قلب از نگاه اشعه ایکس

در سال‌های اخیر، تکنیک‌های تصویربرداری سیستم گردش خون مانند MR،CT،Ultrasound برای تشخیص بیماری‌ها توسعه یافته‌اند که تهاجمات کمتری نسبت به X-ray angiography دارند و تنها نیاز به فرستادن یک کاتتر به داخل رگ است که از طریق آن ماده حاجب تزریق می‌شود. آنژیوگرافی، روندی است که دقیق‌ترین اطلاعات ممکن را از عروق تهیه و قبل از عمل در اختیار پزشک جراح قرار می‌دهد. بر پایه این اطلاعات، جراح می‌تواند برخی از بیماری‌ها را بدون نیاز به عمل جراحی باز، درمان نماید و در صورت نیاز به جراحی، این اطلاعات، جراح را در انجام سریع و دقیق این امر یاری رسانده و بهترین شرایط ایمنی را برای بیمار فراهم می‌نماید. امروزه آنژیوگرافی به‌منظور تشخیص، به صورت سرپایی انجام می‌پذیرد.
● توموگرافی کامپیوتری
پس از اختراع توموگرافی کامپیوتری در سال ۱۹۷۰ با پیشرفت علم پزشکی و بر اساس نیازهای مطرح شده، تحقیقات و بررسی‌های گسترده‌ای روی این دستگاه صورت پذیرفت که موجب ابداع Spiral CT در سال ۱۹۹۰ گردید و به دنبال آن، فن‌آوری Multi-Slice در سال ۲۰۰۰ و پیشرفت‌های گوناگون این فن‌آوری در عرصه تشخیص دقیق و سریع و به تبع آن، درمان مطلوب در سال‌های اخیر. اساس کار سیستم‌هایMulti-Slice بدین‌صورت است که با افزایش تعداد ردیف دریافت‌کننده‌های اطلاعات، سرعت عملیات تصویربرداری و میزان دوز اشعه جذبی بیمار نسبت به دستگاه‌های Spiral معمولی چندین برابر کاهش یافته، در صورتی‌که مقاطع تصویر به‌صورت قابل توجهی ظریف‌تر شده که خود، مهمترین عامل در بهبود کیفیت تصاویر است.
در واقع تمامی پیشرفت‌های حاصل‌شده، در مدت زمان کوتاهی اتفاق افتاد، به صورتی‌که ظرف مدت تقریبی ۷ سال، دستگاه‌های MSCT از یک ردیف به دو، چهار، شش، هشت، ده، شانزده، سی و دو، شصت و چهار و در نهایت صد و بیست و هشت ارتقا یافت. شرکت‌های سازنده در راستای ساخت دستگاه‌های فوق، از فن‌آوری‌های مختلفی بهره جستند.برخی با اضافه نمودن تعداد ردیف دتکتورها برابر تعداد اسلایس‌های مورد نظر و بعضی دیگر علاوه بر افزایش تعداد ردیف دتکتور‌ها، سیستم تیوب (مولد اشعهX) دستگاه را نیز متحول کردند. بدین صورت که تیوب طراحی شده جدید بجای یک مخروط اشعه در زمان مواجهه، دو مخروط اشعه ساطع نموده که بدین ترتیب تعداد اسلایس‌های حاصل از عملیات تصویربرداری در هر دور چرخش، دوبرابر تعداد ردیف‌های دتکتورها است که از این روش به‌‌نام Z sharp technology نام‌برده می‌شود.
● CT Angiography
