زیبایی را از کویر نگیرید

● توسعه فرهنگ همگام با بازار
در نوامبر ۱۹۸۹، مردم برلین با خوشحالی دیواری که برای سی‌سال شهرشان را تقسیم کرده بود را فروریختند. با فروریزی دیوار، کمونیسم و اقتصاد برنامه‌ریزی شده نیز فروریخت. در ۳۰ آوریل ۱۹۹۵، دولت آمریکا از کنترل اینترنت دست برداشت. به محض اینکه کارآفرینان روش‌هایی برای خریدوفروش آنلاین ابداع کردند، تجارت الکترونیکی جوانه زد. این دو تاریخ، نشانه‌هایی برای شروع عصر بازار بودند. نوسازی بازارها با اینترنت یا خاتمه یافتن برنامه‌ریزی مرکزی شروع نشد. بازارها قدمتی به اندازه تاریخ دارند و به صورت پیوسته نوسازی شده‌اند. نخستین شهرها، در بین‌النهرین (عراق کنونی)، پیوندهای تجاری را ایجاد کردند. شترها و الاغ‌ها کالاها – یعنی سنگ‌های قیمتی، عاج، سلاح، ادویه، کندر هندی و صمغ - را بین شهرهایی همچون بابل و اورشلیم جابه‌جا می‌کردند. به عنوان یک نتیجه فرعی فعالیت‌های تجاری، بازرگانان ایده‌ها و ابتکارات جدیدی را منتشر می‌کردند. پول، مرکز بازارها، به‌زودی نمایان شد. شما می‌توانید پیشرفت تمدن را به صورت مصور در مجموعه سکه‌های قدیمی‌‌‌‌در موزه‌های باستان‌شناسی ببینید. فرهنگ نیز در کنار بازارها توسعه پیدا کرد. نوشتن به عنوان وسیله‌ای برای ثبت‌ فعالیت‌های اقتصادی در حدود پنج هزار سال پیش در بین‌النهرین آغاز شد. قدیمی‌ترین اسناد شناخته‌ شده – یعنی نشانه‌های پخته‌شده بر روی خاک‌رس – چوب‌خط‌هایی برای شمارش دام، غلات و روغن هستند. این مدارک مکتوب مورد استفاده جمع‌کنندگان مالیات و بازرگانان بود. ریاضیات نیز در بین‌النهرین به عنوان کمک به خرید و فروش اختراع شد، علم حساب نیز برای محاسبه هزینه‌ها و قیمت‌ها مورد نیاز بود.
در آگورا، بازار مرکزی در آتن باستان، گروه‌های مختلف براساس کالاهای خود در مکان‌های مختلف جمع می‌شدند. ماهی‌فروشان در یک منطقه بودند. گوشت در منطقه دیگر و لباس در بخش دیگری به فروش می‌رسید. فروشندگان اقلام گرانبهاتر مانند عطر و جواهرات یک ساختمان مخصوص داشتند. سفالگران کوزه‌های گلی‌ و ظروف غذایی که امروزه در موزه‌ها می‌بینیم را در بخش مربوط به خود می‌ساختند همچنان که آهنگران و فلزکاران، کلیدها، آیینه‌های برنزی و ابزار و زنگ‌ها را می‌ساختند. علاوه‌بر ایفای نقش بازار، آگورا قلب آتن بود زیرا محل مبارزات ورزشی، نشست‌های سیاسی، اجرای تئاترها و جشنواره‌های مذهبی نیز بود. احتمالا رنگ‌ها، صداها و بوهای زیادی در آگورا وجود داشت همان طور که در بسیاری از بازارهای سنتی امروز، وجود دارد.
یک مثال مجلل از این دست، نمایشگاه شتر است که سالی یک بار در شهر کوچک پوشکر در راجستان هند برگزار می‌شود، نمایشگاه قرن‌ها پیش و به عنوان بخشی از سفر زیارتی هندوها آغاز شد. به اعتقاد آنها در این محله الهه برهما گلبرگ غنچه نیلوفری را انداخته است که به طرز معجزه‌آسا تبدیل به یک دریاچه شده است. تعداد شترها برای فروش بیش از آن چیزی است که بتوانید تصور کنید: پانزده هزار شتر یا حتی بیشتر. اینجا یک مکان شلوغ، پر از گردوخاک و پرصدا است. ماربازها، نوازندگان، رقاصان‌دوره‌گرد، تردست‌ها، بندبازها و آتش‌خوران جمعیت را سرگرم می‌کنند. زنانی که ساری به تن دارند غذا و صنایع دستی می‌فروشند. مسابقات شترسواری و چوگان با شتر هم برگزار می‌شود و قماربازها با صدایی گوش‌خراش درباره علایق خود بحث می‌کنند. با این همه درباره هزاران شتر که به دقت برای مراسم آراسته شده‌اند بحث و چانه‌زنی صورت می‌گیرد.
