۸ اصل مهم برای انجام یک مصاحبه خواندنی

«مصاحبه» یا «گفت و گو»، واژه ای آشنا برای خبرنگاران و گزارشگران رسانه های خبری است. به جرات می توان گفت که در میان فعالیت های مهم روزنامه نگاران، مصاحبه به عنوان یک هنری است که باعث شده است تا یک روزنامه نگار به جامعه و افراد آن نگاهی نو داشته باشد.
افرادی که روزنامه خوان هستند، همواره سعی دارند مصاحبه هایی را بخوانند که برای آنها مفید و جذاب بوده و حرف هایی تازه در آن گفته شده باشد.
در این نوشتار سعی داریم به هشت اصل مهم برای انجام یک مصاحبه جذاب و خواندنی، اشاره داشته باشیم. قبل از آنکه به این اصول هشتگانه اشاره کنیم، تعریفی از مصاحبه را ارایه خواهیم کرد و انواع مصاحبه را برخواهیم شمرد.
● مصاحبه چیست؟
مصاحبه عبارت است از یک گفت و شنود مستقیم و رو در رو با فردی که قرار است درباره یک موضوع، از وی اطلاعاتی کسب شود.
می توان به دو صورت، مصاحبه کرد؛
الف) مصاحبه آزاد
در مصاحبه آزاد، یک هدف کلی برای مصاحبه تعیین می شود و مصاحبه کننده، محدود و مقید نیست و در صورت لزوم سئوالات اضافی را در جلسه مطرح می کند. کاربرد مصاحبه آزاد به مراتب بیشتر از مصاحبه منظم است، زیر درمصاحبه منظم، مصاحبه کننده ناچار است از کلیه افراد همان سئوالاتی را که نوشته شده است، بپرسد. ولی با توجه به تعریف مصاحبه آزاد، می توان جای سئوالات را متناسباً عوض کرد و یا سئوالات اضافی از مصاحبه شونده پرسید تا به بهترین طریق ممکن جواب کلیه سئوالات پاسخ داده شود.
مصاحبه آزاد به علت اینکه قابل انعطاف است، شناخت بیشتری را از طرف مقابل امکان پذیر می سازد و اطلاعاتی مفید از شخص مورد مصاحبه، را در دسترس مصاحبه کننده قرار می دهد که دستیابی به این اطلاعات از قبل مورد نظر مصاحبه کننده نبوده است. اما مصاحبه آزاد نیاز به مهارت لازم مصاحبه کننده دارد و هر اندازه یک مصاحبه کننده در کار خود خبره باشد، انجام «مصاحبه آزاد» به همان اندازه موفق خواهد بود.
ب) مصاحبه منظم
مصاحبه منظم، سازمان یافته است و در آن موارد خاصی در نظر گرفته می شود و در جلسه مصاحبه مطرح می گردد و طبق برنامه معینی، جلسه اداره می شود. این نوع مصاحبه، برای اغلب مصاحبه کنندگان آسانتر از مصاحبه آزاد است.
حال که با تعریف مصاحبه و انواع آن، آشنا شدیم، به اصول هشتگانه ای که رعایت آن برای انجام یک مصاحبه جذاب و خواندنی لازم است، اشاره می کنیم:
۱) اصل اول: مصاحبه کردن هنر است
برخی از افراد فکر می کنند که می توانند مصاحبه کنند، چرا که به اعتقاد آنها، مصاحبه، همانند «صحبت کردن» است که هر روز و هر ساعت آن را انجام می دهند. اما باید توجه داشت که مصاحبه کردن هنری است که همه اشخاص واجد آن نیستند. یک مصاحبه کننده موفق، ویژگی هایی دارد که به وی این امکان را می دهد تا با مصاحبه شنونده ارتباط برقرار کند و با رفتار و کلام خود، فضای جلسه مصاحبه را به گونه ای تنظیم می کند که مصاحبه شونده، با احساس آرامش و اطمینان، اطلاعات مورد نظر مصاحبه کننده را در اختیار او قرار می دهد. لذا اصل اول این است که مصاحبه کردن را یک هنر بدانیم و سعی کنیم ویژگی های یک مصاحبه کننده موفق را کسب کنیم.
