آمادگی خانواده‌ها در برابر زلزله

کشور عزیز ما ایران، بر روی یکی از کمربندهای زلزله جهان قرار دارد و سابقه‌ی تاریخی وقوع زلزله‎ها در آن، بیانگر احتمال رویداد زمین لرزه‎های شدید در آینده است. با توجه به این حقیقت که پیش‎بینی دقیق زمان وقوع زمین‌لرزه امکان‎پذیر نیست، دانش و آمادگی افراد درباره‌ی زلزله و چگونگی رویارویی با آن از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. زلزله با احساس لرزش و تکان خانه، به‎مدت چند ثانیه، رخ می‎دهد. در نتیجه ممکن است فرد احساس عدم تعادل نموده و سرعت عمل خود را از دست بدهد. همچنین بر اثر زمین‌لرزه، احتمال شکسته شدن شیشه‎ها، افتادن اشیای سنگین و یا ناپایدار، سقوط قطعات ساختمانی و یا تخریب وجود دارد. این مطلب آموزشی با هدف آماده‎سازی و ایمنی خانواده‎ها در زمان وقوع زلزله تهیه شده است و امید است با استفاده از آن، آمادگی‌های لازم را جهت زمانهای پیش، هنگام و پس از زلزله کسب نمایید.

آمادگی قبل از وقوع زلزله
مقاوم‌سازی ساختمان محل سکونت
مقاوم بودن محل سکونت در برابر زلزله، از مهم‌ترین اصول آمادگی و پیش‎گیری خطرات ناشی از وقوع زلزله است. لذا به‎ منظور پایدار بودن سرمایه‎گذاری‎تان موارد زیر توصیه می‎گردد:
▪ هنگام ساخت خانه، کلیه‌ی ضوابط مهندسی و آیین‎نامه‎‌های ساختمانی را رعایت نموده و از مهندس ناظر، خواستار طراحی ساختمان مقاوم و نظارت دقیق‎ بر اجرای آن باشید؛
▪ چنانچه قصد خرید خانه دارید، با مهندس متخصص در مورد میزان استحکام و اینکه آیا بنا مطابق آیین‎نامه ساخته شده است یا خیر مشورت نمایید؛
▪ اگر محل سکونت شما مطابق آیین‎نامه ساخته نشده است، حتی‌الامکان سعی کنید با مهندس متخصص در امر مقاوم‎سازی مشورت نموده و نسبت به تقویت ساختمان محل سکونت اقدام نمایید.
● کاهش خطرات ناشی از تخریب تأسیسات، تجهیزات و وسایل خانه
بخشی از خطرات زلزله، ناشی از تخریب تأسیسات، تجهیزات و وسایل خانه می‎باشد. در زیر چند توصیه برای کاهش چنین حوادث احتمالی در محیط‌های مسکونی ارایه می‌شود. شما می‎توانید با گردش در محیط خانه‌ی خود، با توجه به نوع وسایل و دکوراسیون آن و نوع زندگی خود و خانواده‎‌تان، موارد دیگری را به آنها اضافه کنید.
▪ کپسول‌های آتش‎نشانی را نزدیک درهای خروجی منزل نصب کنید و چگونگی استفاده از آنها را یاد گرفته و به دیگر اعضای خانواده نیز آموزش دهید.
▪ مواد سوختی، آتش‎زا و شیمیایی را از ساختمان خارج کرده و در فضای باز به دور از در خروجی ساختمان و یا اتومبیل گذاشته و آنها را در مکان خود محکم کنید.
▪ درصورتی که از گاز شهری استفاده می‎کنید، چگونگی باز و بسته کردن شیرهای آن (شیر اصلی کنتور، اجاق گاز، آب گرمکن گازی، بخاری دیواری، شومینه، چراغ‌های دیواری گازی و غیره را یاد گرفته و به دیگر اعضای بالغ خانواده‌ی خود نیز آموزش دهید. فراموش نکنید که در زمان وقوع زلزله، تا وقتی که از نشت گاز مطمئن نشده‎اید، احتیاجی به بستن آنها نیست. کلیه مهارت‌ها را همراه با عملیات تخلیه، تمرین کنید.
