گذرنامه الکترونیکی

گذرنامه یا پاسپورت یکی از مدارک شناسایی رسمی است که از سوی دولت برای شهروندان صادر می شود. با این مدرک، دولت مربوطه از دیگر دولت ها اجازه می خواهد که به شهروندان مربوطه اجازه گذر از خاک کشورها یا ورود به آنها را بدهند. به اجازه ای که به این منظور از دیگر دولت ها گرفته می شود روادید گفته می شود. این فرآیند امروزه به یکی از ارکان اصلی زندگی مردم تبدیل شده و در زندگی روزمره بازرگانان، تاجران و... تاثیر فراوانی می گذارد. از آنجایی که گذرنامه هویت یک شخص در سراسر دنیا محسوب می شود، امنیت آن برای دولت ها اهمیت بسیار دارد.
اداره گذرنامه ایالت کلرادو آمریکا از مدتی پیش آغاز به صدور گذرنامه های الکترونیکی برای ساکنان آمریکا کرده که این اقدام بخشی از طرح وزارت امور خارجه این کشور محسوب می شود. این گذرنامه های جدید در برابر سرقت هویت افراد امنیت بیشتری دارند و بدون کند کردن روند سفر و عبور از مرزها، امنیت را ارتقا می دهند. این کار از طریق سیستم امنی صورت می گیرد که می تواند به سرعت گذرنامه ها را "بخواند" و آنها را با اطلاعات موجود در بانک اطلاعاتی مطابقت دهد.
اما صدور این گذرنامه ها تنها مربوط به آمریکا نمی شود و دیگر کشورهای جهان، از جمله ایران نیز اقدام به صدور گذرنامه های الکترونیکی کرده اند.
● بررسی فنی گذرنامه الکترونیکی
گذرنامه های الکترونیکی شامل یک فناوری زیست سنجی و یک ریزپردازنده است که پشت جلد آن تعبیه شده و نام، تاریخ و محل تولد، جنسیت، عکس دیجیتالی مسافر، تاریخ صدور و شماره گذرنامه در آن گنجانده می شود. در این میان، قرار دادن مشخصات شخصی به شکل الکترونیکی در گذرنامه ها سبب شده که بین کارشناسان در مورد حریم خصوصی افراد مباحثی در بگیرد. اما به گفته یکی از بزرگترین شرکت های تولیدکننده گذرنامه های الکترونیکی در جهان، این گذرنامه ها مشکلی در امنیت و حریم خصوصی افراد ایجاد نمی کنند.
گذرنامه های الکترونیکی بر مبنای فرکانس های رایج امواج رادیویی ساخته نشده اند و اطلاعات روی ریز پردازنده آن ها تنها در صورتی قابل خواندن است که گذرنامه را روی ماشین های مخصوص بکشند و موج مخصوصی این ریزپردازنده را فعال کند. بنابراین این اطلاعات به بیرون درز نمی کند و اگر فردی در کنار دارنده این گذرنامه ها باشد، نمی تواند این اطلاعات شخصی را دریافت کند.
بر خلاف گفته های بالا، برخی پژوهشگران در بررسی های اخیر خود نشان دادند که به سادگی می توان از نسل جدید گذرنامه ها نسخه برداری و شبیه سازی کرد. "لوکاس گرانوالد" پژوهشگر سیستم های DN(شرکت مشاوره بین المللی اطلاعات ایمنی) در کنفرانس سالانه تلخیص ایمنی کامپیوترBlach Hat که اوایل ماه می در لس آنجلس برگزار شد، نشان داد که چگونه می توان اطلاعات ذخیره شده روی گذرنامه الکترونیکی را روی یک کارت هوشمند مجهز به ریزپردازنده سازگار با ریزپردازنده روی گذرنامه ها شبیه سازی و منتقل کند. تنها چیزی که برای این آزمایش لازم بود، یک دستگاه فرکانس خوان ۲۰۰ دلاری و یک کارت نویس هوشمند بود که آن هم قیمت چندانی نداشت.
همچنین در این کنفرانس عنوان شد که اطلاعات روی ریزپردازنده می تواند گذرنامه های الکترونیکی موجود را از راه دور نیز قابل شناسایی کند و بنابراین تروریست ها قادر خواهند بود آن ها را به عنوان چاشنی انفجارات خود مورد استفاده قرار دهند.
با این حال، "جانل هیرونیموس" سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا معتقد است که ریزپردازنده مورد نظر تنها یکی از قسمت های یک سیستم چند لایه است که از اطلاعات شخصی حفاظت می کند. به گفته او، اگر چه احتمال شبیه سازی این اطلاعات از نظر فنی ممکن است، ولی این امر به خودی خود هیچ مفهومی ندارد. زیرا اطلاعات روی این ریزپردازنده باید با اطلاعات گذرنامه مطابقت کند و خود گذرنامه هم باید با اطلاعات شخص دارنده آن، تطابق داشته باشد. این ریز پردازنده قابل جابه جایی نیست و شبیه سازی آن به تنهایی سبب عبور کسی از مرز نمی شود.