بازارهای امروزی دهکده جهانی، بر روی اینترنت هستند. مردم در همه جای دنیا از طریق اینترنتی به ارزانی و به سرعت با هم در ارتباط هستند و اینترنت با امکان مبادله میان خریداران و فروشندگانی که از طریق دیگر نمی‌توانستند یکدیگر را پیدا کنند، به کلی بازارها را تغییر داده است. با وارد شدن به مراکز خرید اینترنتی، تقریبا هر آنچه را بخواهید، می‌توانید بخرید.
● تعریف اقتصاد بازار
علاوه بر بازارها، کلمه بازار به صورت اختصار برای «اقتصاد بازار» یا «بازار آزاد» یا «سیستم بازار» نیز به کار می‌رود. کلمه اختصاری بازار در تعامل میان بازارهای واقعی بسیار پدید آمده است. در این مقالات منظور از عبارت «یک بازار» یک مکان بیرونی مشخص یا یک فضای مجازی است که در آن کالاها خرید و فروش می‌شوند و کلمه «بازار» به تنهایی را برای عنوان اختصاری آن به کار می‌بریم. با این تعریف مبادلات بسیاری از یک بازار خارج می‌شود. بازارها هیچ وقت همه‌گیر نیستند. حتی در بازار محورترین اقتصادها هم اکثریت معاملات از طریق بازارها انجام نمی‌شود و دامنه عمل بازارها محدود است. سه دسته از فعالیت‌های غیربازاری رایج هستند. اول: کارهای داخل خانوار که پرداختی برای آنها صورت نمی‌گیرد مانند مراقبت و پرستاری، خانه‌داری و تهیه غذا برای اعضای خانواده. ارزیابی ارزش اقتصادی کار منزل مشکل است، اما در یک تخمین، متوسط کار منزل به صورت تمام وقت در آمریکا، تولیدی ایجاد می‌کند که اگر قیمت‌گذاری شود حدود ۱۷هزار دلار در سال ارزش دارد. فعالیت‌های دولت نظیر جاده‌سازی و مدارس و نیروی پلیس بخش دیگری از دسته‌بندی غیربازار را تشکیل می‌دهند. مخارج دولت (که منظور تمامی‌‌‌‌فعالیت‌های دولت به جز انتقال پول میان مردم است) بالغ بر یک‌پنجم یا بیشتر از درآمد ملی در اقتصادهای مدرن است. معاملاتی که در درون بنگاه‌ها اتفاق می‌افتد نیز هنوز جزو دسته غیربازار قرار می‌گیرد. در آمریکا و اقتصادهای مشابه، بیشتر معاملات درون بنگاه‌ها صورت می‌گیرد تا از طریق بازار هنگامی ‌‌‌‌که جنرال‌موتورز سفارش تدارک چرخ ماشین را می‌دهد تفاوت می‌کند که عرضه‌کننده چرخ یک بنگاه مستقل باشد یا یکی از بخش‌های جنرال‌موتورز. هنگامی‌‌‌‌که کالاها از یک بخش از بنگاه به بخش دیگر جابه‌جا می‌شوند، مالکیت تغییر نمی‌کند برخلاف وقتی که از یک بنگاه به بنگاه دیگر یا از بنگاه به مشتریان منتقل می‌شود.
در معاملات بازار، عاملان مستقل، هر یک علایق جداگانه خود را دنبال می‌کنند. در حالی که معاملات درون بنگاهی به وسیله بازار صورت نمی‌گیرد بلکه براساس قوانین بنگاه صورت می‌گیرد و به صورتی انجام می‌شود، یا حداقل فرض می‌شود که به صورتی انجام می‌شود که اهداف کلی سازمان و نه اهداف انفرادی تصمیم‌گیران را برآورده سازد. در این صورت چرا از واژه «اقتصاد بازار» استفاده می‌کنیم، در حالی که اکثریت معاملات (درون خانوارها، بنگاه‌ها و دولت) واقعا خارج از بازار قرار می‌گیرند. «اقتصاد بازار» یک اقتصاد بازار است، زیرا حتی معاملات غیربازار نیز در اوضاع و احوال بازارها اتفاق می‌افتد. معاملات بازار به کل اقتصاد شکل می‌بخشد.

جان مک‌میلان
ترجمه و تنظیم: مهدی نصرتی
کنث ارو- برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۱۹۷۲

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد