بازار اصفهان ، اصفهان

قدیمی‌‌ترین توصیفی كه از بازار اصفهان به جا مانده است، شرحی است از قرن چهارم هجری قمری (دوران دیالمه)، در كتاب «رساله محاسن اصفهان» تحت عنوان «بازار جورین» كه می‌‌گوید:
«بازاری بود بر دروازه خور (خورشید) كه یكی از چهار دروازه‌ مشهور اصفهان در آن زمان بوده و در فصل نوروز عامه ‌مردم اصفهان با انواع خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و آلات و ادوات موسیقی یكی دو ماه را در آن محل به تفریح و عیش و عشرت می‌‌‌‌گذراندند و بالطبع برای احتیاج این جمعیت از اغذیه، البسه و غیره بازارهایی برپا می‌كردند و طوافان و بازاریان انواع نعمت‌ها را در آنجا گرد می‌آورند.»
در همین كتاب كالاهایی كه در بازار اصفهان عرضه می‌شد، به این شرح آمده است: ظرائف بغداد، خزهای كوفی، دیبای روم، شرب مصر، جواهر بحرین، آبنوس عمان، عاج هندوستان، گلیم‌های آذربایجان و گیلان، فرش‌های اَرمَن و ...
در قرن هشتم هجری قمری، «از بازار مظفریه با شش دروازه و چهارصد باب دكان و حجره كه با آجر و گچ بنا شده و در داخل آن چهار كاروان‌سرای بزرگ مجهز به اتاق‌هایی برای سكونت مسافرین و اهل معاملات، با اصطبل، فضای باز، دو مسجد و یك سقایه» نام برده شده است.
ناصرخسرو در سال 444 هجری قمری، از عظمت بازار اصفهان در آن دوران یاد كرده است.
بازارهای كنونی اصفهان كه شاخه‌هایی از بازار بزرگ سراسری آن است، در دوره صفوی هم‌زمان با بناهای میدان بزرگ و مجموعه‌‌ آثار اطراف آن پدید آمده و توسعه یافتند.
شوالیه ژان شاردن فرانسوی «از بازار قیصریه و بازار بزرگ اصفهان با سردر عالی و تزئینات آجرهای چینی (كاشی‌‌كاری) و سكوهای وسیع (از) سنگ یشم و سماق كه (بر آن‌ها) جواهرفروشان و زرگران انواع و اقسام زیورآلات و جواهر‌آلات و سكه‌های كمیاب را به فروش می‌رساندند»،‌ یاد كرده است. در بالای سردرِ قیصریه، تصویری است كه شاه‌عباس را در جنگ با ازبكان، یا در شكارگاه نشان می‌دهد و هم‌چنین تصاویری از مردان و زنان اروپایی نیز دیده می‌شود. ساعت و ناقوس بزرگی هم بالای سردر بازار نصب شده كه در جنگ شاه‌عباس با پرتغالی‌ها در هرمز به دست ایرانیان افتاد و به اصفهان انتقال داده شد.
بر سردرِ قیصریه، هم‌اكنون دو پشت‌بغل كاشی‌كاری صحیح و سالم وجود دارد كه به شیوه مینیاتورهای دوران صفوی، یك نفر تیرانداز را با سر انسان و تنه شیر و دم‌اژدها نشان می‌دهد. این مجموعه، نمایش برج قوس است كه مورخین مشرق زمین، زمان احداث شهر اصفهان را در این برج باور داشته‌‌اند.
شاردن می‌‌نویسد : «از سردر قیصریه وارد مجلل‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای اصفهان می‌شویم كه محل فروش پارچه‌های گرانبهاست و گنبد منقش بزرگی در وسط آن قرار دارد. در طرف راست این گنبد، ضرابخانه و در طرف دیگر آن «كاروان‌سرای لَله‌بیك» بنا شده است.» «شاردن» از كاروان‌سرای «مولتانیان» در این بازار نام می‌برد كه عده‌ای از مولتانیان هند در آن به تجارت و دادوستد اشتغال داشته‌اند. او به بازار صحافان، صندوق‌سازان، سرّاجان و كاروان‌سرای برنج‌فروشان، بازار لبّافان، آهنگران، كاروان‌سرای گلپایگانی‌ها و كاروان‌سرای حلاّجان، بازار كفاشان و ساغری‌سازان، بازار عطاران، قنادان، داروفروشان و فروشندگان زیورآلات و پارچه‌های كهنه قیمتی و بازار مسگران، راسته‌های تركش‌دوزها و زین‌سازان و چپق‌سازان و تیر و كمان‌فروشان، هم‌چنین به زیباترین و بزرگ‌‌ترین قهوه‌خانه اصفهان در مدخل بازار قیصریه اشاره كرده است؛ با تالارهای بزرگ و نیمكت‌هایی كه به راحتی می‌توان روی آن‌ها نشست.
امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به «بازار عربان» منتهی می‌شود. این بازار را به مناسبت مجاورت با گنبد نظام‌الملك و مسجد جامع، «بازار نظامیه» یا «نظام‌الملكی» نیز گفته‌اند و تا نیم قرن پیش رشته‌های طولانی و متعددی، این بازار را به بازارهای دروازه طوقچی و بازار غاز و میدان وصل می‌كرده است. از انشعابات دیگر آن، بازار ریسمان و مدرسه كاسه‌گران است.
مجموعه آثار تاریخی دیگری مانند مدرسه ملاعبداللّه (مولانا عبداللّه شوشتری)، ساروتقی، مسجد جارچی‌باشی، مدرسه صدر، مدرسه نیماورد؛ و كاروان‌سراهایی از عهد صفویه و قاجاریه مانند كاروان‌سرای مخلص، گلشن و تیمچه ملك و بسیاری كاروان‌سراها و تیمچه‌های دیگر؛ و حمام‌هایی از عصر صفویه، بر اهمیت تاریخی مجموعه معماری بازار بزرگ اصفهان كه از سردرِ قیصریه تا سردرِ مسجد اصفهان امتداد دارد، افزوده است.