کاربرد روانشناسی در تغذیه

نه‌چندان بخور كز دهانت درآید
نه‌چندان كه از ضعف جانت برآید
● روانشناسی تغذیه چیست؟
روانشناسی تغذیه را می‌توان شناخت اثرات روان بر تغذیه و برعكس شناخت اثرات تغذیه بر روان دانست.
همان‌طور كه آلودگی هوا، استرس، كمی تحرك و سوءتغذیه از مهم‌ترین علل بیماری‌ها شناخته شده‌اند، تغذیه سالم و درست نیز از موهبت‌های مهم زندگی و یكی از عوامل مهم سلامت انسان است. همیشه این پرسش مطرح است كه چرا تعداد قابل توجهی از مردم به سلامت جسمی و روانی خود نمی‌پردازند و آنچنانكه باید و شاید تغذیه سالم و درست ندارند. آیا كشفیات و پیشرفت‌های جدید روانشناسی می‌تواند كمكی به تغذیه سالم و درست انسان عصر حاضر داشته باشد.
اولین خدمت روانشناسی به تغذیه توجه به این نكته مهم است كه تغذیه خودش یك موضوع است و نحوه برخورد و مدیریت آن موضوعی دیگر. این یك خطای شناخت است كه بسیاری فكر می‌كنند چون تغذیه می‌كند، پس درست و سالم تغذیه می‌كنند. در اینجاست كه نقش مغز و ذهن به عنوان فرمانده جسم و روان و فعالیت‌ها و ارتباط‌های انسان مطرح می‌شود.
به طور خلاصه با روان ناسالم نمی‌توان به تغذیه سالم رسید. از آنجا كه عمده‌ترین و اصلی‌ترین موضوع روان انسان تفكر و اندیشیدن است و از موضوعات مهم اندیشیدن، درست‌اندیشی، مثبت‌اندیشی و سالم اندیشی است (به مصداق؛ ای برادر تو همه اندیشه‌ای) لازم است به نقش مهم نحوه اندیشیدن در تغذیه توجه كنیم، انسانی كه بد و نادرست فكر می‌كند، بد و نادرست زندگی می‌كند، در نتیجه بد و نادرست هم تغذیه می‌كند.
سازمان جهانی بهداشت WHO پس از سال‌ها پژوهش بر این باور است كه منشا بسیاری از مشكلات و بیماری‌های انسان، روش نادرست زندگی اوست. تا وقتی فرد ناسالم روش زندگیش را تغییر ندهد، روی خوش زندگی را نخواهد دید و بیماریش به طور رادیكال و اساسی درمان نخواهد شد. مثلا فردی كه گرفتار زخم‌معده شده، كافی نیست كه فقط درمان دارویی شود، این روی معلول كار كردن ا ست. پزشكی جدید كوشش می‌كند به او بیاموزد ابتدا زندگیش را تغییر دهد. مثلا اگر به روش نادرستی زندگی می‌كرده، بد می‌خوابیده، بد كار می‌كرده، بد رابطه برقرار می‌كرده، بد تغذیه می‌كرده، به قدر كافی تحرك نداشته و ورزش نمی‌كرده و به بیماری مبتلا شده، در ابتدا باید روش زندگیش را اصلاح كند تا زخم معده‌اش درمان شود.
به طور كلی نقش روان سالم را در تغذیه به این صورت می‌بینیم:
▪ انسان نسبت به خودآگاهی دارد. یعنی «خودآگاهی» دارد و می‌داند كه در اندورن خسته دلش چیست و چه می‌گذرد.
▪ بر خود مسلط است و به درجات خویشتن‌دار است.
▪ از شناخت درست و نسبی نسبت به درون و بیرونش برخوردار است.
▪ نسبت به سلامتیش احساس مسئولیت می‌كند.
▪ وجدانش بیدار است و در زمینه «تغذیه» وجدان غذایی و تغذیه دارد. یعنی تغذیه سالم و ناسالم و درست و نادرست برایش كاملا فرق می‌كند.
▪ دسته‌ای از نظریه‌پردازان جهانی در كانادا بر این باورند كه یكی از مهم‌ترین توانایی‌ها و قابلیت‌های انسان حس تشخیص تفاوت‌ها و تمایزهاست و هر وقت این حس ضعیف شود بر مقدار ناهنجاری‌ها، نامرادی‌ها، نابسامانی‌ها و مشكلات او افزوده می‌شود.
درك معنی لغت جادویی DIFFERENCE به معنی «اختلاف و تفاوت» پایه اساسی حل مشكلات بشری است و با كمك آن به ارتقا سلامتی، آرامش، عدالت، تعالی و تكامل انسان می‌توان رسید.
ـ به طور خلاصه روانشناسی تغذیه همراه با خودشناسی و مدیریت تغذیه به ما كمك می‌كند كه:
۱) خویشتن‌دار باشیم.
۲) تعادل را در زندگی و تغذیه رعایت كنیم، از پرخوری بپرهیزیم و به توصیه پیامبر گرامی(ص) قبل از سیر شدن كامل دست از خوردن برداریم.
۳) براساس اصول علم تغذیه، تغذیه كنیم.
۴) روش زندگی خود را اصلاح كنیم.
۵) تغذیه سالم، درست و بهینه داشته باشیم.
۶) مراقب حمله احساسات و هیجانات منفی، مانند اضطراب، استرس، خشم، كینه و تضاد باشیم كه هر كدام اگر مدیریت نشوند و رفع نشوند باعث تولید سم در جسم و به خصوص دستگاه گوارش می‌شوند و جسم و جان را مسموم می‌كنند و باعث بیماری‌های روان‌تنی یا سایكوسوماتیك می‌شوند.
۷) لازمه داشتن تغذیه سالم، برخوردار بودن از روان سالم است و برعكس، روان ناسالم موجب رفتار ناسالم و نادرست در همه زمینه‌ها از جمله در تغذیه می‌شود. با روان سالم می‌توانیم از تغذیه ناسالم به تغذیه سالم برویم كه خود از عوامل بسیار مهم سلامت و پیشگیری از بیماری‌های جسمی و روانی است.
۸) خودشناسی و مدیریت تغذیه راه انتخاب تغذیه سالم است. در حقیقت خودشناسی تغذیه یك نوع مراقبه و بهداشت تغذیه است كه انسان خود را در تغذیه شناسایی می‌كند و به مدیریت تغذیه خود می‌پردازد.به دیگر سخن، به مصداق عقل سالم در بدن سالم، داشتن بدن سالم نیز در گرو بهره‌‌مندی از عقل سالم است. با عقل سالم و بدن سالم، زندگی مطلوب و زیبایی خواهیم داشت.
در پایان، از آنجا كه در سال‌های اخیر طبق تعاریف سازمان جهنی بهداشت WHO انسان سالم، محور توسعه قرار داده شده، تاكید بر اهمیت روانشناسی تغذیه، برای دسترسی به تغذیه سالم حیاتی‌تر می‌شود.

دكتر عیسی جلالی ـ مشاور و مدرس روانشناسی

منبع : مجله بهکام