بازگشت

«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرین»‏[۱]
همانا خداوند توبه کنندگان را دوست دارد و پاکان را نیز دوست دارد.
توبه و بازگشت از لغزش‌ها به سوی خدواند یکی از راه‌های کسب محبوبیت نزد خداوند است و خداوند علاقه و محبت خود را نسبت به توبه کنندگان اظهار می‌دارد نه خشم خود را. خداوند هماره انتظار می‌کشد تا بندة گنه‌کارش بازگردد و از عفو و رحمت او نامید نگردد. چنانکه پروردگار مهربان به حضرت عیسی (ع) فرمود:«یَا عِیسَی کَمْ أُجْمِلُ النَّظَرَ وَ أُحْسِنُ الطَّلَبَ وَ الْقَوْمُ فِی غَفْلَةٍ لَا یَرْجِعُونَ»[۲]یعنی ای عیسی! چه بسیار چشم انتظار می‌مانم و در طلب مردمان نیکویی می‌ورزم؛ اما آنها در غفلت‌اند و به سوی من باز نمی‌گردند!
این محبت و علاقة خداوند به بندگان عاصی خویش، دل‌ها را می‌لرزاند و عقل‌ها را حیران می‌کند. چنین محبتی از سوی خدا به بندگان را در بارگاه کدام کریمی می‌توان یافت.
«إنّ عبدی المؤمن إذا أذنب ذنبا ثمّ تاب من ذلک الذنب و استحیی منّی عند ذکره غفرت له و أنسیته الحفظه و أبدلته حسنه، و لا أبالی و أنا أرحم الراحمین»‏[۳] هر گاه که بندة مؤمنم مرتکب گناهی شود، سپس به سوی من بازگردد و از آن گناه توبه کند و هنگام یادآوری آن، از من شرم و حیا کند، گناه او را می‌بخشم، خطایش را از خاطر ملایکه‌ای که آن گناه را ثبت کرده‌اند، محو و گناهانش را تبدیل به خوبی و نیکی می‌کنم که من مهربان‌ترین مهربانانم.
عالم واصل و عارف دلسوخته، میرزا جواد آقای ملکی تبریزی(ره) اشتیاق الهی را نسبت به بندگان گنه‌کار خویش‌ این‌گونه بیان می‌کند:«در این روایت دقت کن که می‌فرماید: اگر روگردانان از من بدانند که من چگونه به آنان مشتاقم و در انتظار توبه و بازگشت آنانم، هر آینه از شوق جان می‌سپردند و بندهای بدنشان از هم گسیخته می‌شد. دقت کن در آنچه دربارة خشنودی خدای تعالی از توبة بنده روایت شده؛ در حدیث کافی: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ رَجُلٍ أَضَلَّ رَاحِلَتَهُ وَ زَادَهُ فِی لَیْلَةٍ ظَلْمَاءَ فَوَجَدَهَا فَاللَّهُ أَشَدُّ فَرَحاً بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ ذَلِکَ الرَّجُلِ بِرَاحِلَتِهِ حِینَ وَجَدَهَا.[۴] مضمون این روایت این است که اگر کسی در شب تاریکی در بیابانی مرکبی داشته باشد و آب و نانش بار آن مرکب باشد و آن مرکب را گم کند و هر چه به دنبالش رود و جست‌وجو نکند و اثری از مرکب و توشة راهش نیابد و با کمال یأس و نا امیدی خود را تسلیم مرگ کند، در آن بیابان تاریک و در لحظاتی که به انتظار مرگِ حتمی است، ناگهان چشم باز کرده و مرکبش را در بالای سر خود با آب و نان و توشه‌اش ببیند، این شخص از این پیش‌آمد تا چه حد خوشحال و فرحناک می‌شود؟ خدای تعالی از توبة بندة گنه‌کارش بیش از این خوشحال و فرحناک می‌شود.
