دانستنی‌های لیرزی

واژه لیزر از حروف نخست Light Amplification by Stimulated Emmision of Radiation به معنای «تقویت نور به روش گسیل القایی تابش» تشکیل یافته و دستگاه تولید آن، به وسیله‌ای گفته می‌شود که نور را به صورت پرتوهای موازی بسیار باریکی که طول موج مشخصی دارند، ساطع می‌کند. مبانی نظری لیزر توسط آلبرت انیشتن در سال ۱۹۱۶ میلادی طی مقاله‌ای مطرح شد، اما سال‌های نسبتا زیادی طول کشید تا صنعت و فن‌آوری، امکان ساخت نخستین لیزر را فراهم نماید...
امروزه وسایلی که در صنعت برای تولید لیزر به کار می‌رود، شامل یک منبع انرژی، محفظه تشدید و یک واسطه فعال‌کننده نور می‌باشد. منبع انرژی که با عنوان سیستم Pumping نیز شناخته می‌شود، اغلب الکتریکال یا اپتیکال است. هم‌چنین، محفظه یا اتاق تشدید این وسایل، حاوی ماده یا واسطه فعال‌کننده نور و آینه‌های بازتابنده هستند، به طوری که فوتون‌ها میان این آینه‌ها، عقب و جلو می‌روند. از آنجا که یکی از این آینه‌ها از بقیه بازتاب انعکاسی بیشتری دارد، بعضی از نورهای لیزر می‌توانند از دستگاه خارج شوند.
واسطه فعال‌کننده نور، اتم، مولکول یا یون تولیدکننده اشعه است و نوع این ماده، تعیین‌کننده نام لیزر می‌باشد. به طور مثال لیزر Nd:YAG، لیزری به شکل جامد است که ماده واسطه آن از یون‌های نئودیمیوم و کریستال‌های yttrium-aluminum-garnet تشکیل شده و یا لیزر «دی‌اکسیدکربن (CO۲)»، لیزری به شکل گاز است که از گازهای دی‌اکسیدکربن، نیتروژن و هلیوم تشکیل شده‌است. نوع دیگر آن، لیزر رنگی که یک لیزر مایع با رنگ ارگانیک فلورسنت در محلول مایع است و برای استفاده از آن، داخل لوله تزریق می‌شود.
● تداخلات لیزر و بافت
تداخلات میان بافت و لیزر و پیامدهای حاصل از آن، به عوامل متعددی وابسته است که از آن جمله می‌توان به:
۱) چگالی قدرت،
۲) طول موج،
۳) تابش پرتو،
۴) خصوصیات بافت هدف،
۵) طول مدت مواجهه بافت با پرتو لیزر
۶) نوع ماده فعال ‌کننده و منبع انرژی اشاره کرد.
● کاربرد لیزر در پزشکی
لیزرهای دی‌اکسیدکربن، یون آرگون و Nd:YAG، لیزرهای بیومدیکالی هستند که به کرات در کلینیک و بالین استفاده می‌شوند.
لیزر دی‌اکسیدکربن به عنوان چاقوی کوچک جراحی بسیار کاربرد دارد. از دلایل انتخاب این لیزر به این عنوان، می‌توان به دلایل زیر اشاره کرد: ۱) میزان پخش آن به بافت‌های اطراف حداقل است، ۲) جذب آن در آب عالی است، ۳) تبخیر آن در بافت‌های نرم، سریع انجام می‌شود و ۴) تخریب بافت‌های اطراف ناشی از آن، قابل اغماض است. کاربرد این نوع لیزر، اگر به صورت صحیح انجام شود، انرژی آن می‌تواند دقیقا به بافت هدف برسد و آسیبی هم به بافت‌های سالم اطراف نرساند. به طور مثال، این نوع لیزر لخته شدن رگ‌های خونی را با قطر کمتر از ۵ میلی‌متر امکان‌پذیر می‌سازد.
