چند حکایت از سیرالملوک اثر خواجه نظام الملک طوسی

‌● اندر عتاب کردن با برکشیدگان هنگام خطا و گناه
کسانی را که برکشند و بزرگ گردانند اندر آن روزگاری و رنجی باید برد و چون وقتی ایشان را خطایی افتد اگر آشکارا با ایشان عتاب رود سرزنش کنند آب ریختگی آبروریزی حاصل آید و به بسیار نواخت نوازش و نیکویی باز جای خویش نرود به جای اول برنمی گردد اولی تر غبهترفآن باشد که چون کسی خطایی کند در حال اغماض چشم پوشی کرده آید، پس از آن او را بخوانند و بگویند که «چنین و چنین کردی و ما از بهر آنکه برآورده خویش را فرو نیاوریم و برکشیده خویش را نیفگنیم از سر آن در گذشتیم». پس از این خود را نگاه دارد و نیز چنین خطایی نکند، پس اگر جز این کند از پایگاه و حشم ما بیفتد و آنگاه آن کرده او باشد، نه آن ما.از امیرالمومنین علی -علیه السلام- پرسیدند که «از مردان مرد کدام مبارزتر؟» گفت؛ «آنکه به وقت خشم خود را نگاه تواند داشت و کاری نکند که چون از خشم بیرون آید پشیمانی خورد و سودش ندارد».و کمال خرد مرد آن باشد که خود خشم نگیرد، پس اگر گیرد باید که عقل او بر خشم چیره باشد نه خشم بر عقل. و هرکه را هوای نفس او بر خرد چیره باشد چون بشورد، خشم، چشم خرد را بپوشاند و همه آن کند و فرماید که از دیوانگان به وجود آید و باز هر که را خرد او بر هوای نفس او غالب باشد به وقت خشم، خرد، خواست نفس غخواهش نفسف او را بشکند و همه آن کند و فرماید که به نزدیک همه عاقلان پسندیده باشد و مردمان ندانند که او در خشم شده است.
● اندر کار پاسبانان و نوبتیان و دربانان
در کار پاسبانان و نوبتیان گروهی از خدمتگزاران که به نوبت خدمت کنند و دربانان خاص احتیاطی تمام باید کرد و کسانی که این قوم را تیمار دارند غمخوارند باید که همه را بشناسند و از احوال ایشان پنهان و آشکارا پرسند که ایشان بیشتر ضعیف حال و طامع غطمع کارف باشند و به زر زود فریفته شوند و چون بیگانه ای در میان ایشان بینند از حال او پرسند و هر شب که به نوبت آیند همه را به چشم بازگذارند غمراقب باشندف و از این مهم به شب و روز غافل نباشند که شغلی نازک کاری دقیق است.
● اندر ساختن تجمل و سلاح و آلت جنگ و سفر
معروفان را که جامگی گران حقوق زیاد دارند بباید گفت تا تجمل وسایلی که بزرگ و زیبا جلوه کند و سلاح و آلت جنگ سازند و غلام خرند که جمال و نیکویی و شکوه ایشان اندر این بود، نه اندر تجمل و آلت و زینت خانه. هر که را از این معنی بیشتر بود به نزدیک پادشاه پسندیده تر باشد و در میان همالان همردیفان و لشکر باشکوه تر و آراسته تر بود.
● اندر حاجت ها و التماس های لشکر و خدم و حشم
هر حاجتی که لشکر را بود باید که بر زبان سرخیلان غسرگروهانف و مقدمان باشد تا اگر نیکویی فرموده شود بر دست ایشان باشد. بدان سبب ایشان را حرمتی حاصل شود که چون مراد خویش، خود گویند به واسطه میانجی حاجت نیفتد و سر خیل را حرمتی نماند. و اگر کسی از خیل بر مقدم خویش دراز زبانی کند یا حرمت او نگاه ندارد و از حد خویش بگذرد او را مالش باید داد تنبیه باید کرد تا مهتران از کهتران پدیدار باشند.
● اندر ترتیب ایستادن بندگان و چاکران به وقت خدمت
ترتیب ایستادن بندگان و کهتران باید که پدیدار باشد مشخص باشد و هر یکی را جایی معلوم بود که ایستادن و نشستن در پیش ملوک هر دو یکسان است، در ایستادن همان ترتیب نگاه باید داشتن که در نشستن و کسانی که از خواص معروف باشند نزدیک تخت و گرد بر گرد تخت ایستند؛ چون سلاح داران و ساقیان و مانند این. و اگر کسی خواهد که میان ایشان بایستد حاجب درگاه او را دور کند و همچنین اگر میان هر گروه بیگانه ای یا نااهلی بیند بانگ بر زند با صدای بلند بگوید و نگذارد که آنجا ایستد.

منبع : روزنامه کارگزاران