چقدر جای تأسف است؟ چه جای رسوایی بر ما است؟ و به کجا باید پناه برد؟ از عظمت این کلمات و عظمت موقعیت این سخنان نزد عقلا. سبحان‌الله که ما تا چقدر رسوا و تا چه اندازه جفاکار و بی‌شرمیم! به عزت و جلال و جمالش سوگند که اگر ما با حیا بودیم، اگر ذرّه‌ای حیا و عقل در ما بود، آن‌چنان بر خود خشمناک می‌شدیم که بالاتر از آن، خشمی متصور نباشد و راضی نبودیم که پروردگار، تا روزگار هست، ما را به عذاب الیم معذب گرداند... که چرا پس از این همه معاملات لطیف و این چنین احترامات جلیل و جمیل در محضر خدای تعالی معصیت او را کردیم؟ ائمه دین(ع) که به این عوالم معرفت داشتند، می‌بینی که در مناجات می‌گویند: الهی! لوکان لی جلدٌ علی انتقامِکَ و عذابِکَ، لما سئَلتُکَ العَفوَ عنّی و سئَلتُکَ الصَّبرَ علیه، مَقتَاً علی نفسی کیفَ عصَیتُک! یعنی خدای من! اگر طاقت انتقام و عذابت را داشتم، از تو مسألت نمی‌کردم که مرا عفو کنی، بلکه می‌خواستم که به من شکیبایی بر عذابت را عنایت کنی، از بس که نسبت به نفس خود خشمناکم که چرا معصیت تو را کرد.»[۵]
پیامبر اعظم (ص) فرموده است:«ما من شی‏ء أحبّ إلی اللَّه من شابّ تائب»[۶] هیچ چیز نزد خدا محبوب‌تر از جوان توبه‌کار نیست. مولی الموحدین و امام العارفین، علی(ع) نتیجة توبه را قرار گرفتن در آغوش محبت پروردگار و سایه‌سار عنایت او معرفی می‌کند:«تُوبُوا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ادْخُلُوا فِی مَحَبَّتِهِ فَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِین»[۷] به سوی خداوند(عزّوجل) توبه کنید و در محبت او داخل شوید که همانا خداوند توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست می‌دارد.
● لذت بازگشت
خوشبخت و سعادتمند کسی است که هنگام بارش رحمت الهی چتری بر سر خو نیفکند و خود را زیر باران رحمت الهی پاکیزه ببیند. ماه مبارک رمضان یکی از فصل های بهاری و پربارش رحمت خداوند بر بندگان است.
پیامبر رحمت(ص)‌‌‌‌‌‌ فرموده است:«إِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٍ أَلَا فَتَعَرَّضُوا لَهَا»[۱] همانا در روزگار زندگی شما، نسیم‌های عنایت و رحمت الهی در حال وزیدن است، آگاه باشید که خود را در مسیر آن قرار دهید.
ماهی که در آن مژدة عفو و رحمت داده شده است و برای بندة گنه‌کاری مانند من، روزگاری خوش‌تر از روز و شب ماه رمضان، برای بازگشت به سفرة کریمانة محبوب و معبودم نیست. وقتی که سر مقابل عظمتش پایین بیاورم و پیشانی غرورم را بر خاک درگاهش خاکی کنم و از تمام لحظاتی که از یادش غافل بودم بگویم و بگویم که پشیمانم. چه لذتی بالاتر از آن که کوله بار سنگین گناهم را از دوشم پایین بیندازم و راحت و سبک دلم را پیش ساحت محبتش خالی کنم و با زبانی شسته و رفته از گناه با او سخن بگویم و با تمام وجود ناله کنم که استغفر الله و اتوب الیه...
مگر نه این که امام صادق(ع) فرموده است:«طوبی لمن وجد فی صحیفة عمله یوم القیامة تحت کلّ ذنب أستغفر اللَّه»[۲] یعنی خوشا به حال کسی که روز قیامت در نامة اعمالش در زیر هر گناهی استغفر الله ببیند.
به راستی که برای بندة گنهکار چاره‌ای جز بازگشت نیست، آن چنان که پیامبر اعظم(ص) می‌فرماید:«لکلّ شی‏ء حیلة و حیلة الذّنوب التّوبة»[۳] هر چیزی چاره‌ای دارد و چارة گناهان توبه است.