لیزر یون آرگون، به طور اولیه برای فوتوکوآگولاسیون عروق کوچک در رشته‌های تخصصی پوست و چشم به کار می‌رود و اثرات آن روی بافت‌های نرم، غیرقابل پیش‌بینی است. طول موج این لیزر میان ۴۸۸ تا ۵۱۴ نانومتر برآورد شده و اشعه آن به رنگ آبی- سبز دیده می‌شود. این نوع لیزر، کاربرد کمی در درمان‌های برونکوسکوپی دارد (نسبت به دیگر لیزرهای رنگی pump که برای درمان‌های photo derivative به کار می‌رود).
لیزر Nd:YAG، شایع‌ترین نوع لیزر به کار رفته در برونکوسکوپی است که دست‌یابی به آن از طریق فیبرهای نوری قابل انعطاف (Flexible) نیز امکان‌پذیر است و انرژی این لیزر در طول موج‌های ۱۳۲۰ و ۱۰۶۴ نانومتر به دست می‌آید. از آنجا که پرتوهای لیزر قابل دیدن نیستند، اشعه کمکی از جنس هلیوم- نئون به آن اضافه می‌شود تا منطقه هدف موردنظر دیده شود. برخلاف لیزر دی‌اکسیدکربن که صدمه کمی به بافت‌های مجاور می‌زند، این نوع لیزر باعث انقباض عروقی بافت‌های عمیق می‌شود و تا عمق ۱۰ میلی‌متری نیز نفوذ می‌کند.
● برونکوسکوپ‌ها و لیزر
ترکیب لیزر و برونکوسکوپ برای اهداف تشخیصی و درمانی کاربرد زیادی پیدا کرده، به طوری که از برونکوسکوپ که از گذشته‌ها برای اهدافی چون شناسایی علایم مرضی استفاده می‌شده و با این دستگاه، کاربرد لیزر برای ایجاد برش‌های لازم و قطع تومورها بهینه شده است. به این معنا که برای برداشت ضایعات راه‌های هوایی ابتدایی و پروگزیمال، داخل جداری و اگزوفیتیک که باعث ایجاد علایم تنفسی مانند هموپتیزی، سرفه، تنگی‌نفس، اختلال در پاک کردن ترشحات راه‌های هوایی و پنومونی ناشی از انسداد می‌شوند، استفاده می‌گردد. کاربرد این دستگاه، هم در بیماران مبتلا به تومورهای خوش‌خیم و هم بدخیم اثربخش است. به‌طور مثال، انسداد راه‌های هوایی ناشی از کارسینوم برونکوژنیک، شایع‌ترین علت به کار بردن همزمان لیزر و برونکوسکوپی است. هر چند بعضی بیماران، کاندید انجام براکی‌تراپی، شیمی‌درمانی‌ بهبوده دهنده یا روش‌های جراحی برای برداشت تومور هستند، اما به این روش‌ها پاسخ درمانی مناسب نمی‌دهند.
دیگر علل اختصاصی انسداد راه‌های هوایی مرکزی که می‌توانند با برش توسط لیزر درمان شوند، شامل کارسینوم سیستیک آدنویید، تومورهای موکواپیدرمویید، اندومتریوز داخل برونشی، انواع دیگر تومورهای خوش‌خیم و متاستازهای اندوبرونکیال از سوی ملانوما، سرطان‌های کولون، کلیه و پستان می‌باشند. همچنین برش با لیزر در درمان تنگی‌های خوش‌خیم راه‌های هوایی (ناشی از بافت گرانوله)، تنگی‌های پرده مانند ساده یا پیچیده (ناشی از صدمات تنفسی)، صدمات پس از انتوبه شدن، تنفس جسم خارجی، پیوند ریه و آناستوموز دوباره تراشه یا برونش، پس از برداشت آنها نیز کاربردهای مناسبی دارد.
بیمارانی که به دلایلی مانند سن بالا، وضعیت کلی پزشکی، ترس از جراحی، شدت دیگر بیماری‌های زمینه‌ای و گسترش، موقعیت و درجه تنگی، کاندید مناسبی برای جراحی‌های باز قفسه سینه نیستند، به بهترین نحو ممکن از درمان‌ با برونکوسکوپی و لیزر بهره می‌برند.
از سویی، برش با لیزر، به راحتی و ایمنی کامل با دیگر روش‌های درمانی برونکوسکوپیک مانند دیلاتاسیون، کرایوتراپی، گذاشتن استنت، الکتروسرجری و براکی‌تراپی تلفیق می‌شود.

فریبا فرد

منبع : هفته نامه سپید