▪ در مورد دیگر تأسیسات ساختمان مانند شیرهای آب، کلیدها و فیوزهای برق، اقدامات مشابه با گاز را انجام دهید.
▪ درصورتی که از کپسول‌های گاز جهت اجاق گاز و آب گرمکن استفاده می‎کنید، آنها را از پایین و بالا به دیوار محکم کنید.
▪ آب گرمکن، اجاق گاز، یخچال و ماشین لباسشویی را به دیوار محکم کنید.
▪ دستگاه‌های صوتی و تصویری و کامپیوتر را برروی میزها و قفسه‎های مربوطه محکم نموده یا بر روی میزهای لبه‏دار قرار دهید.
▪ قفسه‎های بلند و کتابخانه‎ها را به دیوار پیچ‎ کنید.
▪ اشیای سنگین، شکستنی و پرتاب شونده را در قسمت پایین قفسه‎ها قرار دهید.
▪ قلاب‌های اشیای آویزان مانند چراغ‌های سقفی و گلدان‌های آویزان را از نوع محکم انتخاب نمایید.
▪ قاب عکس‌ها را به دیوار محکم کنید.
▪ تختخواب‌ها را از کنار پنجره‎ها، درب‌های شیشه‎ای، آیینه‎ها، کمدها و قفسه‎های بلند دور کنید.
▪ زیر چراغ‌های سقفی، گلدان‌های آویزان، قاب عکس‌های شیشه‎دار و یا کنار کمدها و قفسه‎های بلند نخوابید و ننشینید.
● تهیه‌ی کیف تدارکاتی
وسایل و مدارک زیر را پس از قرار دادن در ساک معمولی، کوله‌پشتی و یا سطل‌های پلاستیکی دردار، در مکانی نزدیک در ورودی ساختمان و چنانچه ساختمان شمالی می‌باشد، در مکانی مناسب در قسمت‎ جنوبی حیاط قرار دهید تا بعد از زلزله به آسانی قابل دسترسی باشند. سعی کنید حتی‎الامکان آنها را تهیه نمایید.
▪ فهرستی از اسامی افراد خانواده (بدین منظور دفتر یادداشتی تهیه کرده و هر صفحه را به یک فرد اختصاص دهید و اطلاعات ضروری هر شخص مانند شماره‌ی شناسنامه و محل صدور، تاریخ و محل تولد، گروه خون، موارد بیماری و یا حساسیت و... را در صفحه‌ی مربوطه بنویسید)، یک قطعه عکس (که در بالای صفحه مربوط به هر فرد چسبانیده می‎شود)، نشانی و تلفن منزل، محل کار پدر و مادر و یکی از اقوام درجه یک (پدر و مادر بزرگ و غیره)
▪ کیف کمک‌های اولیه (محتویات آن شرح داده شد)
▪ کروکی مسیر تخلیه ساختمان، محل کنتور آب، برق،‌ گاز و برق گاز و شیرهای تأسیساتی
▪ شماره‌ی تلفن‌های مراکز امداد رسانی
▪ آب آشامیدنی برای هر نفر ۱۰ لیتر برای حداقل ۷۲ ساعت جهت آشامیدن و بهداشت شخصی در ظروف پلاستیکی دردار (این ذخایر را هر سه ماه یکبار تعویض نمایید. در صورت کمبود آب، از آب موجود در شبکه‌ی آب گرم و یا شوفاژ ساختمان و یا سیفون توالت‌فرنگی هم می‎توان استفاده کرد).
▪ قرص‌های ویژه‌ی ضدعفونی کردن آب و یا محلول کلرین معمولی (۱۰ قطره برای۱۰ لیتر آب شفاف، ۲۰ قطره برای ۱۰ لیتر آب کدر). سه دقیقه جوشاندن شدید و مداوم آب نیز آن را ضدعفونی خواهد نمود.