۲) اصل دوم: داشتن برنامه مصاحبه
یک مصاحبه کننده موفق کسی است که قبل از شروع مصاحبه، خود را برای انجام مصاحبه آماده سازد و برنامه مصاحبه را از پیش تنظیم کند. چرا که
▪ اولاً : مدت مصاحبه معمولاً کوتاه است و اگر سئوالات از قبل تهیه شده باشند، می توان از زمان نسبتاً محدود جلسه مصاحبه، بیشترین استفاده را کرد.
▪ ثانیاً: مصاحبه کننده با تعیین اطلاعات مورد نظر خود و سئوالاتی که باید برای روشن شدن این اطلاعات مطرح شود، بر جلسه مصاحبه حاکم می شود و می تواند با آرامش کامل اطلاعات لازم را از مصاحبه شونده کسب نماید و مصاحبه را از مسیر اصلی خود، منحرف نسازد.
توصیه مهم برای رعایت اصل اول مصاحبه ، این است که مصاحبه کننده قبل از شروع مصاحبه و برخورد با مصاحبه شوند، در صورت امکان اطلاعاتی را در رابطه با خلق و خو، روحیه، طرز زندگی و ویژگی های شخصیتی وی کسب کند. همچنین در صورت امکان، مصاحبه کننده، قبل از شروع مصاحبه نکاتی را برای مصاحبه شونده بیان کند که احساس کند نظریاتش مهم است. با این روش ساده، مصاحبه کننده می تواند موجبات همکاری مصاحبه شونده را فراهم آورد.
۳) اصل سوم: پرهیز ازهر نوع پیشداوری
یک مصاحبه کننده موفق، به این اصل مهم توجه دارد که بایستی از هر نوع پیشداوری و اعمال نظر شخصی و غرض ورزی در طول مصاحبه دوری جوید. چرا که مصاحبه شونده وقتی با اعمال نظرهای مصاحبه کننده مواجه شود سعی خواهد کرد به سئوالات با کوتاه ترین پاسخ ممکن (بله و خیر) پاسخ گوید و به برخی از سئوالات کلیدی پاسخ ندهد. که این امر باعث خواهد شد مصاحبه انجام شده، فاقد از جذابیت و اطلاعات مفید برای خواننده باشد.
این نکته را به خاطر داشته باشید که مصاحبه کننده با پیشداوری در مصاحبه و اعمال نظر شخصی، خود را از مصاحبه دوباره با همان مصاحبه شونده محروم خواهد کرد.
توصیه می شود به جای پیشداوری در جلسه مصاحبه، سعی کنید سئوالها را به تدریج مطرح سازید و در به پایان رساندن مصاحبه نیز، عجله نداشته باشید. اگر مصاحبه شونده مطالب غیرضروری را مطرح می کند، با صبر و شکیبایی به وی اجازه دهید حرفهایش را بزند، در غیر این صورت از گفتن مطالب بعدی طفره خواهد رفت.
۴) اصل چهارم: عدم ابراز نقطه نظرات و نگرش های خود در طی مصاحبه
اصل چهارم که در یک مصاحبه، باید به آن توجه شود، این است که مصاحبه کننده باید سعی کند نقطه نظرات و نگرش های خود را در طی مصاحبه ابراز نکند، در غیر این صورت، مصاحبه شونده تمایل خواهد داشت که در جهت علایق مصاحبه کننده سخن گوید. بعبارتی دیگر، اگر مصاحبه کننده، در طول مصاحبه اعمال نظر کند و نقطه نظرات و نگرش های خود را به مصاحبه شونده ابراز کند، هر چند که مصاحبه انجام خواهد شد، اما مصاحبه آن چیزی خواهد بود که مصاحبه کننده می خواهد، نه خواننده. بعبارتی دیگر مصاحبه جذابیت های خود را از دست خواهد داد و صرفاً مصاحبه به اهدافی که مصاحبه کننده در پی آن بوده خواهد پرداخت و خواننده نیز از یک مصاحبه «خشک و خالی» استقبال نخواهد کرد.
