سیری گذرا در هنر ماقبل تاریخ

شاید جالب‌ترین آثار این دوره، نقاشی‌های تک‌فام و کوچک اندازه بر پناه‌گاه‌های صخره‌ای در خاور اسپانیا باشد. آن‌ها احتمالا جنبه جادویی‌، مذهبی‌ داشته‌اند. موضوع آن‌ها شامل شکار، جنگ، رقص‌های جادویی‌ و غیره است.
ویژگی‌ اصلی‌ این نقاشی‌ها، ریتم خطوط، تلخیص و تحریف شکلی‌ است و پیکره‌های انسانی‌ به صورت جمعی‌ و انفرادی در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود.تاریخ شناسی‌ هنر (Prehistoric Art)
فرض بر آن است که نخستین اثر هنری بشر مربوط به دورانی‌ است که انسان متفکر در اروپا ظاهر می‌شود. کهن‌ترین اثر مربوط به سی‌ هزار تا ده‌هزار سال پیش می‌گردد. آن‌هاعمدتاً با فرهنگ پیشرفته شکار سر و کار دارند.
این فرهنگ مربوط به انسان‌هایی‌ است که ابزار و سلاح‌های خود را از سنگ ناصاف یا استخوان می‌ساختند. روزگار ماقبل تاریخ (پیش از پیدایش خط) به دوران‌های دیرینه سنگی‌، میانه سنگی‌ و نو سنگی‌ تقسیم می‌شوند.
باید توجه داشت که آغاز و پایان این دوره‌ها در هر جای جهان متفاوت و متاثر از شرایط خاص هر نقطه بوده است.
● آثار دیرینه سنگی‌:
آثار دیرینه سنگی‌ به دو گروه هنر خاکی و هنر غاری تقسیم می‌شوند :
▪ گروه اول شامل اشیای زینتی‌ کوچکی‌ است که با ابزار سازی سنگی‌ و استخوانی‌ آن روزگار مرتبط است که معروف‌ترین آن‌ها پیکره‌های کوچک زن است که هیچ‌گونه طبیعت‌گرایی‌ در آن‌ها دیده نمی‌شود. (مانند آثار یافت شده در اتریش)
▪ گروه دوم، هنر کنده‌کاری و نقاشی‌ بر دیواره غارهاست. از این گروه، قدیمی‌ترین نقوش، نقش های سایه‌وار دست‌های انسان بر دیواره غارهاست. هنر غاری عمدتا تصاویر حک شده یا نقاشی‌ شده حیواناتی‌ است که در آن زمان در اروپای غربی‌ می‌زیسته‌اند : گاو کوهان دار، ماموت، اسب، گاو نر، گوزن شمالی‌ و غیره. علاوه بر آن‌ها نقوش و علائم هندسی‌ هم بر غارها نقش شده‌اند که معنی‌ آنها را نمی‌دانیم. این آثار تقریبا به سه منطقه در اسپانیا و فرانسه محدود می‌شوند.
● دوران میانه سنگی :
از حدود ۱۰ هزار تا ۶ هزار سال پیش. این دوران با برپایی زیستگاه‌های دائم در کنار رودها و سواحل، اهلی‌ کردن سگ، شکار پرندگان و صید ماهی‌ و ساختن ابزار ظریف‌تر و کوچک‌تر سنگی‌ مشخص می‌شود.
اشیای باقی‌ مانده از این دوره به ویژه در اروپا زیاد نیست. در بیشتر آثار این دوره طبیعت‌گرایی‌ کمابیش موجود است، اما در آثار متاخر، جنبه هندسی‌ ارجحیت یافته است. در غاری در فلسطین، دسته یک داس به شکل سر گوزن و نقش سر یک انسان در سنگ آهک یافت شده است.
شاید جالب‌ترین آثار این دوره، نقاشی‌های تک‌فام و کوچک اندازه بر پناه‌گاه‌های صخره‌ای در خاور اسپانیا باشد.
آن‌ها احتمالا جنبه جادویی‌، مذهبی‌ داشته‌اند. موضوع آن‌ها شامل شکار، جنگ، رقص‌های جادویی‌ و غیره است. ویژگی‌ اصلی‌ این نقاشی‌ها، ریتم خطوط، تلخیص و تحریف شکلی‌ است و پیکره‌های انسانی‌ به صورت جمعی‌ و انفرادی در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود.
● دوران نو سنگی‌ :
در این دوره تحول اساسی‌ در زندگی‌ انسان رخ می‌دهد. او از مرحله اقتصاد شکار و گردآوری خوراک، پا به مرحله گله‌داری و کشاورزی می‌نهدُ. سپس شهرنشینی‌ آغاز می‌شود.
اهلی‌ کردن حیوانات، کشت محصولات غذایی‌، برپایی‌ دهکده‌ها، تقسیم اولیه کار، پیدایش حرفه‌های سفال‌گری، بافندگی‌، نان‌پزی و ساختن ابزارهای ظریف و صیقلی‌ از مشخصات این دوره است که در اروپا از ۳۰۰۰ سال ق.م تا ۱۸۰۰ سال ق.م ادامه می‌یابد، اما آغاز آن در خاورمیانه به سال ۵۰۰۰ ق.م می‌رسد.
به طور کلی‌ هنر این دوران از طبیعت‌گرایی‌ فاصله می‌گیرد و ماهیت انتزاعی‌ و نمادین پیدا می‌کند. خاصیت نمادین هنر، راه را برای پیدایش خط هموار می‌کند.
سفال‌گری که در آسیای غربی‌ پیش از اروپا پدید آمد، هنر مهم این دوران است (مثلا سفال‌های منقوش سیلک و شوش در ایران). از دیگر آثار به جا مانده از این دوران در اروپا، یادمان‌های سنگی‌ عظیم پراکنده در ایرلند، انگلستان، و فرانسه است.
برخی‌ از این آثار دارای دیواره‌های عظیم سنگی‌ و تخته سنگی‌ بر روی آن‌ها به عنوان سقف است که به دولمن dolmen معروفند و احتمالا گورهایی‌ هستند که خاک آن‌ها را باران به تدریج با خود شسته، و نوع دیگر که به من هیر menhir معروفند و به صورت ردیف‌های سنگی‌ موازی پشت سر هم یا دایره‌ای هستند و احتمالا برای پرستش مردگان یا خورشید برپا شده بودند (مانند استن هنج در انگلستان).

مرتضی ادیب

منبع : دو هفته نامه الکترونیک شرقیان