الفبای روان‌شناسی ورزشی

آیا می‌دانید علتش چیست که یک وزنه‌بردار در رده تیم ملی اعزامی ‌به المپیک وقتی روی صحنه می‌رود فراموش می‌کند به دستان خود گچ مخصوص بزند؟
آیا می‌دانید علت اینکه تکواندو کاری در رده تیم ملی اعزامی ‌به المپیک وقتی روی تشک مسابقه می‌رود فراموش می‌کند کلاه مخصوص خود را بر سر گذارد، چیست؟...
آیا می‌دانید علت اینکه دوچرخه‌سواری در رده تیم ملی اعزامی ‌به مسابقات آسیایی وقتی در ابتدای خط استارت قرار می‌گیرد چنان پاهایش می‌لرزد که نمی‌تواند روی پنجه رکاب دوچرخه نیرو وارد کند و از مسابقه باز می‌ماند، چیست؟
به طور مسلم پاسخ شما شامل توضیح مسایل فنی این رشته‌های ورزشی نیست و روی کلمه اضطراب متفق‌القول هستید. اضطراب یکی از مهم‌ترین مساله‌هایی است که انسان با آن دست به گریبان است. به خصوص زمانی که پای رقابت در میان باشد. در بیشتر کتاب‌ها و مقالات به مسایل تخصصی رشته‌های ورزشی بیشتر توجه شده است. طبق تحقیقات به عمل آمده بسیاری از فقدان موفقیت‌های ورزشی ریشه در علل روانی دارد.
● روان‌شناسی ورزشی
روان‌شناسی علم مطالعه رفتار انسان و روان‌شناسی ورزشی مطالعه رفتار ورزشی و کاربرد یافته‌های روان‌شناسی برای بهبود عملکرد و ارتقای تندرستی است. از حوزه‌های مهم مورد مطالعه روان‌شناسی ورزشی که به ویژه در آمادگی قهرمانان کاربرد دارد، آمادگی روانی برای عملکرد است که ورزشکار را برای مسابقه آماده می‌سازد.
● مرکز روان‌شناسی ورزشی
مرکز روان‌شناسی ورزشی آکادمی‌ملی المپیک و پارالمپیک، فرصتی را برای ورزشکاران تیم‌های ملی فراهم می‌سازد تا در کنار تقویت عوامل جسمانی و فنی به تقویت آمادگی روانی در رشته ورزشی خود بپردازند و توانایی‌های خود را در همه ابعاد تکامل بخشند. این مرکز برنامه‌هایی را برای کمک به ارتقای عملکرد ورزشکاران تیم‌های ملی طراحی کرده است که در سال جاری به اجرا خواهد گذاشت. این برنامه‌ها شامل برگزاری دوره‌های آشنایی با روان‌شناسی ورزشی برای مدیران، مربیان و ورزشکاران تیم‌های گوناگون، برگزاری جلسات مشاوره فردی و گروهی با ورزشکاران تیم‌های ملی و ارایه تمرینات و توصیه‌های روان‌شناختی برای بهبود آمادگی روانی و ارتقای عملکرد ورزشی است.
● آمادگی روانی چیست؟
همه ما با مراجعه به حافظه خود می‌توانیم. لحظاتی را در مسابقات ورزشی به یاد آوریم که تیم یا ورزشکاری با وجود آمادگی کامل جسمانی و فنی، به دلیل شرایط نامناسب روانی از ارایه بهترین عملکرد خود ناتوان مانده است.
ضعف آمادگی روانی در ورزشکاری که آمادگی جسمانی مطلوب دارد، به مثابه اتومبیل آماده و پرسرعتی است که راننده ای ناشی و نا آماده در آن نشسته باشد. هر قدر هم که جسم آماده و ورزیده باشد، اگر ذهنی که آن را هدایت می‌کند فاقد ورزیدگی و آمادگی باشد، جسم به درستی هدایت نخواهد شد. احتمالاً در ۳۰ سال پیش، واژه آمادگی جسمانی برای مربیان و ورزشکاران قدری نامفهوم بوده است اما امروزه در پاسخ به مفهوم آمادگی جسمانی، بی‌درنگ عوامل متشکله آمادگی جسمانی مانند : قدرت، استقامت و ... به ذهن خطور می‌کند. همان‌طور که آمادگی جسمانی مستلزم صرف زمان کافی برای تمرین و تقویت عوامل آن است، آمادگی روانی نیز از عواملی همچون مهارت در توجه، مهارت درکنترل اضطراب و استرس، حفظ انگیزش، حفظ و افزایش اعتماد به نفس و... تشکیل می‌شود. رسیدن به آمادگی روانی نیز به مرور و با صرف زمان و امکان پذیر می‌شود و مستلزم این است که مدیران و مربیان آگاه چنین فرصتی را برای ورزشکاران فراهم آورند.
● ضرورت آمادگی روانی
بسکتبالیستی که در تمرین همه پرتاب‌های پنالتی را تبدیل به گل می‌کند، چه می‌شود که در مسابقه از به ثمر رساندن یک پنالتی ناتوان می‌ماند؟ آیا وضعیت او با تمرین جسمانی و مهارتی بیشتر، بهتر خواهد شد؟ بعید به نظر می‌رسد زیرا او مهارت لازم را دارد و این را در تمرین نشان می‌دهد. ممکن است مشکل او ناتوانی در حفظ توجه و کنترل اضطراب ناشی از هیجان مسابقه باشد. این مساله با هدایت وی به سمت تمرینات توجه و تمرکز و یا مهارت کنترل اضطراب قابل حل است و گرنه انجام تمرینات جسمانی بیشتر، مشکل او را حل نخواهد کرد.
امروزه، قهرمانان سطوح عالی و المپیک بخشی از زمان تمرینات خود را صرف تمرینات آمادگی روانی می‌کنند. در بسیاری از رشته‌های ورزشی، تا ۱۰ نفر اول مسابقات جهانی، به لحاظ فنی و جسمانی در یک سطح هستند و آنچه نفرات برتر را متمایز می‌سازد، آمادگی روانی آنهاست (تفاوتی که ایجاد تفاوت می‌کند) . در دنیای امروز رقابت دیگر فقط بر سر تکنیک برتر نیست و ورزشکاری پیروز است که از آمادگی روانی بالاتری برخوردار باشد.

سیامک حبیبی

منبع : روزنامه سلامت