باد ما را کجا می‌برد

توفند گوستاو (Hurrican Gustav) هفتمین گردباد استوایی و سومین توفانی است که از ابتدای سال ۲۰۰۸ تاکنون در اقیانوس اطلس وزیده است. این توفان در ساعات اولیه ۲۵ اوت در ۴۲۰ کیلومتری جنوب شرق «پورتر پرنس»، پایتخت و بزرگ‌ترین شهر هایتی، شکل گرفت و تا ساعات بعدازظهر به سرعت به یک توفان استوایی و تا صبح روز بعد به یک توفند تمام عیار تبدیل شد. پس از آن در نزدیکی جاکمل، شهری در جنوب هایتی، شروع به باریدن کرد. شدت این بارش‌ها به حدی بود که تا چهار روز بعد، در سواحل کارائیب ۸۸ کشته بر جا گذاشت. چشم توفان که همان مرکز توفان است و در تصاویر ماهواره‌ای شبیه به چشم دیده می‌شود، حوالی پنج بعدازظهر اول سپتامبر به گراند ایسل در لوئیزیانا رسید. این توفان اکنون در عرض جغرافیایی ۸/۲۸ درجه شمالی و ۱/۹۰ درجه غربی قرار دارد و با سرعت ۱۳۵ کیلومتر در ساعت از جنوب به سوی نیو اورلئان، با سرعت ۲۴۰ کیلومتر از جنوب شرق به سوی لافایت و با سرعت ۳۵ کیلومتر از جنوب شرقی به سوی بندر فورچون در حال پیشروی است. سرعت باد این توفان ۱۰۰ گره معادل ۲۲۰ کیلومتر در ساعت و فشار آن ۹۵۶ میلی‌بار محاسبه شده است. مرکز ملی توفان هم‌اکنون توفان گوستاو را جزء توفان‌های درجه سه رده‌بندی کرده است.
هواشناسان پیش‌بینی می‌کنند که امسال فصل توفان از سال‌های قبل فعال‌تر باشد اما هیچ راهی وجود ندارد که به‌طور قطع بگوییم علت این اتفاق گرمایش جهانی است یا نه. اما برخی از دانشمندان معتقدند که توفان‌های شدیدی مانند گوستاو به احتمال زیاد با گرمایش جهانی در ارتباط است زیرا هرچه دریاها گرم‌تر شوند، شدت توفان‌ها نیز بیشتر می‌شود. این موضوع مخصوصا پس از توفان کاترینا در ۲۰۰۵ و فیلم مستند ال‌گور بیش از همیشه مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
هیات میان دولتی تغییرات اقلیمی سال گذشته در گزارش خود آورد که گرمایش جهانی به احتمال زیاد باعث می‌شود توفان‌های آینده شدیدتر شود. بررسی گزارش توفان‌ها در چند دهه اخیر حاکی از آن است که این روند از هم‌اکنون قابل مشاهده است. مقاله معتبر پروفسور کری امانوئل، استاد هواشناسی انیستیو تکنولوژی ماساچوست، در سال ۲۰۰۵ نیز نشان داد که شدت توفان‌های استوایی طی ۵۰ سال گذشته در غرب اقیانوس آرام و اطلس افزایش یافته است.
مقاله امانوئل از این جهت بسیار حائز اهمیت است که وی از جمله دانشمندان برجسته‌ای است که تا مدت‌ها نسبت به نقش گرمایش جهانی در افزایش شدت و تعداد توفان‌ها، تردید داشته است. علاوه بر این پژوهش دیگری نشان داد که فرکانس شدیدترین توفان‌های استوایی از اول دهه ۱۹۷۰ تقریبا دو برابر شده است.
برخی از دانشمندان افزایش تعداد توفان‌ها در شمال اطلس را نیز به گرمایش جهانی نسبت می‌دهند. در قرن گذشته معمولا هر سال حدود ۹۰ توفان استوایی در سراسر جهان به‌وقوع پیوسته که سهم شمال اطلس از ۱۸۵۰ تا ۱۹۹۰ به‌طور متوسط ۱۰ توفان بود که نیمی از آنها توفند محسوب می‌شوند. از ۱۹۹۵ تعداد این توفان رو به افزایش گذاشت به‌طوری‌که از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۶ به‌طور متوسط در حدود ۱۴ توفان که هشت تای آنها توفند بوده، رخ داده است.
متاسفانه استفاده از مدل‌های اقلیمی برای شبیه‌سازی شرایطی که باعث شکل‌گیری توفندها می‌شود، بسیار دشوار است زیرا فاکتورهایی که در بروز چنین توفان‌هایی نقش دارند بسیار زیاد و بر هم کنش آنها با یکدیگر ملغمه بسیار پیچیده‌ای را به وجود می‌آورد.
اگرچه دمای سطح آب مهم است، متغیرهای دیگر،‌از جمله قضاوت میان دمای دریا و هوا و نیز تشکیل بادهای سطح بالا که مانع شکل‌گیری توفان می‌شوند هم از اهمیت بسیاری برخوردارند.
این نکته نیز روشن نیست که در مقایسه قدرت توفان تا چه حد می‌توان به اسناد تاریخی اعتماد کرد، در حالی که به نظر می‌رسد فعالیت توفان‌ها در بعضی مناطق در هر دوره چند دهه‌ای، در چرخه‌های طبیعی اوج و فرود نشان می‌دهد. در دسامبر سال ۲۰۰۶، یک گروه کارشناسی از سازمان جهانی هواشناسی به این نتیجه رسید که «این تغییرپذیری تشخیص نوع روند بلندمدت در فعالیت گردبادهایی استوایی را دشوار می‌سازد.» این گروه درباره آنکه آیا تغییرات اقلیمی روی گردبادهای استوایی تاثیر می‌گذارد یا خیر گفته است: «در حال حاضر هیچ نتیجه قطعی در این‌باره نمی‌توان گرفت.» در دهه‌های اخیر تعداد افرادی که در اثر توفان مرده یا آسیب‌دیده‌اند به طرز معناداری افزایش یافته است. این به دلیل آن است که امروزه در مناطقی که در معرض خطر توفان قرار دارند، جمعیت بیشتری زندگی و ساختمان‌سازی می‌کنند.

طاهره رنجبر

منبع : روزنامه کارگزاران