علت مشارکت اندک جامعه پزشکی در انتخابات نظام‌پزشکی چیست؟

ستاد برگزاری انتخابات نظام‌پزشکی به دلیل ثبت‌نام اندک و کم افراد برای کاندیداتوری و به رغم مخالفت جدی بعضی مسوولان سازمان نظام‌پزشکی، فرصت ثبت‌نام کاندیداها در این انتخابات را به مدت یک هفته تمدید کرد...
علت این ثبت‌نام اندک شاید تسری مشارکت اندک و کم‌انگیزگی جامعه‌پزشکی در انتخابات به افراد در معرض کاندیداتوری باشد و یا احتمالا ناشی از اطلاع‌رسانی نسبتا نامناسب و شاید عامدانه بعضی گروه‌ها در مورد انتخابات باشد. در هر حال برای پاسخ به سوال ابتدای مقاله بد نیست نگاهی به سابقه انتخاب‌های گذشته سازمان نظام‌پزشکی داشته باشیم.
کلا از زمان تشکیل سازمان نظام‌پزشکی، ده دوره انتخابات در این سازمان برگزار شده است. چهار دوره قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و دو دوره بعد از انقلاب در سال‌های ۵۹ و ۶۳ بوده است و سپس به دلیل مشکلات پیش آمده در آن مقطع، تا انتهای دوره ریاست انتصابی آقای دکتر منافی انتخاباتی برگزار نگردیده است. بعدا در سال‌های ۷۰، ۷۵، ۷۹ و ۸۳ هم چهار دوره انتخابات دیگر انجام شده است.
در آخرین انتخابات برگزار شده در سال ۸۳، میزان مشارکت پزشکان در تهران حدود ۱۵ درصد برده و نفر اول انتخابات تهران کمتر از ۱۵۰۰ رأی آورده است. در اولین دوره انتخابات نظام‌پزشکی در سال ۴۷، نفراول تهران بیش از هزار رأی و در انتخابات دوره دوم و سوم نفر اول تهران به ترتیب بیش از ۱۴۰۰ و ۱۸۰۰ رأی آورده‌اند. در این سه انتخابات، نفر اول تهران به ترتیب موفق به کسب رأی ۶۹،۷۹ و ۹۰ درصد شرکت‌کنندگان شده است، در حالی که این مقدار در انتخابات سال ۸۳، فقط ۲۹ درصد بوده است.
مقایسه ذهنی تعداد پزشکان دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ با تعداد پزشکان شاغل در تهران در سال ۸۳ نویسنده را از هر گونه توضیحی بی‌نیاز می‌کند.
روند صعودی شرکت در انتخابات نظام‌پزشکی تا انتخابات سال‌های ۵۹ و ۶۳ هم ادامه داشته است. نفر اول تهران در انتخابات دوره پنجم در سال ۵۹ با ۲۵۶۵ رأی موفق به کسب ۹۳ درصد آرای شرکت‌کنندگان شده است و در سال ۶۳ هم با کسب همین درصد مشابه آرا، صاحب حدود شش‌هزار رأی شده است. اما بعد از دوره فترت انتخابات و علی‌رغم رشد شدید تعداد پزشکان از اواخر دهه ۶۰ در کشور، روند مشارکت در انتخابات نظام پزشکی سیر نزولی شدیدی داشته است. چرا؟
اشاره اجمالی به گروه‌ها و جریان‌هایی که از عدم مشارکت پزشکان در انتخابات سود می‌برند، صورت گرفت، ولی این مساله‌ رویه دیگری هم دارد. واقعیت این است که خود پزشکان هم در این سال‌ها انگیزه مناسبی برای مشارکت در انتخابات نداشته‌اند که در ادامه سعی خواهد شد این جنبه موضوع بررسی بیشتری شود.
نحوه عملکرد سازمان نظام پزشکی و عدم برآورده شدن اکثریت انتظارات پزشکان از این سازمان، یک علت عمده کم‌انگیزگی پزشکان برای مشارکت در انتخابات است. سازمان نظام پزشکی از یک سازمان صنفی وسیع کارا و موثر، تبدیل به یک ستاد اداری برای کارهای بوروکراتیکی نظیر توزیع آرم ترافیک و امکانات نامناسب رفاهی و حداکثر یک ارگان رسیدگی کننده به تخلفات انتظامی (آن هم نه با اختیارات قوه قضاییه) تبدیل شده است و متاسفانه علی‌رغم تصویب قانون جدید سازمان توسط مجلس ششم، نتوانسته است از پتانسیل‌ها و اختیارات بسیار وسیعی که در این قانون برای صنف وجود دارد، استفاده کند. با توجه به این عملکرد، تعداد قابل توجهی از پزشکان تنها تصوری که از سازمان در ذهن دارند، فقط دریافت حق عضویت‌های سالانه است. که آن هم اخیرا با جریمه دیرکرد همراه شده است. بدیهی است که در چنین شرایطی مشارکت اندک خواهد بود.