خوشا به حال کسی که چاره‌ای برای گناهان و خطاهایش اندیشده و هنگام مغرب با لبخند رضایت محبوب، روزة خویش را می‌گشاید و با لذت انس مناجات او افطار می‌کند. وقتی که رو به درگاه محبوب خویش می‌کند و اشک ریزان هم نوا با سید الساجدین(ع) می‌گوید:«اللهم! إنّی أتوب الیک فی مقامی هذا من کبائر ذنوبی و صغائرها، و بواطن سیّئاتی و ظواهرها، و سوالف زلّاتی و حوادثها، توبة من لا یحدّث نفسه بمعصیة، و لا یضمران یعود فی خطیئة، و قد قلت ـ یا الهی ـ فی محکم کتابک: إنّک تقبل التّوبة عن عبادک، و تعفو عن السّیّئات، و تحبّ التّوّابین. فاقبل توبتی کما وعدت، و اعف عن سیّئاتی کما ضمنت، و أوجب لی محبّتک کما شرطت. و لک ـ یا ربّ ـ شرطی أن لا أعود فی مکروهک، و ضمانی أن لا أرجع فی مذمومک، و عهدی أن أهجر جمیع معاصیک ...[۴]
خدایا! در این مقام از گناهان بزرگ و کوچکم و بدکاری های نهان و آشکارم و لغزش های کهنه و نو و از همه و همه گناهانم به درگاه تو توبه می‏کنم، توبه کسی که دیگر با خود سخنی از گناه کردن نمی‏گوید و قصد تکرار ندارد. خدایا! تو در قرآن مجید گفته‏ای که توبه را از بندگانت می‏پذیری و از بدکاری های ایشان در می‏گذری و توبه‏کنندگان را دوست می‏داری؛ پس چنان که وعده کرده‏ای توبه مرا بپذیر، و چنان که قول داده‏ای از بدی های من درگذر، و چنان که بر خود شرط کرده‏ای مرا دوست بدار! و شرط من با تو ای خدا!، آن است که به آنچه دوست نداری بازنگردم و قول من آن است که دیگر گرد آنچه نمی‏پسندی نگردم و پیمان من آن که از همه گناهان دوری گزینم.
«الهی! البستنی الخطایا ثوب مذلّتی و جلّلنی التّباعد منک لباس مسکنتی و امات قلبی عظیم جنایتی، فاحیه بتوبة منک، یا املی و بغیتی و یا سؤلی و منیتی ...»[۵] یعنی معبود من! گناهان جامه خاکساری ام پوشیده است و دور شدن از تو(به وسیله معصیت کردن) لباس بینوایی ام بر تن کرده است و جنایت بزرگم(غفلتم، گناهانم) دل مرا میرانده است؛ پس آن را به برکت توبه زنده کن، ای آرزوی من و مطلوب من، ای مقصود من و محبوب من.
«الهی! إن کان قبح الذّنب من عبدک، فلیحسن العفو من عندک ...»[۶] یعنی اگر چنین است که گناه کردن بنده زشت است، عفو کردن تو بسیار زیبا است!

۱‌ـ بقره: ۲۲۲.
۲ـ أمالی الصدوق، ص ۵۱۷.
۳ـ ثواب الاعمال، ص ۱۳۰.
۴ـ کافی، ج ۲، ص ۴۳۵.
۵ـ رسالة لقاء الله، ص ۱۴۰.
۶‌- روضة الواعظین، ج ۲، ص ۴۸۱.
۷ـ بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۱.
هادی الیاسی
۱ـ بحار الانوار، ج ۶۸، ص ۲۲۱.
۲ـ مکارم الاخلاق، ۳۱۳.
۳ـ أنوار الهدایه، ص ۲۴۶.
۴ـ صحیفه سجّادیه، ص ۲۰۹- ۲۰۸ ( دعای ۳۱).
۵ـ مفاتیح الجنان، مناجات التائبین.
۶ـ همان.

منبع : خبرگزاری رسا