روزنامه نگاری الکترونیک و چالشهای آن در ایران

● مقدمه
روزنامه‌نگاری الکترونیک بخشی از فعالیت روزنامه‌نگاری و رسانه‌ای در جوامع و کشورهایی شده است که با تسامح و با درجاتی کمتر یا بیشتر جوامع اطلاعاتی یا جوامع شبکه‌ای خوانده شده‌اند. اگر این اصطلاح حاکی از یک تمایز اساسی و بنیادی نباشد حداقل تفاوت‌هایی را در مقایسه جوامع حال حاضر با جوامع یک نسل پیشتر یا بیشتر از آن نشان میدهد. گردش اطلاعات از مهمترین این تفاوت‌ها است که بخشی از آن خبررسانی است
با استفاده از اینترنت و دسترسی به سایت‌های خبری وابسته به رسانه‌های مرسوم یعنی روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی و سایت‌های مستقل از آنها می‌توان با سرعت و سهولت به حجم بسیار زیادی از اطلاعات و اخباری که ساعت به ساعت تازه می‌شود دسترسی پیدا کرد. هزاران روزنامه الکترونیک خبرهای ملی و بین‌المللی را به صورت دسترس عام در اختیار می‌گذارند و در مواردی سایت‌های گوناگون، از جمله روزنامه‏‏های مهمی همچون نیویورک تایمز، خبرهای کلی یا موضوعی را بنا به درخواست کنندگان با پست الکترونیک در اختیار آنها می‌گذارندنشریه‌های الکترونیک به روی شبکه جهانی اینترنت به شکل‌های مختلفی عرضه می‌شوند:
۱) نسخه فشرده روزنامه چاپی به صورت تصویری
۲) در این شکل متن روزنامه چاپی مرور شده و بر روی صفحه کامپیوتر قابل خواندن است ولی امکان جست‌وجو برای موضوعات خاص نیست
۳) روزنامه‌های الکترونیک خاص جست‌وجو شکل این روزنامه‌ها در صفحه کامپیوتر با شکل روزنامه چاپی تفاوت دارد ولی امکان جست‌وجوی موضوعی وجود دارد و مطالب آن ممکن است هر ساعت جدید شود. اکثر روزنامه‌های الکترونیک خارجی به این شکل است. در حال حاضر روزنامه همشهری به این شکل است.
۴) ترکیب شکل اول و دوم
برخی روزنامه‌ها نیم صفحه اول روزنامه چاپی را به صورت تصویری و بقیه را به صورت قابل جست‌وجو عرضه می‌کنند. روزنامه شرق تا شهریور ۱۳۸۵ به این صورت ارایه می‌شد. روزنامه کیهان در حال حاضر به این صورت در شبکه دیده می شود.
غیر از روزنامه‌های چاپی خارجی و ایرانی که به صورت جست‌وجو قابل مشاهده و مطالعه‌اند، موتورهای جست‌وجوی معروف مثل یاهو و ام. اس. ان نیز اخبار و مطالب روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های بین‌المللی را ارایه می‌کنند. براساس آمار منتشر شده ۴۰۸ میلیون نفر ماهانه از شبکه جهانی اینترنت استفاده کرده‌اند که یاهو با بیش از ۱۲۰ میلیون نفر مراجعه کننده رتبه اول را داشته است (بدیعی ۱۳۸۴: ص ۱۶۴).
در ایران نیز سایت‌های خبرگزاری رسمی و دولتی و غیر دولتی و سایت‌های خبری و وب لاگ‌های شخصی متعدد (بیش از صد هزار) متعلق به اشخاص سیاسی، نویسنده و روزنامه‌نگار ساکن ایران و خارج بر روی صفحه اینترنت قابل مشاهده است.
● امتیازات و ویژگی‌های روزنامه‌های الکترونیک
سه امتیاز برجسته جستجو در اینترنت به طور کلی و جستجوی خبر و گزارش‌های خبری به طور خاص تعاملی ،فرامتنی ، و چند رسانه ای بودن است. اولی به دو معنا به کار رفته است: تعامل بین شخص و کامپیوتر و تعامل میان اشخاص. هر دو این معانی را می‌توان در مورد استفاده خبری و روزنامه‌های الکترونیک به کار گرفت. به عبارت دیگر، شخص می‌تواند با کامپیوتر و سایت‌های خبری آن برای کسب اطلاع به تعامل بپردازد و در عین حال درباره‌ همان خبری که خوانده است به صورت ای- میل یا اتاق گفتگو با شخص دیگری به گفتگو بپردازد.