۵) اصل پنجم: عدم مخالفت با اظهارات مصاحبه شونده
وظیفه اصلی یک مصاحبه کننده، «سئوال کردن» از مصاحبه شونده است نه مخالفت با اظهارات وی. بنابراین حتی اگر زمانی مصاحبه شونده مطالبی مخالف میل مصاحبه کننده بگوید، وی نباید مخالفت خود را ابراز دارد، زیرا موجبات عدم همکاری مصاحبه شونده در مورد سئوالات بعدی فراهم می شود.
۶) نکته ششم: شرایط یکسان برای کلیه مصاحبه شوندگان
یک مصاحبه کننده حرفه ای، تا آن جا که امکان دارد، سعی می کند شرایط مصاحبه برای کلیه مصاحبه شوندگان یکسان باشد. در این صورت مصاحبه کننده با آرامش و دقت بیشتر خواهد توانست جلسه مصاحبه را کنترل کرده و به اهدافی که از مصاحبه دارد، نایل شود.
این اصل که مصاحبه کننده باید شرایط یکسان برای کلیه مصاحبه شوندگان فراهم کند، به این معنی نیست که اگر وی می خواهد با دو گروه سنی و یا دو قشر متفاوت از جامعه مصاحبه کنند شرایط یکسان را برای هر دو گروه فراهم سازد.
برای روشن شدن مطلب، مثالی می زنیم، اگر مصاحبه کننده می خواهد مثلاً با چند صاحب نظر مسایل سیاسی درباره یک موضوع سخن بگوید باید این شرایط یکسان را برای تمام کارشناسان مسایل سیاسی (از هر جناح و حزبی) فراهم آورد تا بتوانند ناگفته ها را بگویند. در این صورت این امکان وجود دارد که مصاحبه کننده پاسخ ها را با توجه به شرایط یکسان و مشابه مقایسه کند.
۷) اصل هفتم: مدت زمان جلسه مصاحبه
اصل هفتم درباره مدت زمان جلسه مصاحبه است. یک مصاحبه کننده حرفه ای، سعی می کند مدت زمان جلسه مصاحبه را به گونه ای تنظیم کند که هم خود و هم مصاحبه شونده در تمام مدت مصاحبه، هوشیار و آگاه باشند.
معمولاً اگر جلسه های مصاحبه در کمتر از یک ساعت برگزار شود، آن مصاحبه جذاب و خواندنی خواهد بود و به اطلاعاتی که مفید و مورد نظر بوده، اشاره خواهد کرد.
ذکر این نکته نیز مهم است که اگر اطلاعاتی که مصاحبه شونده در اختیار مصاحبه کننده قرار می دهد، پیچیده، مفید و زیاد باشد، مصاحبه کننده باید مصاحبه خود را در جلسات متعددی (دو جلسه و یا بیشتر) برگزار کند تا خوانندگان مصاحبه نیز از تمام اطلاعات مفید استفاده کنند.
۸) اصل هشتم: تشکر از مصاحبه شونده
یک مصاحبه کننده حرفه ای، خوب می داند که جلسه مصاحبه را چگونه به پایان رساند و با مصاحبه شونده خداحافظی نماید؛ مصاحبه کننده حرفه ای در خاتمه مصاحبه از مصاحبه شونده می خواهد که اگر ابهامی در مورد برخی مسایل باقی مانده، بیان نماید.
اصل مهم این است که مصاحبه کننده باید در طول جلسه مصاحبه، رعایت احترام و ادب را نماید و پس از پایان مصاحبه، از مصاحبه شونده تشکر کند. توصیه می شود مصاحبه کننده بعد از مصاحبه، با شخص مصاحبه شونده یک گفت و گوی کوتاه و صمیمی انجام دهد و به این ترتیب موجباتی را فراهم آورد تا مصاحبه شونده در آینده نیز برای انجام مصاحبه همکاری نماید.

نویسنده: علیرضا تاجریان

منبع : باشگاه تحلیل‌گران جوان آریا