اما این حقیقت همچنان باقیست که این گذرنامه ها مدارکی ظریف هستند که می توانند به سادگی صدمه ببینند. مثلا اگر کسی در پرواز بازگشت به کشور خود به اشتباه روی گذرنامه بنشیند، ریزپردازنده آن می شکند. در چنین مواردی ماموران مرزی نمی توانند تنها به دلیل گذرنامه غیرمعتبر از ورود چنین شخصی به داخل کشور خودداری کنند. به همین دلیل هم اکنون در برخی کشورها تصمیم گرفته شده که این گذرنامه ها را فعلا با ریزپردازنده کارا یا بدون آن بپذیرند.
● گذرنامه های الکترونیکی ایرانی
در ایران سرمایه گذاری های فراوانی برای صدور گذرنامه های الکترونیکی صورت گرفته و طوری که "سرهنگ علیرضا صلواتی" رییس اداره پلیس صدور گذرنامه کشور خبر داده، صدور گذرنامه الکترونیکی برای عموم مردم از نیمه دوم سال جاری در کشور آغاز می شود. طی سال گذشته بیش از ۲ میلیون گذرنامه در سراسر ایران صادر شده که این رقم نسبت به تعداد گذرنامه صادر شده در سال ۸۵ افزایش ۲۰ درصدی نشان می دهد. این افزایش کمی، مستلزم بهبود وضعیت امنیتی گذرنامه ها و الکترونیکی شدن آن ها در داخل کشور است. تنها طی دو ماه گذشته ۳۷۳ هزار گذرنامه در کشور صادر شده که این میزان نسبت به ۳۱۶ هزار گذرنامه صادر شده در دو ماه قبل از آن افزایش ۱۶ درصدی را نشان می دهد.
هم اکنون صدور گذرنامه در ۳۷۰ مرکز "دولت الکترونیک" و "پلیس+۱۰" و همچنین ۱۶۰ مرکز صدور آنلاین گذرنامه صورت می گیرد. به طور کلی طول مدت صدور گذرنامه در کشور شش تا هفت روز است که بعد از این مدت اداره پست موظف می شود گذرنامه صادر شده را بین ۲۴ ساعت در تهران و ۴۸ تا ۷۲ ساعت در شهرستان ها به دست متقاضی برساند. طبق آمارهای رسمی منتشر شده، در حال حاضر ۹۵ درصد کشورهای اروپایی و ۴۵ درصد کشورهای آسیایی از گذرنامه الکترونیکی استفاده می کنند.
با همه این توضیحات، مسؤولان داخلی ادعا می کنند که از نیمه دوم سال جاری صدور گذرنامه الکترونیکی را در کشور آغاز خواهند کرد. این گذرنامه ها که هم اکنون نمونه های اولیه آن تولید و در اختیار وزارت امور خارجه ایران قرار گرفته، بسیار ایمن طراحی شده و امکان هک و از بین رفتن اطلاعات شخصی مسافران عملا غیرممکن است. وزارت امور خارجه نیز هم اکنون در حال ارسال نمونه اولیه گذرنامه های الکترونیکی ایران به کشورهای مختلف جهان است تا امکان شناسایی این گذرنامه ها در همه کشورها فراهم شود.
به گفته سرهنگ صلواتی، در آینده نزدیک مرکز گذرنامه ایران با اتصال به بانک های اطلاعاتی سازمان نظام وظیفه و ثبت احوال امکان جعل مدارک را به حداقل رسانده و موجب تسهیل ارائه خدمات به مردم می شود. در حال حاضر پلیس گذرنامه کشور به دنبال راهکاری است تا بتواند سرعت صدور گذرنامه را افزایش دهد و میزان مدارک اخذ کرده از متقاضیان را به حداقل برساند.
به گفته کارشناسان نیروی انتظامی، اگرچه تاکنون امکان کلاه برداری یا جعل اسناد برای صدور گذرنامه های سنتی در ایران وجود دارد، الکترونیکی شدن این گذرنامه ها باعث می شود امکان هر گونه کلاه برداری در این زمینه به صورت کامل از بین برود. از این پس برای صدور گذرنامه در کشور به بانک اطلاعاتی سازمان نظام وظیفه مراجعه شده و کلیه ورود و خروج های افراد از کشور به صورت الکترونیکی در بانک های اطلاعاتی موجود ثبت می شود.