دو محقق رسانه‌ای یعنی مک میلان و داونز بر اساس مصاحبه با کارشناسان تکنولوژی‌های جدید شش بعد گوناگون را برای مفهوم تعاملی از هم تمیز می‌دهند:
۱) متقاعد ساختن- آگاه ساختن
۲) کنترل زیاد برجریان ارتباط- کنترل کم بر جریان ارتباط
۳) فعالیت زیاد- فعالیت کم
۴) یک سویه بودن ارتباط- دو سویه بودن ارتباط
۵) زمان معین- زمان قابل انعطاف
۶) احساس مکان به میزان اندک- احساس مکان به میزان زیاد
مک میلان و داونز دربارة ویژگی نخست معتقدند تعامل بیشتر به معنای آگاه‌سازی به جای اقناع، داشتن کنترل بیشتر از سوی استفاده کننده، برقراری ارتباط به صورت دو سویه به جای ارتباط یک سویه، فعالیت بیشتر از طرف استفاده‌کننده، برقراری ارتباط در زمان‌های انعطاف‌پذیر و نه زمان ثابت و سرانجام ارتباطی همراه با احساس بالایی از وقوع در یک مکان می ‏باشد(تانکارد، ۲۰۰۱: ۳۷۰). برخی پژوهش‌ها نشان داده اند که وجود ویژگی تعاملی در یک سیستم رسانه‌ای می‌تواند به پذیرش و رضایت بیشتر، آموزش و تسلط بیشتر و افزایش احساس همکاری منجر شود(همان: ۳۷۱)
دومین ویژگی و امتیاز مهم شبکه به طور کلی و از جمله روزنامه الکترونیکی، استفاده از نقاط فرا اتصال در یک صفحه است که استفاده کننده می‌تواند با یک کلیک به نقطه دیگری در همان متن، در همان وب سایت و یا به وب سایت دیگری که در شبکه موجود است برود. نقاط فرا اتصال شکل ویژه‌ای از فرا متن هستند، همان واژه‌ای که تد نلسن در ۱۹۶۵ معرفی کرد و در قالب جدید نشان می‏دهد. نلسن فرا متن را نوشتن نا مسلسل تعریف کرده است.
وی می‏نویسد:
در فرا متن که با تسلسل مقید نشده است می‌توانیم اشکال جدیدی از نوشتن را خلق کنیم که این کار ساختار آنچه را که مشغول نوشتن درباره آن هستیم بهتر منعکس می‌کند و خوانندگان با انتخاب یک مسیر ممکن است سلیقه‌های خود را یا خط فکری فعلی را دنبال کنند، شیوه‌ای که تاکنون غیر ممکن محسوب می‌شده است (به نقل ازتانکارد، ۲۰۰۱: ۳۷۱). البته استفاده از این شیوه در ابتدای راه است و پیشرفت‌های دیگری نیز در راه است. بعضی گفته‌اند فرا اتصال می‌تواند تقلیدی از الگوی تداعی ذهنی در مغز انسان باشد. در عین حال با اینکه فرار از یک ساختار خشک و بسته و بدون انعطاف می‌تواند برای استفاده کننده مزیت باشد اما باید توجه داشت که گریز زدن از یک نقطه به نقطه دیگر نیز اگر مکرر اتفاق افتد می‌تواند به چیزی منجر شود که گمگشتگی در فضای مجازی تلقی شده است و گاه به آن مشکل گردشگری هم گفته‌اند.
بر این اساس بعضی کارشناسان توصیه کرده‌اند که خلق کنندگان فرا متن از قواعد خاص پیروی کنند و ساختار و حتی نقشه‌هایی تهیه کنند که از احساس گم گشتگی و سرگردانی در استفاده کنندگان جلوگیری شود و به تعبیر حافظ کوکب هدایتی ساخته شود.
