هر بیست دقیقه یک ایرانی در تصادف می‌میرد

تروما (ضربه‌های ناشی از تصادفات یا سقوط) سومین عامل مرگ و میر در دنیا شناخته شده و از این نظر بعد از بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌ها قرار دارد، اما با كمال تاسف در میان قشر جوان كه زیر ۳۰ سال هستند این مورد اولین عامل مرگ و میر شناخته شده است. و كشور ما هم كه جزو كشورهای جوان است از این قاعده مستثنی نیست و آمار و ارقام درباره صدمات ناشی از تروما (چه در مغز و ستون فقرات و چه بر اندام‌ها) در حد وحشتناكی بالاست به طور مثال طبق آماری كه پلیس ایران اعلام كرده، در سال ۸۴ـ۱۳۸۳ درهر بیست دقیقه یك مورد مرگ و میر ناشی از تصادف داشتیم.
برای جلوگیری از این واقعیت وحشتناك خصوصا با توجه به این كه هر روز با پیشرفت تكنولوژی و ساخت بزرگراه‌های عظیم مواجهیم باید به فكر چاره بود. برای آشنایی هر چه بیشتر با تروما و انواع آن، آقای دكتر سید محمود طباطبایی چهره ماندگار جامعه علوم پزشكی و علمی كشور در سال ۸۳ توضیحات مفصلی ارائه داده است.
● آقای دكتر، در بین تصادفات و یا ضربه‌های ناگهانی مثل سقوط از ارتفاع چه نوع ترومایی خطرناك‌تر است؟
▪ تروماهایی كه باعث مرگ و میر می‌شوند، به طور عمده مربوط به دستگاه عصبی هستند. تروماهای سیستم عصبی نیز به دو قسمت تقسیم می‌شوند:
۱) تروماهای مربوط به جمجمه و مغز
۲) تروماهای مربوط به ستون فقرات، نخاع و رشته‌‌های عصبی محیطی.
در تصادفات و ضربه‌های مغزی كه به دنبال ضربه به سر اتفاق می‌افتند بالای ۹۰ درصد موارد ضربه‌ها خفیف هستند و غالبا نیاز به بستری و مداخله جراح اعصاب نداریم و با مراقبت‌های پزشكی و دادن دستورات خاص، بیمار مرخص می‌شود، اما در ۱۰ درصد بقیه كه غالبا با شدت ضربه ارتباط مستقیم دارد حتما باید با جراح مغز و اعصاب مشاوره شود، به خصوص اگر علائم شدید بودن ضربه بروز كنند.
● یعنی چه علائمی؟
▪ بیهوشی اولیه بعد از ضربه، سردرد شدید، استفراغ، تشنج، ضعف نیمه بدن، بروز اختلالات عصبی در یكی از اعصاب جمجمه‌ای و یا نخاعی علا‌ئم اولیه‌ای هستند كه باید توجه تیم را به خود معطوف سازند.
در این مورد حداقل باید ۲۴ ساعت بیمار را زیر نظر گرفته و كنترل كنند. اولین كار برای این بیماران كنترل علائم حیاتی و گرفتن یك عكس ساده است. اگر در عكس ساده آثاری از شكستگی به خصوص در نواحی حساس جمجمه مشاهده شود، به عكسبرداری‌های بیشتر به خصوص CT اسكن نیاز است.
● برای كسی كه ضربه به سرش خورده چه كارهایی باید بكنیم؟
▪ خدای نكرده اگر ضربه به سر كودكتان بخورد، خوب دقت كنید. این علائمی كه گفتم مهم هستند. اگر ضربه آنقدر شدید باشد كه برای چند لحظه بیهوشی رخ بدهد یا باعث پارگی پوست و خونریزی شود و یا به دنبال ضربه با یك جسم نافذ و نوك تیز آسیب به جمجمه وارد شود، باید حتما علائم كنترل شود. در صورت وجود سردرد شدید بعد از ضربه و استفراغ و .... بیمار را به یك سرعت به مركز درمانی مجهز برسانید.
