نقش رسانه ها به ویژه مطبوعات در توسعه فرهنگی

یکی از مباحث مهمی که در جامعه باید مورد توجه قرار گیرد، توسعه فرهنگی و بحث فرهنگ است.
تعریف و مفهوم توسعه از جنگ جهانی دوم تا امروز کاملا تغییر کرده است. برداشتها و مفاهیم اولیه از فرهنگ، مبتنی بر کمیات اقتصادی بود و شاخصهای اقتصادی، مانند میزان تولید ناخالص ملی، درآمد سرانه، مصرف انرژی، مصرف فولاد و... معرف سطح توسعه یافتگی یا عقب ماندگی بود. اما از دهه هفتاد میلادی به بعد، شاخصهای اجتماعی نیز به شاخصهای توسعه افزوده گردید. رشد جمعیت، رشد شهرنشینی، دموکراسی، عدالت اجتماعی یا توزیع عادلانه ثروت، دسترسی به وسایل ارتباط جمعی، ثبات سیاسی و بودجه آموزش و تحقیقات، عواملی بودند که به تدریج به عنوان شاخصهای توسعه پذیرفته شدند.
بروز حوادث مختلف، در دهه هشتاد میلادی، نظرها را بیش از گذشته متوجه عوامل فرهنگی ساخت و نقایص نظریه های اقتصادی توسعه را آشکارتر نمود. بروز بحران های اجتماعی، انفجار جمعیت، تضادهای قومی، پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نضج فعالیتهای مذهبی و گرایشهای دینی در غرب و فروپاشی شوروی سابق، عواملی بودند که متفکران مسایل توسعه را بیشتر متوجه اهمیت و نقش فرهنگ، در فرآیند توسعه و تغییرات اجتماعی ساخت.
امروزه جامعه ای توسعه یافته تلقی می شود که بتواند در کنار شاخصه های اقتصادی بر معیار آموزش و اطلاعات و در حقیقت عنصر دانایی اجتماعی تاکید کند. در چنین جامعه ای، رسانه ها به ویژه مطبوعات با تولید و توزیع مطلوب اطلاعات، نقش زیادی در بالا بردن آگاهی های گوناگون و ضروری به عهده می گیرند و جامعه را در نیل به تعالی و ترقی همه جانبه یاری میکنند.
اگر معضلات جامعه را به خوبی بشناسیم و اهمیت فناوری را در حل مشکلات در نظر بگیریم کمبودهای فکری، دیدگاه های غلط و موانع مفهومی و فرهنگی که وجود دارد را میتوان به جامعه معرفی کرد. در این بین رسانه ها عملا در توسعه پایدار جوامع نقش بسیار مهمی برعهده دارند و به عنوان نیروی محرکه در رشد و توسعه فرهنگی جامعه، عامل مهمی به شمار می آیند. اگر بخواهیم در کشورمان توسعه یا پیشرفتی اتفاق بیفتد، باید مزیت ها و ضعف های فرهنگی خودمان را بشناسیم.
توسعه، به آموزش و آگاهسازی و آماده کردن افکار عمومی برای بهرهبرداری از امکانات مادی و معنوی نیاز دارد. در این میان نقش رسانهها (به ویژه مطبوعات) به عنوان یکی از پارامترهای مهم توسعه فرهنگی آشکار میشود و در جامعه با کارکردهای اطلاعرسانی، آموزشی، تفریحی و سرگرمی خود، به توسعه همه جانبه کمک میکند.
توسعه فرهنگی به عنوان وجه فرهنگی توسعه ملی باید بتواند راهبردهای لازم را برای کشف و شکوفایی عناصر مساعد در فرهنگ جامعه به کار گیرد. از این رو توسعه فرهنگی باید جامعه را در کسب و رشد اصالتها، خلاقیتها و فضیلتهای اجتماعی به مدد بازشناسی و بازآفرینی فرهنگ مستعد خودی یاری دهد. در عین حال با مشارکت دادن تمامی افراد جامعه در فرهنگآفرینی و تقویت و گسترش رقابتهای سازنده، راه همگانی کردن فرهنگ را بگشاید.