▪ مقدار کافی غذای فاسد نشدنی، سبک، فشرده و انرژی‏زا که احتیاج به یخچال، شستشو و پختن ندارند (مانند موادغذایی کنسرو شده، بیسکویت، گندمک یا برنجک، نان خشک جعبه‎ای، شیر خشک، مقداری نمک و شکر، آب نبات یا شکلاتهای خشک، خشکبار) این مواد را طوری بسته‎بندی کنید که بر اثر رطوبت، تغییرات آب و هوایی، حشرات و میکرب‌ها از بین نروند. (جهت کلیه‌ی افراد خانواده برای حداقل ۷۲ ساعت)
▪ در قوطی بازکن و مقداری ظروف یکبار مصرف و یک قابلمه.
▪ کبریت و شمع (فراموش نکنید قبل از تخلیه‌ی ساختمان تا زمانی که از عدم نشت مواد سوختی مطمئن نشده‎اید، از آنها استفاده نکنید)
▪ کپسول آتش‌نشانی قابل حمل نوع پودر گاز (ABC)
▪ مقداری پول (پول خرد جهت تلفن را هم منظور کنید)
▪ مقداری صابون، خمیر دندان، شامپو، حوله‌ی کاغذی، پوشک (جهت شیرخواران)
▪ کیسه زباله‌ی ضخیم
▪ دستکش‌های ضخیم و دستکش یکبار مصرف
▪ پتو، لباس گرم و کفش‌های راحتی (در صورت امکان)
▪ بیل و کلنگ پیشاهنگی (اندازه کوچک) چکش، گاز انبر و پیچ گوشتی و مقداری طناب محکم
▪ چسب نواری محکم و عریض
▪ چراغ قوه با باطری‌های اضافه
▪ رادیوی ترانزیستوری، کوچک با باطری‌های اضافی
▪ یک عدد سوت
▪ مقداری اسباب‌بازی قابل شستشو (چنانچه کودکی در خانواده وجود دارد)
▪ تعدادی دفتر و کاغذ و مداد (جهت کودکان دبستانی)
● تهیه‌ی کیف کمک‌های اولیه
▪ کتابچه راهنمای کمک‌های اولیه
▪ چسب و گاز زخم بندی
▪ باند نواری استریل و چسب نواری ویژه‌ی اتصال باندها
▪ قیچی، موچین (پنس) و سنجاق قفلی
▪ تیغ ریش تراشی دسته‌دار یکبار مصرف
▪ سرنگ یکبار مصرف
▪ درجه تب سنج
▪ وازلین ضدعفونی شده
▪ دستکش‌های یکبار مصرف پزشکی
▪ داروهای ضدعفونی کننده زخم (ساولن یا بتادین) و وسایل (دتول و پرکلرین خشک)
▪ داروهای ضد درد، تب بر، آرام بخش اعصاب، شستشوی چشم، ضد اسهال و ملین
▪ چند بسته پودر درمان اسهال (او-آر-اس) و در صورت عدم دسترسی مقداری شکر و نمک جهت تهیه‌ی پودر (هشت قاشق چایخوری شکر، یک قاشق چایخوری نمک در یک لیتر آب تمیز)
▪ یک عدد قطره‌چکان
▪ مقداری مواد شوینده (صابون ضدعفونی کننده، مایع ظرفشویی، پودر شستشو)
▪ آیینه جهت کنترل تنفس
▪ شریان بند جهت کنترل خونریزی
▪ الکل سفید
▪ داروهای ویژه‌ی افراد بیمار خانواده، کودکان و سالخوردگان
▪ تعدادی قطعات مسطح چوب به طول تقریبی ۳۰-۵۰ سانتی‌متر و عرض حدود ۱۰ سانتی‌متر برای شکستگی‎های احتمالی و آتل‏بندی.
● عملیات پناه‎گیری حین وقوع زلزله
چنانچه در داخل ساختمان هستید:
▪ خونسردی و آرامش خود را حفظ کنید و مواظب کودکان باشید.
