سازماندهی، بنیاد مدیرتی و تشکیلات اداری

سازماندهی یكی از چند اصل مدیریتی است كه اجرای آن به وسیله مدیران سبب تسهیل در انجام امور خواهد شد.
در مقاله زیر كه به وسیله فریده پرویش از كاركنان شركت برق منطقه ای خراسان تدوین شده مساله سازماندهی در ساختار سازمانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
برای موفق بودن در مدیریت نیاز به سازماندهی مناسب است یك مدیر باید سیستم سازمانی را برای اجرای برنامه‌ها طراحی و ایجاد كند. سازماندهی فرایند تفویض و هماهنگی وظایف و منابع برای رسیدن به اهداف است (Lussier ۱۹۹۷, ۱۰).
سازماندهی به عنوان شناسایی و طبقه‌بندی فعالیتهای مورد نیاز، گروهبندی فعالیتهای ضروری در اهداف قابل حصول، اختصاص گروهی از فعالیتها به یك مدیر و تفویض اختیار به او برای سرپرستی آنها و فراهم‌كردن هماهنگی افقی و عمومی در ساختار سازمانی تعریف می‌شود (Koontz ۱۹۹۰, ۱۰۸).
سازماندهی فرایند اطمینان یافتن از وجود منابع ضروری فیزیكی و انسانی برای انجام دادن برنامه‌ها و رسیدن به اهداف سازمانی است. فرایندی كه شامل مشخص كردن فعالیتها، تقسیم كار به شغلها و
وظایف مشخص و شناسایی روابط اختیار میان گروهها و اشخاص است. جنبه دیگر سازماندهی گروهبندی فعالیتها در داخل بخشها است (Dubrin ۱۹۹۰,۱۵).
عصر ما عصر سازمانهای بزرگ و پیچیده است و مدیر امروز باید از چگونگی سازماندهی و نحوه ایجاد این سازمانها و اصلاح و تغییر آنها آگاه باشد. برای نیل به هدفها، سازماندهی گامی ضروری است و به كمك این فعالیت است كه هدف كلی و ماموریت اصلی سازمان در قالب هدفهای جزئی‌تر و وظایف واحدها شكسته شده و تحقق آن میسر می‌شود. در سازماندهی وظایف و اختیارات و مسئولیتهای واحدها و پست‌ها مشخص شده و نحوه هماهنگی و ارتباط بین آنها معین می‌شود. سازماندهی فعالیت مستمر و مداومی است كه مدیر همواره با آن روبرو است و منحصر به طراحی سازمان در ابتدای آن نمی‌شود.
●فرایند سازماندهی
می‌توان به سازماندهی به عنوان یك فرایند نگاه كرد كه در این صورت سازماندهی شامل مراحل زیر است:
۱- ایجاد اهداف سازمان
۲- تنظیم هدفهای پشتیبانی، برنامه‌ها و خط مشی‌ها
۳- تشخیص و طبقه‌بندی فعالیتهای ضروری برای تحقق آنها
۴- گروهبندی فعالیتها در پرتو منابع انسانی و امكانات مادی قابل دسترس به بهترین وجه
۵- تفویض اختیار مناسب به سرپرست هر گروه برای انجام دادن كارها
۶- پیوند گروهها به صورت افقی و عمودی از طریق جریان اختیارات و اطلاعات
(Koontz. ۱۹۹۰, ۱۴۷)
نظریه‌پردازان كلاسیك می‌گویند كه كوتاهی در تعریف دقیق روابط سازمانی موجب كاهش كارایی و بروز ابهام و سردرگمی در سازمان می‌شود، بنابراین، هرچه وظایف و فعالیتهای افراد و گروههای كاری سازمان به طور دقیق‌تری تعریف شوند، انجام وظایف سازمانی آسانتر و بهتر خواهد شد. براساس این، دیدگاه تنظیم ساخت سازمان، باید طی مراحلی معین و ضمن رعایت اصولی كلی انجام می‌پذیرفت. طبق نظریه‌های كلاسیك، برای سازماندهی باید مراحل چهارگانه‌ای به شرح زیر طی شود:
مرحله اول: تقسیم كل سازمان در قالب چند بخش عمده (تقسیم‌بندی افقی)، از طریق طی مراحلی به شرح زیر است:
الف) تقسیم‌بندی كارها و فعالیتها با توجه به وظایف عمده سازمان
ب) طراحی اداره‌ها
ج) طراحی واحدهای پشتیبانی.
مرحله دوم: ایجاد ارتباط میان سطوح سازمانی با توجه به اختیارات آنها (تقسیم‌بندی عمودی)، از طریق طی مراحلی تحت عنوان ارائه طرح سلسله مراتب سازمانی، تعیین حیطه نظارت افراد، مشخص كردن حوزه سرپرستی افراد با رعایت اصل وحدت فرماندهی انجام می‌شود، تنظیم روابط رئیس و مرئوس، تعیین نوع و حدود اختیارات افراد، تنظیم روابط صف و ستاد و تعیین میزان تمركز و عدم تمركز نیز از دیگر مراحل ایجاد ارتباط بین سطوح سازمانی است.
مرحله سوم: مرتبط ساختن مراتب سازمانی (تركیب افقی) نیز از طریق طی مراحلی نقش تدوین راهنمای سازمان، تعیین وظایف تخصصی، تدوین رویه‌های كاری، تشكیل گروههای كار دائمی و شوراها و تشكیل گروههای كاری موقت به انجام می‌رسد.
مرحله چهارم: نیز شامل جایابی برای كاركنان و تثبیت نیروها، از طریق مراحلی است كه این مراحل شامل: تقسیم كار بین افراد، تدوین شرایط احراز هر شغل، تدوین شرح مشخصات شغل و تدوین قوانین و مقررات موجود است.
●مبانی سازماندهی
قبل از هر چیز باید تاكید كرد كه در سازماندهی هیچ طریقی به عنوان بهترین راه وجود ندارد كه در تمام سازمانها یا موقعیتها عملی باشد. الگویی كه برای سازماندهی به كار می‌رود به موقعیتها و همچنین به اعتقادات مدیرانی بستگی دارد كه تصور می‌كنند الگوی خاصی در وضعیت یا موقعیت معین، آنها را یاری خواهد كرد.
طرح كلاسیك سازماندهی از زمانی كه مدیریت به عنوان یك رشته در دانشگاهها مورد توجه واقع شد وجود داشته است. طرح كلاسیك عبارت است از یك ساختار سازمانی دارای نظام سلسله مراتب رئیس و مرئوس به شكل هرم كه در واقع سیستم پیچیده‌ای از مكانیزمهای مختلف، قوانین و مقررات و روشها است. این سیستم به طور ماهوی دارای نظم و انضباط است و مسئولیتهای افراد برحسب رتبه‌شان در سلسله مراتب سازمانی معین شده است.
طرحهای كلاسیك سازماندهی شامل: سازماندهی بر مبنای وظیفه، سازماندهی بر مبنای محصول، سازماندهی بر مبنای فرایند، سازماندهی بر مبنای ارباب رجوع یا مشتری و سازماندهی بر مبنای ناحیه جغرافیایی است.
در سالهای اخیر نوع جدیدی از سازماندهی مورد نظر قرار گرفته است كه در آن حداقل تقسیم وظایف به طور رسمی دیده می‌شود و بیشتر ماهیت غیر رسمی دارد كه می‌توان آن را سازماندهی پروژه‌ای یا ماتریسی نامید.

فریده پرویش
كارشناس تكشیلات برق منطقه‌ای خراسان

منبع : پیک برق