● ضربات وارده به سر در چه گروه سنی باید مهم‌تر تلقی شود؟
▪ در سالمندان باید این مطلب را جدی‌تر بگیریم چون اولا استخوان‌های فرد سالخورده شكننده است و ثانیا در این سن فضای داخل جمجمه مستعد خونریزی‌های بیشتری است. وقتی ما جوان‌تر هستیم، مغزمان تمام فضای جمجمه را پر می‌كند و مقاومت خیلی بیشتری در برابر صدمات دارد. گروه مهم بعدی شیرخواران هستند كه به دلیل نرمی بیش از حد استخوان‌هایشان، آسیب‌ پذیری بیشتری دارند و قادر به بیان علائم خود نیز نیستند. ضربه‌های وارده به سر در شیر خواران، سریع به جمجمه و مغز انتقال می‌یابد و در واقع استخوان آنقدر نرم است كه هنوز بستر امنی برای حفاظت مغز نیست.
● آیا هوش بچه‌هایی كه به سرشان ضربه می‌خورد كم می‌شود؟
▪ خیر، واقعیت ندارد چون اگر ضربه درحدی نباشد كه به مغز آسیب برساند و یا در اثر تشنج‌های به وجود آمده متعاقب ضربه و بیهوشی، اكسیژن‌رسانی به سیستم عصبی مختل نشود، غالبا اتفاقی نمی‌افتد و بچه‌ها ضربه‌ها را تحمل می‌كنند.
● درباره ابتلا به آلزایمر چطور؟ صحت دارد؟
▪ اصلا، چون آلزایمر یك بیماری دژنراتیو است و ربطی به تروما ندارد. البته عوامل مختلفی در بروز آن دخیل هستند.
● اگر به دنبال ضربه به سر، خونریزی از گوش رخ بدهد چه كنیم؟
▪ اگر این‌طور باشد، علامت شدید بودن ضربه است. یعنی قاعده جمجمه شكسته و پرده صماخ گوش هم پاره شده، مگر اینكه خونریزی به خاطر آسیب به مجرای خارجی گوش باشد؛ اما اگر خونریزی به صورت خون رقیق از گوش یا بینی باشد، همان‌طور كه گفتم نشانه شدت ضربه و شكستگی قاعده جمجمه است. حتما باید این بیمار را باید بلافاصله به پزشك برسانند.
● اگر از محل پوست سر خونریزی داشته باشد چطور؟
▪ سوال خیلی خوبی است، چون پوست سر یكی از پوست‌های خیلی پرخون است و چه بسا بیمارانی كه با همین پارگی ساده، مقدار زیادی خون از دست می‌دهند. شریان‌های بزرگی در این محل هست كه ممكن است با پاره شدن آنها تا بیمار را به مراكز درمانی برسانند (خصوصا اگر بچه یا سالخورده باشد) مریض به شوك برود. اما كاری كه باید انجام بدهید:
ـ محل ضایعه را كه خونریزی می‌كند، شست‌وشو بدهید (حتی با آب ساده) و خاك و آشغال‌ها را از محل خونریزی دور كنید. اگر سرم یا هر محلول ضدعفونی مثل بتادین و ...... دارید هیچ نگران نباشید. با همان شروع به شست‌وشو كنید، هیچ اتفاقی نمی‌افتد. آلودگی‌ها را از محیط زخم بزدایید و سپس با یك گاز تمیز كه اگر استریل باشد بهتر است- محل زخم را محكم فشار دهید.
ـ دور تا دور سر را (از خط بالای ابرو تا دور گوش‌ها) با یك باند یا پارچه محكم ببندید چون همه عروق سر چه آنهایی كه از جلو می‌آیند و چه از پشت می‌آیند، از قسمت پایین وارد می‌شوند. در نتیجه شما با ایجاد این حلقه دور سر، حدود ۵۰ درصد جلوی خونریزی را می‌گیرید.
ـ فرد را به سرعت به مركز درمانی برسانید و سعی كنید با كمپرس و فشار بر ناحیه خونریزی، تا رسیدن به مركز، از خونریزی جلوگیری كنید
● اگر به مراكز درمانی نزدیك نبودیم یادر ترافیك وحشتناكی گیر افتادیم، چه نكاتی را توصیه می‌كنید؟
▪ مهم‌ترین مساله این است كه نباید اجازه بدهید بیمار به صورت ممتد بخوابد. هر نیم ساعت بیدارش كنید و سطح هوشیاری‌اش را كنترل نمایید. علاوه بر این خیلی باید مراقب تشنج بیمار باشید. اگر بچه است و استفراغ كرده، او را دمر كنید و با دست مواد استفراغی را خارج كرده و مراقب باشید راه‌های تنفسی‌اش باز بماند و اكسیژن كافی به او برسد. اگر مسن است، دندان‌های مصنوعی‌اش را خارج كنید و مراقب باز بودن را‌ه‌های تنفسی باشید. بیمار را حتما بخوابانید چون اگر نشسته باشد استفراغ ممكن است به ریه‌هاش برود.