▪ اگر خانه‌ی مسکونی شما یک طبقه و دارای فضا باز است، فوراً و با احتیاج خارج شوید.▪ چنانچه در آپارتمان زندگی می‎کنید، به طرف درهای خروجی، پله‎ها و آسانسور ندوید و در محل‌های نسبتاً امن ساختمان مانند زیر میزها و تختخواب‌های محکم، خروجی‌های طاقی مانند: چهارچوب درها (با توجه به مواظبت از خطر کوبیده شدن درها زمان لرزش خانه)، مکان‌های با سقف‌های کوچک و راهروهای باریک و زیر پله‎ها پناه بگیرید. به خاطر داشته باشید که زمان وقوع زلزله‎های شدید، جابجایی از مکانی به مکان دیگر بسیار مشکل و تقریباً بعید خواهد بود و شما فرصت کافی برای این حرکات را نخواهید داشت.
▪ سعی کنید سر خود را بپوشانید. با استفاده از کت، بالش، پتو، کتاب ضخیم و یا با قرار دادن آرنج‌ها در طرفین سر و روی گوش‌ها و پوشاندن پشت گردن با کف دست‌ها این عمل را انجام دهید. مواظب سقوط گچ و آجر از سقف باشید.
▪ چنانچه در آشپرخانه و شوفاژخانه هستند، فوراً خارج شوید.
▪ از پنجره‏ها، درهای شیشه‎ای، آیینه‎ها و قفسه‎های بلند و کتابخانه سریعاً دور شوید.
▪ چنانچه در آپارتمان زندگی می‎کنید و در زمان وقوع زلزله در آسانسور هستید، فوراً تمام دکمه‎های آسانسور را فشار دهید و در اولین توقف از آن خارج شوید.
▪ چنانچه در پلکان هستید روی پله‎ها به طرف دیوار (نه به طرف نرده‎ها) نشسته و با آرنج و کف دست سر و صورت خود را بپوشانید.
▪ چنانچه در پارکینگ هستید سریعاً خارج شوید. وجود مواد سوختی اضافی، روغن موتور، گریس، ابزار تعمیر سنگین و ناپایدار خطر آفرین هستند.
▪ در حمام و دستشویی مواظب آیینه‎ها و کابینت‌ها باشید.
▪ تا پایان لرزش در وضعیت خود بمانید. سپس با در نظر گرفتن مسیر مناسب تخلیه و خطرات احتمالی در آن مسیر، ساختمان را ترک کنید تا دچار خطرات پس لرزه‎ها که معمولاً مدت کوتاهی بعد از زلزله اصلی روی می‎دهند، نشوید.
▪ موقع تخلیه به دیگر اعضای خانواده نیز کمک کنید.
● چنانچه خارج از خانه‌ی مسکونی هستید:
در حیاط خانه:
▪ همانجا بمانید.
▪ از ساختمان‌ها و دیوارها دور شوید و مواظب سقوط اجزای آن باشید.
در خیابان:
▪ از پیاده‌روها و ساختمان‌ها فاصله بگیرید.
▪ از تیرها و سیم‌های برق فاصله بگیرد.
در اتومبیل:
▪ اتومبیل را در کنار خیابان به دور از تیرها و سیم‌های برق، ساختمان‌ها و پل‌های سواره‎رو و پیاده‎رو متوقف کنید. همانجا بمانید تا زلزله تمام شود.
در فروشگاه، بانک،‌ اداره‌ی پست و غیره:
▪ چنانچه ساختمان یک طبقه و دارای فضای باز می‎باشد سریعاً از آن خارج شده و در صورت دور بودن از در خروجی، از قفسه‎ها، ویترین‎ها، درهای شیشه‎ای و غیره دور شوید.
▪ در کنار دیوار و با پوشاندن سرو صورت خود با آرنج‌ها و کف دست‌ها و یا کیف و کت خود پناه بگیرید.
▪ بعد از اتمام زلزله با دقت مسیر خروج را انتخاب کنید.
▪ مواظف سقوط تابلوهای بالای در فروشگاه‌ها باشید.
