مشکلات زبان فارسی در هند

هند در نظر ایرانیان، تنها كشوری نزدیك به آن، و یا كشوری بیگانه نیست؛ بلكه مردم ایران پیوندی عاطفی با مردم این سرزمین دارند. در افسانه‌ها و فولكلور ایران، هند سرزمین زیبایی‌ها و شگفتی‌هاست. روند تاریخ از دوره باستان تاكنون نیز بر این پیوند افزوده و در دیرند تاریخ، انگیزه‌های این پیوند فراهم آمده است. این جستار پرداختن به سویه‌های تاریخی را برنمی‌تابد؛ از این رو تنها به راه‌های استوار كردن این پیوستگی بسنده می‌كند. در واقع یكی از بنیادی‌ترین راه‌ها گسترش زبان و ادب فارسی در هند بزرگ است كه می‌تواند بر ستبری و استواری این پیوند بیفزاید.دشواری‌هایی كه در راه گسترش و فراگیری زبان فارسی در این سرزمین در دوره اخیر به نظر می‌رسد می‌تواند ذیل این عنوان‌ها خلاصه شود:
دانشجو
با توجه به این كه حدود هفتصد هشتصد سال، زبان فارسی در كشور هند از زبان‌های رسمی بوده است، این زبان برای آنان تنها یك زبان نیست، بلكه آكنده از بار عاطفی و بازتاب فرهنگ مشترك هند و ایران نیز است. پس زبان فارسی جزئی از فرهنگ كذشته این سرزمین به شمار می‌آید و تأثیر مستقیمی در همه سویه‌های فرهنگ هند دارد، آن گونه كه در ژرفای فرهنگ و زبان‌های هند بزرگ رسوخ كرده است. از این رو فراگیران زبان فارسی با انگیزه‌های گوناگون جذب یادگیری این زبان می‌شوند. برای نمونه یكی ازانگیزه‌هایی كه موجب جذب دانش‌آموزان و دانشجویان به زبان فارسی می‌شود، وجود خانقاه‌ها و مراكز عرفان و تصوفی است كه در جای جای هند دایر هستند. از آنجا كه بیشتر این خانقاه‌ها و مراكز عرفان و تصوف اسلامی، ریشه در سلسله‌های عرفان ایرانی ـ‌ اسلامی دارند و نیز بیشتر آثار نوشته شده و باقیمانده این مراكز به زبان فارسی است، از این رو نوآموزان آنها علاقه‌مند به فراگیری زبان فارسی هستند.
یكی دیگر از انگیزه‌های جذب به این زبان، نسل ایرانیانی است كه در دوره‌های تاریخی به علت‌های گوناگون، در سراسر سرزمین هند سكنا گزیده‌اند: در دوره كنونی فرزندان آنان با توجه به ریشه‌های عاطفیشان كه در سرزمین ایران جایگیر است، علاقه‌مند به فراگیری زبان فارسی هستند.علت سوم، دین اسلام است. در دیرند تاریخ، ایران همیشه مركز تبلیغات اسلامی بوده و در راه گسترش اسلام در سرزمین‌های دیگراز هیچ كوششی دریغ نكرده است. از این رو ایران و اسلام برای مردم هند مفهومی یگانه هستند. البته عوامل دیگری نیز در راه جذب به این زبان در هند وجود دارند كه برای كوتاهی این گفتار از آنها چشم می‌پوشیم.
مواد درسی و منابع قابل دسترسی
در پیوند با فراگیری زبان فارسی و گسترش آن، كمبود كتاب‌های درسی مناسب، یكی از دشواری‌ها و مشكلات بنیادین فراگیران زبان فارسی در سرزمین هند است. كتاب‌هایی كه در آنجا برای تدریس این زبان به كار می‌روند، نه تنها كافی نیستند، بلكه از لحاظ محتوا به سی چهل سال پیش تعلق دارند. مواد درسی ارائه شده به دانشجویان نیز جوابگوی نیازهای دانش‌آموزان و دانشجویان در دوره تحصیلی آنان و پس از فراغت از تحصیل نیست.
