چند پرسش و پاسخ کوتاه در زمینه بهداشت دهان و دندان

مجموعه دهان و دندان به عنوان دروازه ورود غذا و آغازگر روند هضم و جذب غذا نقش مهمی در آماده‌سازی نیازمندی‌های غذائی انسان بعهده دارد. رشد و تكامل عملكرد مطلوب روزانه و ایجاد حس لذت و نشاط در جسم و جان انسان بدون عملكرد این بخش از بدن و همكاری و مشاركت آن امكان‌پذیر نیست. مطالعات و شواهد نشان می‌دهد كه بسیاری از مردم از داشتن اطلاعات كافی برای تامین و ارتقاء سلامتی این عضو مهم و همچنین پرهیز از عوارض آسیب زننده به آن بی‌بهره هستند. لذا در ذیل به برخی از پرسش‌های رایج در این زمینه پاسخ داده می‌شود.
● هرچند وقت یكبار به دیدن دندانپزشك برویم؟
▪ ما باید هر ۶ ماه یكبار یعنی دوبار در سال به دیدن دندانپزشك خود برویم. دوبار معاینه دهان و دندان در سال توسط دندانپزشك این امكان را فراهم می‌آورد تا وی بتواند سلامت دهان و دندان شما را بررسی نماید و با پیشگیری به موقع از گسترش و پیشرفت بیماریهای دهان و دندان كه موجب ایجاد ناراحتی و درمانهای پیچیده دندانپزشكی و هزینه سنگین می‌گردند شود. دندانپزشك ممكن است بر اساس تشخیص تاریخ ملاقات‌های متوالی بعدی را معین نماید.
● چه مدت زمانی باید صرف مسواك زدن شود؟
▪ دسترسی به همه سطوح دندانها به منظور پاك نمودن پلاك میكروبی مستلزم صرف وقت كافی است. شما باید روزی ۲ بار و هر بار حداقل ۳-۲ دقیقه برای مسواك زدن و قت صرف نمایید ولی متاسفانه بسیاری از مردم بین ۷۰-۴۵ ثانیه صرف مسواك زدن خود می‌كنند.
● وقتی در شرایطی هستم كه نمی‌توانم مسواك بزنم آیا راه دیگری وجود دارد كه بتوانم محصولات اسیدی باكتریها را در دهانم كاهش دهم؟
▪ شستشوی دهان با آب بعد از خوردن غذا باعث خنثی شدن اسید و كاهش باكتریها به میزان ۳۰% (از هر ۱۰۰ عدد ۳۰ عدد) می‌شود. همچنین شما می‌توانید از یك گاز یا یك تكه پارچه تمیز برای پاك كردن دندانها استفاده نمایید تا زمانی كه بتوانید از مسواك استفاده كنید.
● چه نوع غذاهایی برای دندانهای ما مضر هستند؟
▪ غذاهای چسبناك مانند شكلات كه حاوی مقدار زیادی مواد قندی هستند به مدت زمان زیادی جهت خنثی شدن اثرات سوء آنها و پاك شدن توسط بزاق از روی سطح دندان نیاز دارند.
عموماً غذاهایی كه برای بدن مفید هستند برای دندانها نیز مفیدند بطور مثال غذاهایی كه سفت و الیاف دار هستند مثل سبزی‌ها، میوه‌ها و دانه‌های گیاهی سبب ماساژ لثه می‌شوند و تا حدودی خاصیت تمیز كنندگی دندانها را نیز دارا می‌باشند.
● در مورد دندانهای حساس چه كارهایی باید صورت پذیرد؟
▪ حساسیت دندان با استفاده از خمیر دندانهای ضد حساسیت و استفاده از سیلانت (مواد پلاستیكی شیری رنگ رقیقی كه با آن شیار دندانهای سالم را مسدود می‌كنند تا از پوسیدگی جلوگیری شود) و مواد پر كردن دندان كه در تركیبات آنها فلوراید به كار رفته است كاهش می‌پذیرد. همچنین كاهش استفاده از مواد اسیدی در رژیم غذایی به كاهش حساسیت دندان كمك می نماید.
● آیا استفاده از خلال دندان مضر است؟
▪ استفاده گاهگاهی از خلال دندان برای برداشتن باقیمانده غذایی از روی دندان مفید است. اما در درازمدت استفاده از خلال دندان باعث سایش و تحلیل لثه می‌شود. استفاده از خلال دندان به مدت طولانی و به صورت عادت ممكن است باعث جابجایی دندان و در نهایت ناراحتی مفصل گیج‌گاهی ـ فكی شود. به علاوه باید دقت نمود خلال دندان در لثه شكسته نشود.