در سینما، تئاتر، استادیوم و غیره:
▪ به طرف درهای خروجی ندوید، در صندلی خود بمانید و سرو صورت خود را بپوشانید.
در اداره:
▪ فوراً به زیر میز خود بروید و تا پایان لرزش همانجا بمانید.
▪ فراموش نکنید که باید قبلاً‌ کامپیوتر و ماشین تحریر را سر جای خود محکم کرده و قفسه‎های بایگانی را به دیوار وصل کرده باشید.
توجه کنید:
کلیه‌ی افراد خانواده را تشویق نمایید که در عملیات تمرینی پناه‎گیری به‎طور مرتب شرکت کنند تا مناطق امن خانه برای آنها مشخص گردد. حداقل سالی دو بار این عملیات را تمرین کنید. چنانچه کودک یا کودکانی در خانواده وجود دارند، بهتر است چگونگی این تمرینات را بازی‌گونه و شاد برگزار نمایید تا باعث ایجاد ترس و نگرانی در آنها نشوید.
● تخلیه و کنترل محیط بعد از وقوع زلزله
با توجه به امکان وجود خطراتی مانند پس‌لرزه‎ها، احتمال سقوط مصالح ساختمانی، وقوع آتش‎سوزی‌ها، نشت گاز، شکستگی لوله‎های آب، اتصال سیم‌های برق و غیره، باید کاملاً با این خطرات آشنا بوده و چگونگی مقابله با آنها را بدانید. البته شرط اصلی برای این توانایی، حفظ خونسردی و آرامش است. فراموش نکنید که شما به‎عنوان سرپرست خانواده، مسئول مواظبت از دیگر افراد به‎ویژه کودکان و یا احتمالاً افراد معلول و سالخوردگان می‎باشید. در چند روز اول وقوع زلزله باید بدون کمک دیگران قادر باشید خود و خانواده‎تان را اداره کرده و احتیاجات حیاتی و اساسی آنها را تا حد امکان تأمین نمایید. با این هدف سعی کنید آمادگی‌های لازم را کسب کنید.
▪ آماده‌ی پس لرزه‎های احتمالی باشید.
▪ چنانچه خودتان و یا افرادی از خانواده دچار جراحات شده‎اند،‌ سریعاً ولی با دقت به کمک‌های اولیه اقدام نمایید (پیشنهاد می‎شود کلیه‌ی افراد خانواده با استفاده از کتاب‌ها و جزوات مناسب و ترجیحاً شرکت در کلاس‌های کمک‌های اولیه، با اصول و روش‌های آن و همچنین عملیات پیشرفته احیای قلبی- ریوی آشنا شوند).
▪ به هنگام تخلیه‌ی ساختمان، ضمن رعایت احتیاط در مورد خطرات احتمالی به‎وجود آمده بعد از زلزله‎های شدید، مانند سیم‌های پاره شده‌ی برق و اشیایی که با این سیم‌ها در ارتباط هستند، کیف فوریت‌های تدارکاتی را نیز با خود بردارید.
▪ بعد از پایان لرزش‌ها، با احتیاط کامل، ساختمان را جهت بررسی صدمات وارده به تجهیزات و تأسیسات، همچنین دیگر خطرات احتمالی مانند آتش‎سوزی، بازدید کنید.
▪ جهت بازدید تأسیسات ساختمان، فقط از چراغ قوه استفاده کنید و در صورت وارد شدن صدمه، آنها را قطع کرده یا ببندید. به هیچ وجه از کبریت یا فندک استفاده نکنید، مگر اینکه از عدم نشت گاز مطمئن شوید.
▪ از کفش‌های محکم، دستکش ضخیم و لباس مناسب فصل جهت تخلیه و یا بازدید از تأسیسات استفاده کنید. چون ممکن است شیشه‎ها شکسته و یا مصالح ساختمانی برروی زمین ریخته باشند و شما ناچار به جابجایی اشیاء باشید.
▪ تا زمانی که از سلامت لوله‎های فاضلاب مطمئن نشده‎اید، سیفون توالت را نکشید و یا شیرهای آب را باز نکنید.
