آرزوی رویش دوباره

● نگاهی به مشكلات ترمیم اعضا در انسان
در میان بی مهرگان توانایی ترمیم و نوزایی قسمت های مختلف بدن تقریباً مثل هم است. پلانارین ها (كرم های پهن) در صورتی كه به ۵۰ قسمت تكه تكه شوند هر قسمت به تنهایی رشد یافته و به یك كرم كامل تبدیل می شود. اگر یك بازوی ستاره دریایی قطع شود پس از فرآیند ترمیم شاهد دو ستاره دریایی خواهیم بود. جیرجیرك ها نیز قادرند پاهای قطع شده خود را ترمیم كنند. اینها تنها نمونه های ناچیزی از توانایی خارق العاده بی مهرگان در ترمیم ساختارهای پیچیده بدنشان است. اما در مورد مهره داران وضعیت كاملاً فرق می كند.
تنها یك گروه از مهره داران قادرند كه ساختارهای بسیار پیچیده بدن خود مثل اندام های حركتی، دم، نخاع شوكی یا چشم هایشان را در طول زندگی خود ترمیم كنند: دوزیستان دم دار. از دوزیستان دم دار می توان به سمندرها اشاره كرد. سمندرها در نوزایی اعضای بدن سرآمد همه موجودات هستند. آنها نه تنها می توانند دم قطع شده خود را ترمیم كنند بلكه قادرند پای قطع شده، تكه هایی از قلب و قرنیه خود را نیز ترمیم كنند. بدن انسان قادر به انجام هیچ یك از این كارها نیست. پژوهشگران معتقدند كه شیوه ترمیم اعضا كه به وسیله سمندرها صورت می گیرد ممكن است روزی در انسان به كار گرفته شود.
در كالیفرنیا آزمایشگاهی وجود دارد كه بر روی قطع اعضای بدن سمندرها تحقیق می كند و به همین دلیل این آزمایشگاه را آزمایشگاه پا نامیده اند. دكتر «دیوید گاردینر» مدیر این آزمایشگاه معتقد است كه ترمیم اعضا در انسان تنها نیازمند زمان است. او می گوید: «من امیدوارم در طول زندگی خود شاهد ترمیم اعضای انسان باشم.» علم ترمیم اعضای صدمه دیده بدل به یك موضوع پژوهشی داغ شده است. تقریباً تمامی پژوهشگران توجهشان به سلول های بنیادی معطوف شده است. آنها تلاش می كنند این سلول ها را خارج از بدن رشد داده، بدل به یك بافت دلخواه كرده و آنگاه آن را به بدن بیمار منتقل كنند.
در این میان تعداد دیگری از پژوهشگران معتقدند كه رویكرد دیگری می تواند شیوه نوزایی عضوی باشد كه در سمندرها و برخی از جانوران صورت می گیرد. آنها معتقدند كه ترمیم طبیعی اعضا با كمك داروها یا به وسیله ژن ها از انتقال بافت آسان تر است. در این شیوه به لحاظ آن كه بافت خارجی به بدن داده نمی شود مشكل رد كردن آن توسط سیستم ایمنی بیمار به وجود نخواهد آمد.
اگرچه ترمیم اعضایی به بزرگی پا در انسان همانند سمندرها بسیار بعید است و لیكن تلاش در این زمینه می تواند به افرادی كه در زمینه سلول های بنیادی تحقیق می كنند، كمك كند. اكنون ترمیم طبیعی اعضای بدن در انسان یك استراتژی ذخیره تلقی می شود. بیش از ۲۰۰ سال از مطالعه این موضوع می گذرد و هنوز درك جامعی از مكانیسم های آن حاصل نشده است. بنابراین بعید به نظر می رسد كه طی عمر دكتر «گاردینر» كه اكنون ۵۳ ساله است ترمیم دست و پای انسان محتمل باشد.
امید به ترمیم اعضای بدن توجه فراوانی را به خود جلب كرده است. آنچه كه علم ترمیم نامیده می شود گسترش فراوان یافته و انگیزه های اقتصادی فراوانی را به وجود آورده است. یك كمپانی آمریكایی بیش از ۹ میلیون دلار سرمایه گذاری كرده است تا بتواند ژن های مولد ترمیم را كشف كند. كمپانی هیدرا بیوساینسز كه اساساً بر حول پژوهش های دكتر «مایك كیتینگ» یكی از اساتید دانشگاه هاروارد شكل گرفته است بر روی ترمیم عضو در ماهی گورخری تحقیق می كند. نام این كمپانی از یك موجود آبزی گرفته شده است كه می تواند پس از آن كه از وسط به دو نیم شد بار دیگر خود را ترمیم كند.
دكتر «كیتینگ» می گوید: «ما سعی می كنیم توانایی های بدن را برای ترمیم بافت ها تحریك و تقویت كنیم. هیچ گونه دلیل بنیادی وجود ندارد كه سلول های انسانی را از سلول های ماهی گورخری متفاوت نشان دهد.» انسان می تواند بخش هایی از كبد، ماهیچه یا استخوان خود را ترمیم كند ولیكن ترمیم در انسان عموماً محدود به یك بافت است.
سمندرها قادرند چندین بافت را همزمان با یكدیگر ترمیم كرده و از این طریق یك عضو از دست رفته را بازسازی كنند. اگر یك پلاناریا كه نوعی كرم پهن است به قطعات بسیار كوچكی (یك دویست و هفتاد و نهم تمام بدن) تقسیم شود از هر قطعه كرم جدیدی به وجود خواهد آمد.
تنها نمونه انسانی از ترمیم مضاعف بافت ها، ترمیم نوك انگشت قطع شده در بچه ها است كه شامل پوست، استخوان و ناخن می شود. برخی از پژوهشگران معتقدند كه ترمیم بافت كودكان یك ترمیم واقعی نیست چرا كه عضو قطع شده در حال رشد سریعی بوده است. پژوهشگران نشان داده اند كه جانوران فرآیند ترمیم بافت را به شیوه ای كه در انسان صورت می گیرد انجام نمی دهند. دلیل توانایی جانوران در ترمیم، وجود سلول های بنیادی فراوان در بدن آنها نیست. بلكه علت آن این است كه در هنگام جراحت سلول هایی كه در محل جراحت قرار دارند نقش تخصصی خود را از دست داده و تبدیل به سلول های جنینی می شوند.
از طریق این عمل كه به انشقاق بازگشتی موسوم شده است حیوان قادر خواهد بود سلول های بنیادی خود را بازسازی كند. این سلول ها یك توده سلولی به نام بلاستما تشكیل می دهند كه به سرعت رشد كرده و می تواند انشقاق یابد.
دانشمندان نمی توانند به این سئوال پاسخ دهند كه چرا توانایی ترمیم در موجودات تكامل یافته كاهش می یابد. یك توضیح محتمل این است كه جانوران تكامل یافته تر دارای سلول های تخصص یافته ای هستند كه دارای عملكردهای پیچیده ای هستند. توضیح دیگر آن است كه سیستم ایمنی در موجودات تكامل یافته تر ممكن است سلول های ترمیم یافته را با سلول های سرطانی اشتباه گرفته و آنها را از میان بردارند. شواهدی در دست است كه نشان می دهد جانوران عالی نیز ممكن است بتوانند بافت ها و اعضای بدن خود را ترمیم كنند. این قابلیت در برخی از رات ها كه سیستم ایمنی آنها دستكاری شده بود مشاهده شده است.

ترجمه: زینب همتی
اندرو پولاك

منبع : روزنامه جوان