همانطور که در مورد نکته مربوط به تعامل گفته شد کنترل از ابعادی است که میزان آن می‌تواند محل بحث و تحقیق باشد. پرسش این است که چه میزان کنترل از سوی استفاده کننده مطلوب است؟
ویژگی سوم در روزنامه‌های الکترونیک یا خبررسانی الکترونیک چند رسانه‌ای بودن است. در این شیوه، مخلوطی از متن، تصویر، صدا، ویدیو و انیمیشن ارایه می‌شود. اخیراً بعضی وب سایت‌ها صدا و تصویر زنده را نیز در اختیار کاربران می‌گذارند. سیستم چند رسانه‌ای در کنار فرا اتصال‌ها و فرا متن‌ها به خوبی موثر واقع می‌شود. استفاده‌کنندگان می‌توانند با کلیک کردن بر روی اتصال نمونه‌ای از صدا یا ویدئو را هم مورد مشاهده قرار دهند.
سه ویژگی ذکر شده در بالا، تحول شگرفی در خبر رسانی و خبرخوانی اینترنتی ایجاد کرده‌اند که تفاوت‌های زیادی با شیوه‌های مرسوم و رسانه‌های مرسوم دارد. این ویژگی‌ها سبب شده اند تا به بیان ساده کاربران، جای سردبیران را تا حدودی بگیرند و خود مطالب مورد نیازشان را انتخاب کنند یا حتی مطالبی به آنچه موجود است از جای دیگر اضافه کنند یا به راحتی به آرشیو و شماره‌های گذشته رجوع کنند و ساختار مطلب و متن را شخصی کنند و بایگانی شخصی تشکیل دهند و متن را به صورت چند رسانه‌ای مورد استفاده قرار دهند و حتی متن دلخواه را به دیگران ارسال و درباره آن گفتگو کنند (بدیعی، ۱۳۸۴: ۱۶۸).
پس از این مقدمه به چالشهای روزنامه نگاری الکترونیکی در ایران می پردازم:
در دهه اخیر، با توسعه فناوری اطلاعات در دنیا و تاثیر آن بر بخشهای مختلف جوامع، شاهد شیوه های جدیدی از ارتباطات انسانی هستیم. تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک و با بانکداری الکترونیک از جمله ترکیبات جدید شبکه جهانی اینترنت هستند که خیلی زود جای خود را در جوامع پیدا کردند.
روزنامه نگاری الکترونی نیز از جمله مباحثی است که تقریباً همزمان با آغاز فعالیت جهانی شبکه اینترنت در سال۱۹۹۲ در جوامع گسترش یافت و جامعه ایرانی را نیز کم و بیش تحت تاثیر قرار داد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه ارتباطات، با توسعه این شیوه از روزنامه نگاری، دیگر شاهد محدودیت انتشار اخبار و سانسور خبری نخواهیم بود و پخش همزمان صدا و تصویر و دسترسی آسان و سریع به اخبار که ارمغان این شیوه از روزنامه نگاری است سبب خواهد شد تا شاهد نوعی رسانه کشی در جوامع باشیم.
همزمان با توسعه وسایل ارتباط جمعی، ساز و کارهای کنترل نیز از پیشرفت قابل توجهی برخوردار می شود و در واقع دنیا به سمت سانسور شدید اما کاملاً غیرمحسوس گام برمی دارد و نیز بر این باور است که در آینده نزدیک نمی توان شاهد پیشرفت توسعه روزنامه نگاری الکترونی در جوامع و از جمله در ایران بود.
به نظر اکثر کارشناسان حوزه ارتباطات، عصر کنونی، عصر دانایی وتبادل اطلاعات است که متاثر از آن شاهد رواج شیوه های جدیدی از ارتباطات انسانی هستیم. بانکداری الکترونیک و تجارت الکترونیک در حوزه اقتصاد، دولت الکترونیک در عرصه سیاست و روزنامه نگاری الکترونی در حوزه ارتباطات از آن جمله اند. بد نیست در ابتدای بحث اشاره ای به پیشینه روزنامه نگاری الکترونی در ایران و جهان داشته باشید.
روزنامه نگاری دیجیتالی، بانکداری الکترونیکی، دانشگاه مجازی و نظایر آن، همگی دستاورد شبکه ای شدن جامعه جدید است. در واقع از زمانی که شبکه های اطلاع رسانی گسترش یافتند و اینترنت به عنوان یک امر همگانی در سراسر دنیا رایج شد، سایر امکانات به شکل ترکیبی در کنار آن به وجود آمد.