قرار است در مرحله نخست اجرای طرح گذرنامه های الکترونیکی در ایران، تا پایان سال جاری ۱۵ هزار گذرنامه الکترونیکی افراد پرسفر نظیر بازرگانان و تاجران صادر شود. بخش عمده مطالعات و بررسی ها برای راه اندازی این طرح به سال ۸۵ برمی گردد که پس از انجام مقدمات لازم و رفع مشکلات احتمالی، قرار است نسخه کامل شده این گذرنامه ها از پایان امسال در ایران عرضه شود.
به گفته "سرهنگ محمود صادقی" مدیرکل اداره گذرنامه ناجا، گذرنامه های الکترونیکی ایرانی دارای ضریب امنیتی بسیار بالایی هستند و اطلاعات افراد روی تراشه این گذرنامه تحت هیچ شرایط در معرض خطر هکرها و افراد سودجو قرار نمی گیرد. هنگامی که مسافران از گیت های امنیتی موجود عبور می کنند، اطلاعات ذخیره شده روی گذرنامه آن ها دریافت و در نمایشگرها قابل مشاهده خواهد بود. نمونه های اولیه این گیت ها در آینده نزدیک در فرودگاه های مهرآباد و امام خمینی(ره) نصب خواهد شد. مدت اعتبار گذرنامه های الکترونیکی ایرانی ۵ سال است.
بر طبق اعلام سازمان بین المللی ایکائو، کلیه کشورها موظفند تا سال ۲۰۱۰ از گذرنامه های الکترونیک استفاده کنند و بر این اساس، ایران در تلاش است به منظور جلوگیری از تاثیرات تحریم، هر چه سریع تر فناوری به کار برده شده در این گذرنامه ها را در داخل تولید کند.
● تجربه دیگران
کانادا شمالی ترین کشور در آمریکای شمالی است که به صورت رسمی عنوان کنفدراسیون به آن اطلاق می شود. این منطقه که دومین کشور بزرگ دنیا محسوب می شود، از مجموعه ۱۰ استان به پنج منطقه اصلی تقسیم شده که فرهنگ و جمعیت هر یک از این بخش ها متفاوت و نمایان گر تصویری متفاوت از این کشور پهناور است.
کشور کانادا در سال های اخیر توانسته با افزایش سرمایه گذاری در بخش گردشگری، جهانگردان بیشتری را به این کشور بکشاند و سود اقتصادی قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص دهد. سازمان جهانی گردشگری در آخرین مطالعه خود به این نتیجه رسید که گردشگری می تواند سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار فرصت شغلی جدید در جهان ایجاد کند. طی سال ۲۰۰۵ میلادی صنعت گردشگری در دنیا ۳/۷ درصد رشد داشته که در این میان اثر مستقیم مسافرت و گردشگری در اقتصاد جهانی ۸/۳ درصد و اثر مستقیم و غیرمستقیم این صنعت در اقتصاد جهانی ۶/۱۰ درصد اعلام شده است. دولت کانادا نیز اعلام کرده است که سالانه بیش از ۳۵ میلیون نفر از این کشور بازدید می کنند که برای افزایش این تعداد، بیشتر این افراد از خدمات ویزای الکترونیکی بهره می برند. سیستم ویزای الکترونیکی کانادا با بهره گیری از فناوری سیستم های SITA و CPS راه اندازی شده است که به تمامی مسافران امکان می دهد زمان خرید بلیت ویزای خود را دریافت کنند.
درحال حاضر مسافرانی که به کانادا سفر می کنند باید پیش از عزیمت و یا در زمان ورود ویزا دریافت کنند که این فرآیند وقت گیر برای مسافران و مسؤولان امور مهاجرتی دردسرهای فراوانی به دنبال دارد و تردد مسافران را در فرودگاه ها کند می کند. کارشناسان ادعا می کنند که سیستم ویزای الکترونیکی این مشکل را برطرف خواهد کرد، زیرا مسافران می توانند ویزای خود را از طریق اینترنت و یا در زمان خریداری بلیت در آژانس های مسافرتی دریافت کنند. در این سیستم، زمانی که مسافری تقاضای صدور ویزای الکترونیکی می کند، اطلاعات شخصی وی نظیر نام و شماره گذرنامه ظرف مدت زمانی بسیار کوتاه وارد سیستم می شود که بعد از آن به کمک سیستم SITA به وزارت کشور منتقل می شود. پس از ایجاد تغییرات لازم توسط سیستم DITS این اطلاعات بررسی شده و با اطلاعات پایه موجود در وزارتخانه مطابقت داده می شود. در صورتی که محدودیت یا مشکلی برای صدور ویزای متقاضی وجود نداشته باشد، این سیستم به صورت خودکار ویزا را صادر می کند.