▪ در صورت نیاز جدی به کمک‌های دیگران، و عدم دسترسی شما به خارج از ساختمان در صورت خراب و مسدود شدن راههای خروجی، می‎توانید روی کاغذ با خط درشت کلمه «کمک» را نوشته و در مکانی که در معرض دید است بگذارید و یا با تکان دادن تکه پارچه‎ای اعلام نیاز به کمک بنمایید.
▪ به دیدن همسایگان رفته و از حال و موقعیت آنها جویا شوید و در صورت نیاز، به آنها یاری برسانید.
▪ جهت جلوگیری از اشغال خطوط تلفنی که مورد نیاز گروه‌های امداد و نجات و دیگر مسئولین خواهد بود، سعی کنید حتی‎الامکان از تلفن استفاده نکنید.
▪ بغیر از موارد فوریت‌ها، از وسیله‌ی نقلیه‌ی خود استفاده نکنید. جاده‏ها، خیابان‌ها و کوچه‎ها را جهت عملیات امداد و نجات باز بگذارید.
▪ مواظب ایمنی خانه‌ی خود از دستبرد سارقان باشید.
▪ رادیوی ترانزیستوری خود را روشن کرده و به دستورالعمل‌های ایمنی و یا امدادی که از رادیو پخش می‎شود گوش فرا دهید. در زمان بحران‌ها، رادیو تنها وسیله ارتباطی خواهد بود.
▪ چنانچه زلزله در روزکاری و در ساعات کار مدارس و مهد کودک‌ها رخ داده است، جهت تحویل گرفتن کودکان خود به مرکز آموزشی مراجعه کنید.
▪ از تجمع در مکان‌هایی که باعث کندی عبور و مرور و همچنین عدم کمک‌رسانی و امداد به موقع و سریع خواهد شد، بپرهیزید.
▪ بعد از رفع خطر و تصمیم به بازسازی و مراجعت به منزل با کمک دیگر افراد خانواده و حتی کودکان، با دادن مسئولیتهای آسان و کم خطر به آنها، محیط خانه و زندگی خود را تمیز و مرتب نموده و در مورد بازگشت به کار و زندگی عادی کوشا باشید.
● اقدامات ضروری دیگر
▪ بهتر است خانه خود را بیمه‌ی زلزله نمایید تا در زمان وقوع زلزله‎های مخرب و صدمات وارده‌ی ناشی از آن، توان مالی بازسازی محل سکونتتان را داشته باشید.
▪ اشیای با ارزش و مدارک مهم را در مکانی مشخص و دور از خطر آتش‌سوزی و یا آب گرفتگی قرار دهید. به دیگر افراد خانواده نیز مکان مزبور را اطلاع دهید.
▪ کروکی مسیر مناسب تخلیه را کشیده و عملیات تخلیه را حداقل سالی دو بار با اعضای خانواده خود تمرین کنید، از باز بودن دائمی مسیر تخلیه مطئمن شوید و سعی کنید هیچ‌گونه وسایل اضافی در مسیر نباشد.
▪ ذخایر غذا و آب، داروها، تجهیزات کمک‌های اولیه و فوریت‌ها، احتیاجات ویژه‌ی کودکان و معلولین و سالخوردگان خانواده را کنترل کنید و در صورت لزوم، غذا، آب، دارو، باطری و کپسول آتش‎نشانی را با مواد تازه‎‎تر تجدید نمایید.
▪ مسئولیت هر یک از افراد خانواده را برای قبل و بعد از حادثه با هم تمرین نمایید.
▪ اعضای خانواده را از مکان نگهداری کیف‌های کمک‌های اولیه و تدارکاتی آگاه کنید.
▪ با کودکان خود راجع به احتمال وقوع زلزله صحبت کنید و به آنها راهنمایی‌های لازم را در مورد چگونگی برخورد با این پدیده در محیط مدرسه، خانه و یا خیابان بدهید.
▪ تجربیاتتان را با همسایگان خود نیز در میان بگذارید.

منبع : سایر منابع