لیزینگ‌ها ، مددکار تعاونی‌ها

کاربرد لیزینگ در اقتصاد تعاونی، در جهان مسبوق به سابقه است. در کشورهای در حال توسعه به دلیل کمبود نقدینگی، بسیاری افراد هستند که توانایی کار دارند اما امکانات لازم کارآفرینی را در اختیار ندارند. از سوی دیگر، به دلیل وجود دهک‌های متعدد کم‌درآمد که توانایی خرید امکانات اولیهء رفاهی را ندارند، صنعت لیزینگ ابزار خوبی است تا از یک سو کالاهای سرمایه‌ای و تجهیزات صنعتی را در اختیار کارآفرینان کم بضاعت از نظر مالی قرار دهد و از سوی دیگر کالای مصرفی مورد نیاز دهک‌های پایین جامعه را در سطح حداقلی تامین کند.
کشورهای هندوستان، بنگلادش، تانزانیا، پاکستان و... از جمله این کشورها هستند. موسسات مالی تعاونی در این کشورها، با همکاری دولت ساختاری را شکل داده‌اند تا لیزینگ‌ها به عنوان عامل اجرایی تامین ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی و کالاهای مصرفی بادوام مانند یخچال و لوازم خانگی برای کارآفرینان و نیازمندان دهک‌های پایین جامعه عمل کنند. در این کشورها، استفاده از لیزینگ بر دو اصل اولیه استوار است;
۱) توجه به مسالهء برون‌سپاری فعالیت‌ها و جدا شدن نهادهای سیاستگذار و اجرایی.
۲) توسعهء کارآفرینی و رفاه عمومی در عین توجه به به حداقل رساندن ریسک سرمایه‌گذاری.
رعایت دو اصل اولیهء یاد شده باعث می‌شود تا دولت این توانایی را کسب کند که ضمن کوچک ماندن خدمات خود را با کم‌ترین هزینه و به شکل بهینه به نهادهای هدف خود ارایه دهد، در عین حال به این امر توجهی جدی داشته باشد که چگونه ریسک‌های موجود را به حداقل برساند.
به جرات می‌توان گفت که تنها نهاد دارای ظرفیت در این مورد شرکت‌های لیزینگ هستند. آن‌ها با توجه به تخصص و تجربه‌شان در حالی که صاحب کالاهای سرمایه‌ای و مصرفی بادوامی هستند که در اختیار کارآفرینان کم‌بضاعت از نظر مالی و اقشار کم‌درآمد جامعه قرار می‌گیرد، (و این به معنای کاهش ریسک برای دولت است) طی یک پروسهء چند ساله افراد یاد شده را صاحب وسایل تولید و رفاهی می‌کنند. این مساله پنج مقوله را در جامعه گسترش می‌دهد، یکی مالکیت ابزار تولید در جامعه، دوم بنگاه‌های کوچک و متوسط، سوم رفاه، چهارم فرهنگ پس‌انداز و پنجم که از همه مهم‌تر است سرعت بخشی به چرخ‌های تولید در بنگاه‌های بزرگ است.
به این شکل که اگر بنگاه‌های کوچک و متوسط در یک کشور فعال باشند، در عین حال که فرآیند اشتغال‌زایی سریعا شکل می‌گیرد، این عمل باعث می‌شود تا از یک سو بنگاه‌های بزرگی مانند پتروشیمی‌ها که مواد اولیه تولید می‌کنند بازار مصرف خود را توسعه دهند و این به معنای توسعهء صنایع پایین دستی این گروه از صنایع است.
از سوی دیگر بنگاه‌های کوچک و متوسط می‌توانند قطعات مورد نیاز بنگاه‌های بزرگی چون خودروسازها را تامین کنند و این کار به معنای بهینه شدن فعالیت‌های صنایع مانند صنایع خودروسازی است که با برون‌سپاری عملیات تولید خود، هم در جامعه رقابت ایجاد می‌کنند و هم قطعات مورد نیاز خود را با کیفیت و قیمت مناسب به دست می‌آورند. در بعد مصارف کالاهای مصرفی بادوام مانند لوازم خانگی نیز باعث می‌شود تا بازار مصرفمحصولات تولیدکنندهء داخلی این بنگاه‌ها توسعه یابند.
این در حالی است که هم اکنون یکی از مشکلات مبتلا به صنایع لوازم خانگی فقدان بازار فروش آنهاست.
نکتهء اساسی آن است که براساس سیاست‌های کلی اصل «۴۴» قرار است تا پایان برنامهء پنج سالهء پنجم، ۲۵ درصد از اقتصاد کشور سهم بخش تعاون باشد. با توجه به چنین چشم‌اندازی اقتصاد تعاونی چگونه می‌تواند در عین حال که اقشار هدف خود را تجهیز می‌کند، ریسک را نیز به حداقل برساند. آیا با تشکیل بانک تعاون و در تامین مالی کردن متقاضیان کارآفرین اهداف این نهاد محقق خواهد شد. در بحث آموزش آیا برگزاری دوره‌های مختلف بدون شناخت حساب شده با افزایش هزینه‌ها و در عین حال بهره‌وری پایین همراه نخواهد بود. به عبارت دیگر اگر قرار است بخش تعاون در کشور معدل خوبی از کارآیی به دست دهد راهی جز جدا شدن بخش سیاست‌گذاری و نظارت از اجرا ندارد و این مساله تنها با برون‌سپاری فعالیت‌های اجرایی ممکن است.
بانک تعاون طی یک بسترسازی حقوقی شرکت‌های لیزینگ را در اختیار می‌گیرد تا این شرکت‌ها تجهیزات لازم را در اختیار کارآفرینان قرار دهند و در عین حال موظف خواهند بود تا آموزش و نظارت لازم را به افرادی که تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی را دریافت کرده‌اند، اعمال کنند. به عبارت دیگر شرکت‌های لیزینگ برای این که با ریسک کمتری مواجه باشند، مجبور هستند خدمات آموزشی و نظارتی را با بالاترین کارآیی در اختیار افراد هدف قرار دهند.
استفاده از لیزینگ در عین حال منجر به کاهش ریسک اخلاقی نیز می‌شود چرا که عملا زمینهء مصرف شده تسهیلات بانک تعاون در منطقهء هدف را فراهم می‌آورد و افراد به اسم خرید تجهیزات، تسهیلات بانک یاد شده و برای صرف در امور دیگر زندگی خود دریافت نمی‌کنند. در بحث توزیع لوازم رفاهی اقشار کم‌درآمد نیز همین اتفاق روی می‌دهد. در حالی که استفاده از لیزینگ به معنای واقعی رفاه را در میان اقشار کم‌درآمد گسترش می‌دهد و این از اهداف اصلی دولت‌ها محسوب می‌شود، باعث خواهد شد بسیاری از تسهیلاتی که اکنون در قالب عقود جعاله از بانک‌ها اما جهت خرید لوازم خانگی دریافت می‌شود در محل‌های دیگری صرف نشود و بانک‌ها هم بتوانند به وظایف اصلی خود بپردازند.
بنابراین به نظر می‌رسد نهاد لیزینگ ابزار کاملا موثری برای بخش تعاون در کشور ماست به شرط آن که بسترهای حقوقی لازم فراهم آید، در عین حال ذکر این نکته نیز ضروری است که تاثیرات اجتماعی و فرهنگی استفاده از بخش تعاون از ابزار لیزینگ در جای خود حائز اهمیت، بررسی و مطالعه است.

محمود فراهانی

منبع : روزنامه سرمایه