پیشنهاد می‌شود در كنار آموزش زبان فارسی در سطح‌های مختلف، مواد درسی دیگری نیز چون تاریخ (تاریخ هند، تاریخ ایران و تاریخ ادبیات گذشته و معاصر هند و ایران) در برنامه‌های درسی آنان گنجانده شود و نیز به كلاس‌های مكالمه زبان فارسی اهمیت بیشتری داده شود و در ضمن، درس‌ها به زبان فارسی تدریس شوند.
اشتغال شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین مشكل فارسی‌آموزان در سرزمین هند مسئله اشتغال و امرار معاش است.
دانشجویان زبان فارسی در هند، با هر انگیزه‌ای كه جذب یادگیری زبان فارسی شده باشند، با كمال تأسف پس از فراغت از تحصیل، هیچ‌گونه وسیله امرار معاش از طریق رشته تحصیلی خود را ندارند. این مسئله خود می‌تواند موجب از بین رفتن یا كم شدن انگیزه جذب برای فراگیری زبان فارسی در هند باشد. برای رفع این مشكل، چند پیشنهاد ارائه می‌شود:
۱. دانشجویان زبان فارسی هند، بتوانند تا حد امكان برای تكمیل و یادگیری كاربردی زبان فارسی به ایران مسافرت كنند و از راه دادن بورسیه‌های بیشتر (بیش از آنچه امروزه هست) امكان آمدن آنها به ایران فراهم آید.
۲. ایجاد بازارهای كار برای فارغ‌التحصیلان این رشته، مانند تربیت و پرورش دانشجویان رشته زبان فارسی برای فهرست كردن نسخه‌های خطی فارسی موجود در كتابخانه‌های سراسر هند، كه بیشتر آنها تاكنون ناشناخته، دست نخورده و تحقیق نشده باقی مانده‌اند، و استخدام فارغ‌التحصیلان توسط رایزنی فرهنگی ایران در هند به همین منظور، پس از فراغت از تحصیل.
۳. به وجود آوردن انگیزه‌هایی برای راه‌اندازی شركت‌ها و محل‌های ترجمه‌های فارسی در هند (مثلاً برای ترجمه مدارك زائران هند كه به عتبات مقدس ایران سفر می‌كنند). همین امر می‌تواند راه درآمدی برای فارغ‌التحصیلان رشته زبان و ادب فارسی به شمار آید.
۴. تا حد امكان جذب فارغ‌التحصیلان زبان فارسی در خانه‌های فرهنگ و رایزنی ایران در هند.
۵. حمایت مالی از فراگیران و فارغ‌التحصیلان برای تحقیق و پژوهش‌های علمی در زمینه‌های ایران‌شناسی و۰۰۰
۶. گنجانیدن مواددرسی ویژه در دوره تحصیل و فراگیری زبان فارسی تا این كه دانشجویان بتوانند پس از فراغت از تحصیل، در جامعه هندر جذب بازار كار شوند و از لحاظ امرار معاش در تنگنا قرار نگیرند.
از این رو بازنگری مواد درسی‌ای كه در دوره‌های تحصیل ارائه می‌شوند ضروری به نظر می‌رسد. به همین منظور كارشناسانی آگاه و علاقه‌مند از تحصیل‌كردگان و برنامه‌ریزان هند، باید در این راه همكاری كنند. گنجانیدن واحدهای آموزش رایانه، درس‌های جامعه‌شناسی، و كتابداری از جمله این موارد بازنگری می‌تواند باشد كه آموزش دادن آنها امكان جذب فارغ‌التحصیلان به بازار كار هند را بیشتر می‌كند.