به عبارت دیگر در گذشته پیدایش کاغذ و کشف جوهر منجر به گسترش مطبوعات شد و بعدها سایر امکانات ارتباطی رواج یافت و در عصر کنونی هم پیدایش کامپیوتر، گسترش اینترنت از سال۱۹۸۰ و گسترش pcها (کامپیوترهای شخصی) روزنامه نگاری الکترونی را در جوامع توسعه داد. البته باید اذعان کرد در سال ۱۹۶۷ اینترنت با یک مقصود نظامی در جامعه آمریکا شکل گرفته بود. توسعه اینترنت در دنیا عملاً در یک دهه قبل اتفاق افتاد و جامعه ایرانی هم از حدود ۸سال پیش به این امکان دسترسی پیدا کرد. با گذشت زمان و کاهش هزینه های خدمات دهی این نوع از شبکه ای شدن، تمایل به توسعه مهارتهایی که از اینترنت ناشی می شود در حال افزایش است. یکی از این مهارتها انتشار روزنامه های الکترونی یا دیجیتالی است.
روزنامه های چاپی با آنکه یک دوره نسبتاً طولانی در جوامع حاکم بودند اما به دلیل محدودیت های زمانی، عدم امکان دسترسی تمامی علاقه مندان به روزنامه ها، نبود شرایط لازم برای توزیع بهینه روزنامه ومباحثی از این دست، آنها به سمتی هدایت شدند تا علاوه بر انتشار شماره معمولی، نسخه الکترونی خود را نیز دارا باشند و تعداد انگشت شماری نیز فقط منحصر به انتشار نسخه الکترونی شدند. البته چون هنوز حق کپی رایت و امکان مالکیت و ذخیره سیستم های جدید در کشور ثبت نشده و بانکداری شبکه ای و دیجیتالی هم فعال نیست تا هزینه این شیوه از روزنامه نگاری تضمین شود لذا تنها برخی از نشریات این رویکرد را اتخاذ کرده اند؛ و چاپ دیجیتالی هم به عنوان یک امکان در کنار شبکه و تکنولوژی های جدید توسعه پیدا کرده است. در حال حاضر این شکل از روزنامه نگاری در کنار روزنامه نگاری سنتی به حیات خود ادامه می دهد با این رویکرد که اخبار و اطلاعات به موقع و سریع در دسترس علاقه مندان قرار گیرد و آسیب های ناشی از توزیع نامناسب هم برطرف گردد. ضمن آنکه شرایطی فراهم شود تا شخص بدون اضطراب و نگرانی برای از دست دادن نسخه جدید روزنامه، در هر ساعت از شبانه روز به روزنامه مورد علاقه خود دسترسی داشته باشد و حتی به آرشیو قبلی هم مراجعه کند و مطالب مورد نیازش را جست وجو نماید.
محدودیت سخت افزاری و نرم افزاری موجود، مانع بسیار بزرگی بر سر راه توسعه شبکه الکترونیک و از جمله روزنامه نگاری سایبر است.
باید دانست که لازمه دیجیتالی شدن، دسترسی به امکانات است. در دنیا این اتفاق افتاده چون زیرساخت های لازم را فراهم کرده اند. از سوی دیگر در اکثر کشورها و از جمله ایران، زمانی روزنامه نگاری توسعه پیدا کرد که سوادآموزی گسترش یافت. چون امکانات و بسترهای لازم برای سوادآموزی فراهم شد و تا زمانی که این امکان نبود، گسترش روزنامه نگاری هم عملی نشد. در جوامع غربی هم تا زمانی که این تکنولوژی ها همگانی نشد و به صورت ارزانقیمت در دسترس عموم قرار نگرفت، روزنامه نگاری دیجیتالی هم بسط پیدا نکرد. در کشور ما متاسفانه چون هنوز این امکانات به صورت ارزانقیمت در اختیار خانواده ها قرار ندارد و آنها امکان بهره مندی از یک دستگاه رایانه و خط تلفن مستقل برای اتصال به شبکه را ندارند، لذا بی توجهی به این شیوه از روزنامه نگاری، طبیعی به نظر می رسد.
در کشورهای اروپایی، همزمان با توزیع دستگاههای رایانه، خطوط تلفن هم به شکل انبوه در اختیار مردم قرار گرفت به طوری که اکنون آنها با استفاده از سیستمهای جدید به شکل بی سیم امکان اتصال به شبکه بدون کد ورود و خرید اشتراک اینترنت را دارند. سرویس دهی اینترنت در این کشورها به شکلی است که با قرار گرفتن شخص در حوزه امواج، دستگاه رایانه خود به خود به جست وجو می پردازد و پس از ردیابی امواج قوی وارد شبکه می شود. در این کشورها بویژه حوزه اسکاندیناوی، رایانه ها خود به خود و از طریق ماهواره به شبکه اتصال دارند و نیازی به خط تلفن و اعمال کنترلهای نظارتی نیست. در صورتی که ما در ایران نه تنها هنوز موفق به توزیع امکانات و تجهیزات فنی پیشرفته برای اقشار جامعه نشده ایم بلکه حتی نتوانسته ایم به شیوه سنتی، خط تلفن در اختیار خانواده ها قرار دهیم.
در حال حاضر نیز سیستم جدید به شکل بی سیم فقط در ۲نقطه از تهران تدارک دیده شده تا خدمات اینترنتی بی سیم را تقویت کند ولی هنوز امکان استفاده عموم از سیستم بی سیم فراهم نشده و به نظر می رسد باید مدت زمان طولانی در انتظار ماند تا ارتباط مستقیم با شبکه از طریق ماهواره در کشور فراهم گردد. چون زیرساختهای لازم فراهم نشده است و بر فرض تحقق آن، تا زمانی که نتوانیم امکانات شبکه را به شکل گسترده و ارزانقیمت در اختیار عموم قرار دهیم، نمی توانیم شاهد بسط و توسعه شبکه دیجیتال و ترکیبات آن باشیم. لذا با توجه به وجود این محدودیتها شکل سنتی انتشار را با نفوذ زیاد شاهد هستیم. مثلاً در کنار توسعه کتاب دیجیتال در جوامع که با استفاده از آن می توان چندین هزار جلد کتاب را در قطع کتاب معمولی در رایانه نگهداری کرد، کتابهای چاپی نیز به وفور مشاهده می شوند. یا در خصوص نظام آموزش که دچار تحولات بسیاری در دنیا شده در ایران شکل سنتی آن بیشتر مورد توجه است. مصداق این موضوع را در تدریس آمار شاهد هستیم که علی رغم وجود کامپیوترهای پیشرفته جهت حل مسائل، همچنان به طراحی جداول و ماتریسی ها و فرمولهای پیچیده ریاضی و آماری به شیوه دستی اکتفا می شود چون هنوز اساتید ما نتوانسته اند از این امکانات استفاده کنند و دانشجویان رانیز تشویق به این کار نمی کنند.
در حال حاضر، هیچ گونه رقابتی بین دو شیوه روزنامه نگاری سنتی و دیجیتالی مشاهده نمی شود.
در وضعیت فعلی جامعه، بحث رقابت بی معناست چون امکانات و بسترهای لازم فراهم نیست و اگر هم کسی دارای امکانات مورد نیاز باشد به صورت انفرادی و در چارچوب کاری خود به فعالیت می پردازد. ما زمانی می توانیم حالت رقابتی را متصور شویم که تعدادی بر تداوم روزنامه نگاری به شیوه الکترونی اصرار داشته باشند و عده ای نیز به دنبال گسترش حوزه انتشار روزنامه های چاپی باشند. از سوی دیگر سیستم بازگرداندن سرمایه این کار نیز هنوز پیش بینی نشده است و تا زمان اتخاذ تصمیم مشخص در این خصوص نمی توان به توسعه آن اندیشید. یکی از راههای احیای هزینه این شیوه، تدارک سیستمهایی در شبکه است که کاربر دارای ID مشخص باشد و برای هر بار ورود او به شبکه حداقل به اندازه قیمت شماره معمولی روزنامه، هزینه دریافت شود که تمامی این موارد متضمن گسترش بانکداری الکترونیک و تجارت الکترونیک است.
چگونه می توان مردم را به استفاده از روزنامه نگاری دیجیتال تشویق کرد. در حالی که سرخوردگی ناشی از تعطیلی روزنامه ها باقی است
▪ اولاً همانگونه که نظام روزنامه نگاری فعلی ما همانند بسیاری دیگر از نظامها وارداتی و تحمیلی است و در بستر عادی خود رشد نکرده ، این شیوه از روزنامه نگاری هم وارداتی است و اگر همین روند ادامه پیدا کند قطعاً در بستر اصلی خود رشد نمی کند.
▪ ثانیاً ما در یک زمان خاص و بدون آمادگی کامل سایر بخشهای جامعه با تکنولوژی وارداتی غرب رو به رو شده ایم و از آن استفاده می کنیم لذا اگر بخواهیم مسیر درست رشد فراهم شود باید زمینه شکل گیری سایر زیرساختهای لازم را در کنار یکدیگر و به موازات هم فراهم کنیم وتوسعه ببخشیم.
یعنی تنها دلیل عدم توجه به روزنامه نگاری الکترونی، آماده نبودن بسترهاست
به نظر هم آماده نبودن بسترها و هم فراهم نشدن زیرساختهای فرهنگی و آموزشی برای توسعه این نوع روزنامه نگاری است. گرچه در حال حاضر، برخی روزنامه ها علاوه بر انتشار نسخه چاپی، نسخه دیجیتالی را نیز دارا هستند اما اکثر آنها با هدف کسب درآمد و تامین هزینه های لازم برای توسعه نسخه الکترونی اقدام به این کار می کنند.
اخیراً در اخبار اعلام شد که ایران رتبه پنجم وبلاگ نویسی را در دنیا کسب کرده آیا علاقه جوانان به این موضوع و ارزان بودن آن، عاملی برای توسعه روزنامه نگاری الکترونیکی می تواند باشد.
وبلاگ را نمی توان شکلی از روزنامه نگاری الکترونی به حساب آورد، هیچ تحقیقی هم در دنیا تاکنون به این نتیجه نرسیده است چون وبلاگ بیشتر خاطره نویسی و یادداشت نویسی است. بنابراین اول ما باید به این نتیجه برسیم که آیا وبلاگ می تواند جایگزین روزنامه نگاری معاصر شود یا خیر و سپس به عوامل گسترش یا عدم گسترش آن بپردازیم. البته وبلاگ به صورت جزئی مشخصه های روزنامه نگاری همچون دسترسی به اخبار ونقش هدایت کننده بودن را داراست ولی شاخصه اصلی روزنامه نگاری یعنی عدم سازماندهی توسط یک مدیریت مشخص را ندارد. به هر حال می توان تصور کرد همانگونه که رادیو و تلویزیون، خیلی سریع در جوامع نفوذ کردند، روزنامه نگاری الکترونی هم جایگزین شیوه فعلی خواهد شد. اما نه در آینده ای نزدیک، بلکه این اتفاق در گذر زمان و به تدریج تحقق پیدا می کند. چون توزیع دسترسی به امکانات لازم این شیوه در جامعه ما هدفمند و هدایت شده نیست و عمومیت هم نیافته است.
آیا اصلاً امکان بهره برداری صحیح از اینترنت در جامعه ما آموخته شده است
باید باور داشت که ورود به هر عرصه ای بدون آگاهی و آموزش کافی، باعث ایجاد صدمات و لطماتی می شود.
در مورد روزنامه نگاری الکترونی هم باید چگونگی بهره برداری از سیستم را به کاربران آموزش داد. در اینجا باید به این بحث پرداخت که میزان تخریب چقدر است؟ متاسفانه همان گونه که ذکر شد استفاده از نظام دیجیتالی در نظام آموزش ما عمومیت ندارد. واقعاً ما چقدر شیوه استفاده از کامپیوتر را به دانش آموزان آموخته ایم؟ در حال حاضر آنچه اتفاق می افتد این است که حرکت به سمت این آموزشها داوطلبانه است. بنابراین ما با نوعی بیسوادی جدید مواجه هستیم. منظور از بیسوادی جدید، ناتوانی در خواندن و نوشتن نیست بلکه به معنای عدم توانایی در استفاده از تجهیزات نوین است و به تبع آن شاهد به انزوا رفتن افراد در جامعه هستیم. یعنی یک عده به دلیل کمبود امکانات نتوانسته اند از این مزیت جدید بهره مند شوند و حتی حاضر هم نیستند به سمت آن بروند لذا ما شاهد بیسوادی دوران مدرن هستیم.

نوشته شده توسط اکبر حریری
http://www.philohariri.blogfa.com/
:منابع
آموزش روزنامه نگاری فصلنامه رسانه شماره ۶۱
روزنامه نگاری الکترونیک از دکتر علی اصغر کیا
فصلنامه پژوهش وسنجش شماره ۲۱ و ۲۲
روزنامه نگاری سایبر از دکتر یونش شکرخواه