به طور کلی گذرنامه الکترونیکی گذرنامه ای با فناوری پیشرفته و قابل خوانده شدن توسط ماشین و شامل یک مدار یکپارچه است که می تواند مطابق با شرایط وضع شده در سازمان بین المللی «هواپیمایی کشورهای ملل متحد» اطلاعات بیومتریک و بیوگرافیک شما را در خود ذخیره کند. گذرنامه الکترونیکی کانادا حاوی یک تصویر دیجیتالی از صورت دارنده گذرنامه روی مدار یکپارچه است که با استفاده از فناوری شناسایی چهره با چهره دارنده گذرنامه مقایسه می شود و بازدارنده بسیار خوبی برای جعل گذرنامه است.
همچنین مدار یکپارچه این گذرنامه ها که در لایه پوششی پشت کارت کارگذاری شده حاوی داده های بیوگرافیک است که به عنوان یک اقدام احتیاطی در برابر دستکاری داده ها با داده های موجود در صفحه اطلاعات بیوگرافیک گذرنامه های با قابلیت خوانده شدن توسط ماشین مقایسه می شوند. یک امضای دیجیتالی نیز از داده های ذخیره شده در مدار یکپارچه محافظت می کند.
این مدار یک پارچه هوشمند با استفاده از فناوری خاصی از فاصله چهار اینچی(۱۰سانتیمتری) قابل خواندن است. به منظور کاهش احتمال دستکاری داده های این مدارها، کانادا قابلیتی به این گذرنامه اضافه خواهد کرد که پس از بسته شدن گذرنامه امکان این عمل را کاهش می دهد. دولت کانادا همچنین درحال بررسی استفاده از سیستم کنترل اساسی دسترسی به منظور کاهش احتمال دستکاری یا استراق سمع داده ها، هنگام خوانده شدن گذرنامه در مبادی ورود است. سیستم کنترل اساسی دسترسی از این لحاظ به سیستم شماره شناسایی شخصی(PIN) شباهت دارد که دسترسی به داده های ذخیره شده در مدار یک پارچه تنها پس از خوانده شدن داده های الکترونیکی صفحه اطلاعات گذرنامه توسط ماشین ممکن خواهد بود.
دولت کانادا در نظر دارد تا پایان سال جاری میلادی در تمامی آژانس های صدور گذرنامه خود گذرنامه های الکترونیکی صادر کند و تمام کشورهای شرکت کننده در برنامه حذف روادید نیز باید تا همان تاریخ صدور گذرنامه های الکترونیکی را آغاز کنند.
در کشور کانادا داشتن گذرنامه هایی با قابلیت خوانده شدن توسط ماشین، برای ورود بدون روادید اتباع کشورهای شرکت کننده در برنامه حذف روادید به کانادا الزامی است. این گذرنامه ها حاوی داده های بیوگرافیک در دو سطر کدگذاری شده هستند و به ماموران گمرک و گشت مرزی این امکان را می دهند که با استفاده از کارت خوان های الکترونیکی، دارنده گذرنامه را به سرعت شناسایی کنند. این داده ها همان اطلاعاتی هستند که در گذرنامه های عادی چاپ می شود: نام، جنسیت، محل تولد، شماره گذرنامه و تاریخ صدور و انقضا. علاوه بر این، گذرنامه های با قابلیت خوانده شدن توسط ماشین، پیرو همان استانداردهایی هستند که سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری کانادا برای اندازه گذرنامه، شرایط عکس و نحوه سازماندهی اطلاعات وضع کرده است. گذرنامه های با قابلیت خوانده شدن توسط ماشین، این امکان را فراهم می آورند که مسافران قانونی به سرعت مراحل بازرسی را طی کرده و در عین حال با مقایسه سریع اطلاعات کدگذاری شده با پایگاه های داده منابع انتظامی در مورد افرادی که می توانند موجب بروز خطرات احتمالی شوند به ماموران مهاجرتی هشدار دهد.
سیستم ثبت ورود و خروج امنیت ملی که در کنار ویزای الکترونیکی کار می کند فهرست ویژه ای است از بازدیدکنندگان غیرمهاجر که بر مبنای ملاک های اطلاعاتی یا به دلایل مختلف دیگر، به عنوان افراد به وجود آورنده مسائل امنیتی بیش از حد معمول شناسایی می شوند. به موجب این برنامه، این بازدیدکنندگان باید به صورت ادواری حاضر شده تا موقعیتشان احراز شود. همچنین گفته می شود از شرایطی که مسافران بر مبنای آن اجازه ورود به کانادا دریافت کردند، در صورتی که روادید تحصیلی دارند، حضور در کلاس درس، عدم اشتغال در فعالیت های غیرقانونی و رفتن از آن کشور پس از انقضای اعتبار روادید خود پیروی می کنند

نویسنده: میثم لطفی

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات