز مردم بهبود خواهد داشت و در نهایت او در یك وضعیت جسمانی و روانی ایده‌آل قرار دارد و در كمال سلامت است.
بنابراین از چنین شخصی انتظار می‌رود تا همیشه بهترین تصمیم را بگیرد اما ورزشكار دوپینگی كاملا" عكس آن عمل كرده و در بهترین شرایط بدترین و زشت‌ترین تصمیم را می‌گیرد و بنابراین اشد مجازات را باید برای او در نظر گرفت و طرد كردن او مجازات خوبی است.
● مقصر اصلی كیست؟
برای شناخت مقصر اصلی باید بیشتر تحقیق كرد اما در نهایت یك موضوع واضح است و آن اینكه فیلترهای مناسب برای انتخاب ورزشكاران ملی‌پوش و شناخت ورزشكار، پهلوان و قهرمان وجود ندارد.

منبع : سایت تخصصی بدنسازی ایران