● در آسیب‌های وارده به ستون فقرات، چه علائمی مهم تلقی می‌شوند؟
▪ اولین عامل درد است. درد در هر كدام از قسمت‌های گردن، پشت و كمر باید جدی گرفته شود. بعد بروز اختلالات عصبی مثل گزگز، سستی و كم شدن قدرت حركت اندام‌ها است كه خود حاكی از زیر فشار بودن سیستم عصبی در جایی از محل عبور خود است. در نهایت علا‌مت مهم بعدی اختلالات اسفنكتری مثل بی‌اختیاری ادرار یا احتباس ادرار در فرد حادثه دیده است.
● چه گروه سنی در این آسیب‌ها مورد توجه شما هستند؟
▪ معمولا تصادفاتی منجر به آسیب‌دیدگی ستون فقرات، ‌می‌شوند در جوانان بیشتر از بقیه گروه‌های سنی دیده می‌شود و حوادث رانندگی سقوط از ارتفاع و آسیب در ورزش‌های سنگین هم متاسفانه در قشر جوان ما كه كمتر مراقب خود هستند رخ می‌دهد.
● به این دسته از افراد آسیب‌دیده چگونه می‌توانیم كمك كنیم؟
▪ همان‌طور كه می‌دانید در ستون مهره‌ها از مهمان ظریف و شكننده‌ای محافظت می‌شود كه همان نخاع و نیز سیستم عصبی ما به شدت آسیب‌پذیراست. بنابراین در موارد مشكوك به ضربه‌های ستون فقرات در محل حادثه، اولین كاری كه باید انجام داد فیكس و بی حركت كردن بیمار است. اگر حتی هیچ وسیله‌ای نداشتید، از یك تخته یا لنگه در كمك بگیرید و مریض را رویش خوابانده و سر مریض را به آن ببندید.
برای گردنش ۴ تا تخته انتخاب كنید. در طرفین و پس سر قرار دهید و سپس با پارچه‌ای سر را فیكس به آن ببندید تا در حین حركت، مهره‌های شكسته شده، نخاع را با جابه‌جایی خود قطع نكند. چون بیشترین مشكل‌، آسیب‌های ثانویه‌ای است كه بعد از ضربه و هنگام جابه‌جایی اتفاق می‌افتد و درباره ضربه‌ها به سر، تشنج بیمار منجر به خفگی او می‌شود یا با نرسیدن اكسیژن خون به مغز، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بیمار می‌رسدد
● آیا ممكن است در این بیماران با آسیب به ستون مهره‌ها تهوع پیش بیاید؟
▪ خیر، فقط در ضربه‌های توام با سقوط از ارتفاع اگر شخص روی كف پاها یا روی باسن فرود بیاد چند نقطه از ستون مهره‌ها آسیب‌پذیر هستند و در همانجا بعضا به مخچه و ساقه مغز نیز آسیب می‌رسد. در این حالت ممكن است استفراغ پیش بیاد ولی در موارد دیگر، دلیلی برای بروز استفراغ نیست.
نقاطی كه گفتم، اول خود كف پاست، دوم لگن خاصره، بعد مهره اول كمری، پا، قاعده جمجمه و مهره اول گردنی و زائده دندانی‌اش است، كه همكاران باید به شكستگی‌های احتمالی این نقاط در عكسبرداری‌ها توجه خاص داشته باشندد
● خونریزی‌ چطور؟
▪ به آن معنا كه در مغز بررسی كردیم، اتفاق نمی‌افتد چون در اطراف ستون مهره‌ها عضلات فراوانی داریم كه مانع می‌شوند، مگر گلوله‌های نافذ یا شكستگی‌های مهره و استخوان در حین جابه‌جایی باعث خونریزی بشوند. ‌

گفتگو با دكتر سید محمود طباطبایی، جراح مغز و اعصاب و چهره‌ ماندگار جامعه علوم پزشكی كشور در سال ۸۳
‌ الهه رضائیان

منبع : روزنامه سلامت