تعداد قابل توجهی از پزشکان فارغ‌التحصیل قبل از سال ۵۷ با پیروزی انقلاب از کشور مهاجرت کردند. در شرایطی که قیمت یک دلار آمریکا، هفت تومان بود، اکثر پزشکان باقی مانده در کشور به راحتی می‌توانستند زندگی راحتی در خارج برای خود فراهم کنند. ولی اکثر این پزشکان (علی‌رغم حتی دیدگاه‌های سیاسی ـ اجتماعی متفاوت خود) در کشور ماندند، شرایط کشور در سال‌های انقلاب و دفاع مقدس را پذیرفتند و چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی به هم‌وطنان خود خدمت کردند. اما برخورد متولیان دولتی با آنها بعضا در خور و مناسب نبود و حتی در بعضی موارد جنبه بی‌مهری به خود می‌گرفت. در این مقاله بنا ندارم به تحلیل مسایل حوزه پزشکی در اوایل دهه ۶۰ بپردازم، ولی تلخی برخورد آن سال‌ها هم در کام پزشکان و همه در کام متولیان دولتی ماند و گاهی هم تشدید شد. مسوولان تحصیل رایگان را دلیلی برای اجبار پزشکان به کار در مناطق محروم و نیمه‌محروم می‌دانستند و از کنار تحصیل رایگان رشته‌های غیرپزشکی به راحتی می‌گذشتند و شاید به دلیل مشکلات بودجه‌ای و یا مشکلات مدیریتی، حداقل امکانات زندگی و یا حتی دستمزد قابل قبول را هم برای پزشکان طرحی فراهم نمی‌کردند. تلخی گذشته و فشار بعدی شاید دلیل دیگری بر عدم مشارکت بسیاری در انتخابات باشد.
دلیل دیگر، سرخوردگی و شاید کم‌امیدی تعداد قابل‌توجهی از اقشار جامعه پزشکی نسبت به آینده شغلی خود می‌باشد. میزان تأمین اقتصادی در شرایط عادی یکی از مهم‌ترین عوامل فعالیت‌های اجتماعی افراد است. وقتی قشر وسیعی از جامعه‌پزشکی (خصوصا پزشکان عمومی و جوان) با هزاران امید دست به انتخاب رشته پزشکی در دانشگاه زده و بعد از زحمات بسیار فارغ‌التحصیل شده باشند، ولی قادر به تامین زندگی متوسط برای خود و خانواده‌شان نباشند، قاعدتا از بسیاری فعالیت‌های اجتماعی، از جمله فعالیت‌های صنفی سرخورده و مأیوس خواهند شد.
سیاست‌زدگی آفت مهم سازمان و عامل موثر در مشارکت اندک پزشکان است. در چهار دوره قبلی رؤسای سازمان نظام‌پزشکی سابقه وزارت، نمایندگی مجلس و ریاست دانشگاه داشته‌اند و صبغه سیاسی و حکومتی آنها معمولا بر صبغه صنفی آنها برتری داشته است. تحلیل‌های متفاوتی بر این واقعیت می‌توان مرتب کرد، ولی نتیجه جبری آن فاصله‌گیری از توانایی‌ها و سوابق صنفی افراد و ایجاد این تصور در ذهن جامعه‌پزشکی است که میزان رشد افراد تا حد و اندازه معین و معلومی است. قاعدتا این حد و اندازه، حساسیت و انگیزه بسیاری از افراد را برای فعالیت برنخواهد انگیخت.
دلایل دیگری هم می‌توان برای علت مشارکت اندک جامعه پزشکی بر شمرد که جهت اختصار از ذکر آنها خودداری می‌کنم، ولی هم‌اکنون یک واقعیت بسیار مهم وجود دارد. قانون جدید سازمان نظام‌پزشکی که دارای پتانسیل‌های بسیار زیاد و در عین حال مغفول است، در انتخابات سال ۸۳ هنوز به تایید نهایی نرسیده ‌بود و مورد اشکال شورای نگهبان بود. در واقع این دوره انتخابات، اولین دوره‌ای است که جامعه‌پزشکی می‌تواند با طیب خاطر و فراغ بال به دنبال تشکیل هیات‌های ‌مدیره و شورای عالی باشد که دارای اختیارات بسیار وسیع است و قابلیت و توانایی بالقوه حل بسیاری از مشکلات مربوط به پزشکان و حتی مردم در حوزه سلامت را می‌تواند داشته باشد. تکیه بر این واقعیت بسیار مهم و استفاده از این فرصت تاریخی، آینده‌ای روشن برای جامعه پزشکی را نوید می‌دهد.
به دلیل عدم همکاری برخی سازمان‌ها دسترسی به آمار تمام دوره‌های انتخاباتی نظام پزشکی مقدور نگردید و فقط در این مقاله از اطلاعات قطعی قابل دسترسی استفاده شده است.

دکتر ایرج حریرچی

منبع : هفته نامه سپید