CTA، روشی است که با استفاده از اشعهX، جریان خون در شریان‌ها و سیاهرگ‌ها مشاهده می‌شود، به‌طوری‌که با استفاده از این اشعه و تحلیل کامپیوتری، تصاویر را تولید می‌کند. امواج اشعه X از یک وسیله چرخشی از میان ناحیه مورد نظر بدن بیمار با زوایای مختلف برای درست کردن تصاویر Cross-sectional عبور می‌کند، سپس این تصاویر به صورت تصویر سه‌بعدی ناحیه مورد نظر، بازسازی می‌شوند. در مقایسه با کاتتر آنژیوگرافی که متضمن قرارگرفتن کاتتر و تزریق ماده حاجب به درون شریان‌ها و سیاهرگ‌های بزرگ بود، CTA کمتر تهاجمی و پروسه راحت‌تری برای بیمار فراهم می‌کند. ماده حاجب توسط یک سوزن یا کاتتر کوچک به داخل سیاهرگ‌های محیطی کوچک تزریق می‌شود. در این روش بسیاری از بیماران نیاز به بستری شدن در بیمارستان را ندارند. CTA معمولا برای موارد زیر به‌کار گرفته می‌‌شود:
▪ بررسی شریان‌های تنفسی در ریه‌ها برای جلوگیری ازآمبولیسم تنفسی که یک خطر جدی اما قابل درمان است.
▪ مشاهده جریان خون در شریان‌های کلیه.
▪ مشخص‌کردن اتساع عروق در آئورت و دیگر رگ‌های مهم بدن.
▪ مشخص‌کردن لایه‌های دیواره‌های قوس آئورت و دیکر انشعابات مهم بدن.
▪ مشخص کردن اتساع یا گرفتگی عروق مغزی که می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند.
▪ تشخیص بیماری آترواسکلروتیک شریان‌های خونی در ناحیه پا و تشخیص لخته در سیاهرگ‌ها.
رگ‌های خونی به طور نرمال در تصاویر رادیوگرافی دیده نمی‌شوند و به طور کافی با بافت‌های اطرافشان کنتراست ندارند، به‌همین دلیل از عامل کنتراست استفاده می‌شود که به دلیل چگالی بالا، فوتون‌های اشعه X توسط آن بیشتر از خون و بافت‌ها جذب می‌شود و سبب ایجاد تصاویر با کیفیت و جزئیات بالا می‌شود. در طول این پروسه، وسیله‌ای چرخشی اطراف بیمار می‌چرخد و باریکه‌هایی از اشعه X ایجاد می‌کنند و دتکتورها امواج عبوری از بدن بیمار را به سرعت ثبت می‌نمایند که ممکن است چند هزار تصویر در یک دور چرخش به‌دست آید.کار اصلی CTA بعد از ثبت تصاویر است، هنگامی که برنامه‌های قوی کامپیوتری تصاویر را پردازش می‌کنند و تصویر نهایی را می‌سازند. CTA ممکن است بین ۱۰ تا ۲۵ دقیقه به طول انجامد. در طول تزریق ماده حاجب، به بیمار احساس گرما دست می‌دهد ولی هیچ دردی را حس نمی‌کند و لازم است بی‌حرکت بماند.
● قابلیت انجام عملیات
با توجه به اینکه در چرخش تیوب از هیچگونه تسمه و موتور گرداننده استفاده نشده و چرخش بخش چرخنده تحت یک میدان مغناطیسی انجام می‌شود، سرعت تصویر برداری را بسیار بالا برده، تا جایی که پس از پایین آوردن و تثبیت ضربان قلب بیمار، تنها با تزریق داخل وریدی ماده حاجب و با میزان دوز دریافتی بسیار کم، نسبت به دیگر دستگاه‌ها می‌توان تصاویری با دقت و ظرافت بسیار قابل‌توجه با قطاعی کمتر از ۴/۰ میلی‌متر در هر اسلایس از عروق کرونر بیماران قلبی دریافت نمود. لازم به توضیح است که سی‌تی‌آنژیوگرافی تنها محدود به عروق کرونر نیست، بلکه بررسی عروق مغزی، ریوی، سر و گردن، شریان‌های کلیوی، شریان‌های اندامی و ... به راحتی با دقت بالا توسط این دستگاه انجام می‌شود.

در تهیه این مطالب از ماهنامه مهندسی پزشکی نیز استفاده شده‌است.

منبع : هفته نامه سپید