جراید بخصوص روزنامه ها سودمندترین، فراوان ترین و ارزان ترین وسیله برای بالا بردن سطح آگاهی افراد جامعه و مبارزه با جهل و بیخبری به شمار می آیند. با پذیرش این موضوع که توسعه، فرآیندی چندبعدی است و توسعه اقتصادی در این میان از برجستگی خاصی برخوردار است، تا جایی که این توسعه به عبارت دقیقتر صنعتی شدن به عنوان محور اصلی وموتور حرکت هر گونه توسعه قلمداد شده، پژوهش های اندیشمندان نشان میدهد توسعه اقتصادی به پیش شرط اهرم های کمکی عوامل فرهنگی نیازمند است.
زمانی که مطبوعات به عنوان اولین رسانه ارتباط جمعی متولد شد، خبری از اینترنت، ماهواره و دیگر رسانه های ارتباط جمعی نبود; اما امروز با وجود تمامی ابزارهای پیشرفته رسانهای و ارتباط جمعی، نشریات و روزنامه ها همچنان جایگاه خود را به عنوان یک رسانه تعیین کننده در توسعه فرهنگی جوامع امروزی حفظ کردهاند.
بسیاری از دانشمندان بر این باورند که نیل به توسعه و خلق جوامع مدرن و کارآمد، بدون استفاده از رسانه های همگانی غیرممکن خواهد بود; چرا که توسعه فرآیندی است جامع و پویا که با گذر زمان، جهت گیری ها و استراتژی های آن دستخوش تحول گردیده و باید دائما با تغییرات جامعه و نیازهای آن هماهنگ شود.
در برخی جوامع به صورت آگاهانه از رسانه ها سود میجویند و روز به روز بر بهبود وضعیت فرهنگی و توسعه جامعه خود میافزایند و در برخی دیگر ناآگاهانه از رسانه های جمعی استفاده میشود که در این سیستمها تاثیر رسانه ها بر جامعه ممکن است منشا ایجاد فرهنگ نامناسب از قبیل کار فردی به جای کار گروهی، واردات به جای صادرات و ورود نامناسب فرهنگ و هنجارهای بیگانه وغیره می شود که این عوامل سبب ضعف و عقب ماندگی جوامع میگردد.
دیدگاه های حضرت امام خمینی (ره) درباره فرهنگ و توسعه فرهنگی یکی از نیازهای اساسی جامعه امروز ماست. اما متاسفانه در سالهای اخیر، پارهای مطبوعات کشور با ترجمه و اقتباس از کتابها و مجلات غربی، بیش از گذشته به تبلیغ و اشاعه نظریه های غربی توسعه می پردازند و از دیدگاه های مذهبی، ملی و شخصیتهای بزرگی چون امام خمینی (ره) غافل ماندهاند.
حضرت امام خمینی (ره) در مناسبتهای گوناگون، ایده ها، خط مشی ها، اصول و سیاستهای کلان کشور و امت اسلامی را مطرح می فرمود و راه مجد و عظمت را به انسانهای در بند میآموخت.
توسعه از دیدگاه امام خمینی (ره) دارای پنج ویژگی است:
۱) جامعیت مفهوم توسعه به نحوی که کلیه ابعاد وجودی انسان را فرا میگیرد.
۲) فرهنگ اساس توسعه است.
۳) استقلال فرهنگی، عامل اصلی توسعه و وابستگی فرهنگی، عامل اصلی توسعهنیافتگی است.
۴) فرهنگ اسلامی، اساس و هدف توسعه فرهنگی است.
۵) تربیت و تعالی انسان، شرط توسعه و غایت آن است.
آنچه مشخص است این است که باید امروزه براساس یک برنامهریزی و تفکر جمعی، تمامی تهدیدها را به فرصتی برای رشد و شکوفایی تبدیل نماییم. در این میان باید از قدرت جادویی هنر و رسانه به عنوان یکی از تاثیرگذارترین شیوه های جذب مخاطب برای توسعه همه جانبه کشورمان استفاده کنیم تا آیندهای درخشان و پرامیدی را در به ثمر رسیدن زیرساخت های فکری - فرهنگی شاهد باشیم.

هوشنگ سلیمانی

منبع : روزنامه آفرینش