● پركردن دندان با آمالگام برای سلامت ما مضر است؟آیا جایگزینی برای آن وجود دارد؟
▪ آمالگام یاماده پر كردن دندان (نقره‌ای رنگ) تركیبی از جیوه، نقره و مقداری مس می‌باشد كه برای پر كردن دندانهای عقب از آن استفاده می‌شود. نشست جیوه از این ماده پر كردنی، بسیار اندك است و حتی از مقداری كه مقداری كه ما همه روزه در معرض آن قرار داریم یعنی در هوا و غذا و آب نیز كمتر است. با این وجود مواد دیگری نظیر چینی، طلا و كامپوزیت (مواد پر كردن همرنگ دندان) نیز، برای پر كردن دندان وجود دارند. این مواد از آمالگام گران‌تر هستند و به استثنای پر كردگی طلا دوام طولانی مدت نیز ندارند.
● نقش فلوراید در سلامتی دندانهای ما چیست؟
▪ فلوراید به صورت تركیبی در طبیعت یافت می‌شود. فلوراید در آب، هوا و خاك وجود دارد. فلوراید به راحتی جذب مینای دندان می‌شود. به خصوص در موقع رشد دندانها هنگامیكه دندان در حال شكل گیری است مصرف فلوراید باعث می‌شود تا ساختمان دندان محكم‌تر شده و در مقابل پوسیدگی مقاوم شود و پوسیدگیهایی كه ممكن است تازه تشكیل شده باشند به راحتی در معرض فلوراید، دوباره معدنی و محكم شوند.
دهان‌شویه‌های سدیم فلوراید كه در مدارس ابتدایی كشور ما توزیع می‌شوند نیز از همین خاصیت برخوردارند.
● چه نوع مسواكی برای تمیز كردن دندانها توصیه می‌شود؟
▪ سر مسواك باید متناسب باشد به نحوی كه به آسانی دسترسی به تمام نقاط دهان و دندانها و لثه پیدا كند. دسته آن باید بلند و پهن باشد كه بتوان آن را به آسانی در دست گرفت.
موهای مسواك باید از نایلون نرم و دارای انتهای گرد باشد تا به لثه آسیبی نرساند.
مسواك هر ۴-۳ ماه یكبار باید تعویض شود. اگر موهای مسواك به هر دلیلی خراب شود (نشاسته‌های آن گسستگی و فاصله گرفتن بیش از حد موهای مسواك از یكدیگر است) یا شما سرماخوردگی یا آنفولانزا گرفته باشید باید این تعویض زودتر صورت پذیرد.
● بهترین خمیردندان و دهان شویه كدام است؟
▪ بیشتر خمیر دندانهای موجود در فروشگاهها اساساً به هم شباهت دارند. مطمئن شوید كه از خمیر دندانی استفاده می‌كنید كه حاوی فلوراید است. تمام خمیردندانهای حاوی فلوراید به خوبی علیه پلاك و پوسیدگی موثر هستند و مینای دندان را تمیز و براق می‌كنند. اگر دندانهای شما به سرما و گرما حساس هستند از خمیردندانهایی كه برای این منظور ساخته شد‌ه‌اند استفاده كنید. خمیردندانها دارای تركیباتی هستند كه مسواك زدن را آسان و مطبوع می‌سازند.
● چرا ما باید از نخ دندان استفاده كنیم؟
▪ استفاده از نخ دندان یك مرحله مهم از مراقبت‌ دهان و دندان است كه اكثر مردم آن را فراموش می‌كنند و وقتی برای آن صرف نمی‌كنند. با استفاده روزانه از نخ دندان شما شانس سال م ماندن دندانها را بالا می‌برید و شانس بیشتری لثه و نسوج اطراف دندان كاهش می‌یابد. استفاده از نخ دندان باعث حذف پلاك میكروبی از سطوح بین دندانی می‌شود و جریان خون لثه را افزایش می‌دهد.
● آیا داروهای سفید کننده دندان که در فروشگاهها یافت می شوند مفید هستند؟
▪ این مواد حاوی ترکیبات سفید کننده هستند. اما باید در نظر داشت که بسیاری از این داروها دارای مواد ساینده هستند که برای سلامت دندان مضر می باشد. مواد سفید کننده باید تحت نظر دندانپزشک استفاده گردند.
● علت بوی بد دهان چیست؟
▪ علل متعددی موجب ایجاد بوی نامطبوی دهان می شوند که بطور عمده بر دو دسته اند.
الف) علل دهانی
ب) علل خارج دهانی
الف) علل دهانی بوی بد دهان
▪ عدم رعایت بهداشت دهان و دندان:
مسواک نزدن و عدم رعایت بهداشت اصلی ترین علت ایجاد بوی بد دهان است. خرده های غذا در بین دندانها فاسد و بد بو می گردند و ایجاد بوی نامطبوع می نماید.
▪ جرم و ضایعات بافت نگهدارنده دندان:
هر چند ظاهرا جرم نباید بویی داشته باشد ولی این رسوبات محل مناسبی برای لانه گزینی و سبب پرورش میکروبها و تکثیر آنها می باشندو بدین سبب عامل عمدهای در جهت ایجاد بد بویی دهان محسوب می شوند.
▪ دندانهای پوسیده و عفونی:
به علت پوسیدگی حفره‌هایی در دندان ایجاد می‌شود كه خرده‌های غذایی را در خود جای می‌دهند و محیط مناسبی جهت تكثیر میكروبها ایجاد می‌كنند كه سبب متعفن شدن خرده‌های غذایی در این پوسیدگیها می‌شوند.
▪ ناهنجاریهای دندانی:
ناهنجاری و بدقرار گرفتن دندانها باعث می‌شود كه دندانها از دسترس مسواك دور باشند و فشار غذا خوردن هم نتواند به طور طبیعی آن نواحی را تمیز كند كه این امر باعث بدبویی دهان می‌گردد.
▪ درمانهای نادرست دندانپزشكی:
اگر ترمیم و پر كردن دندانها به گونه‌ای مناسب انجام نشده باشد باعث ایجاد گیر غذایی و باقی ماندن خرده‌های غذا و بدبویی دهان می‌گردد.
ب- علل خارج دهانی عبارتند از:
بیماریهای گوارشی اختلالات و تغییرات هورمونی عفونت در راههای هوایی استعمال دخانیات تنفس از طریق دهان و گرسنگی از عوامل ایجاد كننده بوی بد دهان میتواند باشد كه برحسب مورد باید به متخصص مربوطه مراجعه نمود.
● آیا مسواك برقی بهتر از مسواك‌های معمولی دندانها را تمیز می‌كند؟
▪ در سال ۱۹۹۳ میلادی مسواك برقی اختراع گردید این مسواكها در انواع مختلف به بازار عرضه شده‌اند كه برحسب نوع حركتشان تقسیم بندی می‌شوند این مسواكها ممكن است دارای حركات عقب جلو یا چرخشی باشند. استفاده از مسواك برقی در افراد زیر توصیه می‌شود:
۱) افرادی كه فاقد انگشتان كافی باشند.
۲) افرادی كه تحت درمانهای ارتدونسی (ردیف كردن دندانها) قرار دارند.
۳) بیمارانی كه به علل عقلی و یا جسمی قادر به رعایت بهداشت خود نمی‌باشند.
نظرات متفاوتی در مورد برتری مسواكهای برقی یا دستی بر یكدیگر وجود دارد ولی بطور كلی تفاوت چشمگیری بین این دو مشاهده نمی‌شود.
● تغذیه نوزاد با شیشه شیر چه زیانهایی دارد؟
۱) كاهش رابطه عاطفی:
هنگام تغذیه طفل با پستان بین مادر و طفل رابطه عاطفی به وجود می‌آید ولی در تغذیه با شیشه شیر این رابطه وجود ندارد. این رابطه عاطفی كه در نتیجه نگاههای مستقیم مادر به چشمان طفل تماس و گرمی بدن و لبخند و تبسم وی به وجود می‌آید، اثرات مهمی در سلامت روحی و روانی و رشد احساسات و عواطف كودك دارد.
۲) نامناسب بودن اغلب سر شیشه‌ها باعث ایجاد تغییراتی در قوسهای دندانی و عمل بلع كودك می‌شود.
اگر به كودكی كه از سینه مادر شیر می ‌خورد توجه نمایید می‌بینید كه چگونه فك وی دائماً بطرف بالا و پایین و عقب و جلو حركت می‌كند. هنگام تغذیه كودك با بطری مخصوصاً در مواردی كه مادر برای سهولت خروج شیر اقدام به گشاد كردن سوراخ سرشیشه می نماید این حركات صورت نگرفته یا بسیار كمتر صورت می‌گیرد و این مسئله می‌تواند در آینده مشكلاتی برای كودك ایجاد نماید.
۳) هنگام تغذیه با شیشه شیر كودك مقداری هوا بلع خواهد كرد.
۴) طبق تحقیقاتی كه به عمل آمده كودكانی كه با شیشه شیر تغذیه می‌شوند بیشتر از كودكانی كه با پستان مادر تغذیه می‌شوند دچار انگشت مكیدن می‌شوند.

حوزه معاونت بهداشتی - واحد بهداشت دهان و دندان
تدوین دکتر شاهرخ قیصری کارشناس مسئول بهداشت دهان و دندان استان فارس

منبع : مرکز بهداشت شهرستان شیراز