مدرسان
در راستای گسترش زبان فارسی در هند پرتلاش‌ترین وبنیادی‌ترین كوشندگان این راه یعنی مدرسان زبان فارسی هند نیز دچار مشكلات و دشواری‌هایی در آموزش این زبان هستند. این تلاشگران علاقه‌مند را می‌توان به دو گروه تقسیم كرد: گروهی كه از دانشگاه‌های ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند و یا امكان مسافرت‌های پی در پی به ایران را داشته‌اند. گروه دوم فارغ‌التحصیلانی كه از رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه‌های هند فارغ‌التحصیل شده‌اند و امكان مسافرت به ایران را یا به دست نیاورده‌اند، یا آن كه موفقیتشان در این زمینه اندك بوده است.گروه اول كه این زبان را به طور كاربردی در ایران فرا گرفته‌اند چندان مشكلی در آشنایی با نكته‌های ظریف این زبان ندارند و برای تدریس نیز دشواری چندانی ندارند. اما گروه دوم كه از دانشگاه‌های هند فارغ‌التحصیل شده‌اند و امكان مسافرت به هر دلیلی برایشان مهیا نشده است، در تدریس، با مشكلات زیادی مواجه‌اند، از همه مهم‌تر این كه در آنجا تدریس، بیشتر به زبان اردو یا انگلیسی صورت می‌گیرد!
دشواری دیگر در راه گسترش زبان فارسی در هند، این است كه پاره‌ای از دانشگاه‌های بزرگ هند هنوز ازداشتن استاد زبان فارسی محروم‌اند و بخش‌های زبان فارسی آنها موقتاً تعطیل و یا حتی به كلی برچیده شده است. برای نمونه بخش زبان فارسی دانشگاه مدرس (چینای) در جنوب هند، كه یكی از دانشگاه‌های برجسته و بزرگ هند به شمار می‌آید، سال‌هاست كه در تعطیلی به سر می‌برد.
به طور كلی مسائل و نیز راه‌حل‌های مربوط به مشكلات استادان محترم زبان فارسی هند را فهرست‌وار می‌توان چنین بازگو كرد:
۱. پاره‌ای از مدرسان زبان فارسی هند، كه فارسی را در هند به زبان اردو یا انگلیسی فرا گرفته‌اند، برای تكمیل تحصیلات خود و تسلط بر این زبان هنوز امكان آمدن به ایران را پیدا نكرده‌اند.
۲. كمبود مواد آموزشی (تدریس). یكی از مشكلات مدرسان زبان فارسی در راه تدریس این زبان به دانشجویان و دیگر فراگیران، كمبود كتاب‌های درسی و دیگر وسایل آموزشی این زبان، و كتاب‌هایی است كه روزآمد با شنود به فراگیری این زبان كمك كنند. در واقع می‌توان گفت نبود امكان تحقیق و مطالعه برای زبان فارسی در هند، از دسترسی نداشتن به كتاب‌ها و منابع موردنیاز سرچشمه می‌گیرد. از این رو تجهیز و آماده سازی بخش فارسی كتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مراكز فرهنگی هند، ضروری به نظر می‌رسد. (البته در این راستا یكی دو دانشگاه چون دانشگاه‌های دهلی و جواهر لعل نهرو استثنایند.)
۳. مشكل مالی استادان و صاحب‌نظران زبان فارسی هند، برای ترجمه و نشر آثار فارسی در هند. با توجه به این كه استادان زبان فارسی هند به زبان‌های اردو و انگلیسی و دیگر زبان‌های هند نیز تسلط دارند وتوانایی ترجمه آثار ایرانی ـ‌ اسلامی و ایرانی ـ هندی به زبان انگلیسی و زبان‌های هندی را دارا هستند، بنابراین می‌توانند فرهنگ و ادب فارسی را به گونه‌ای بهتر باز شناسانند و در همین راستا، انگیزه مطالعات فرهنگ و ادب فارسی را در آنجا فراهم آورند.
۴. روزآمد كردن صنایع و در دسترس قرار دادن تازه‌ترین كتاب‌هایی كه در زمینه زبان و ادبیات فارسی (شعر، داستان، تاریخ، و‌…) در ایران به چاپ رسیده است.
۵. امكان مسافرت استادان زبان فارسی به ایران.
۶. تشكیل دوره‌های بازشناخت و بازآموزی، با روشی جدیدتر بدون ایجاد خستگی و ملال، در ایران و هند برای استادان محترم زبان فارسی هند.
۷. پوشش دانشگاه‌های واجد شرایط سراسر هند از لحاظ داشتن كرسی زبان و ادبیات فارسی و ایجاد امكانات برای آنها.
۸. علاقه‌مند كردن استادان زبان فارسی هند به تخصص خود، با چاپ كتاب‌های آنها در ایران و هند.
مهوش واحددوست

منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی