چه کسانی نیازمند واکسن آنفلوآنزا‌‌ هستند؟

همه ساله با شروع فصل سرما، حرف و حدیث‌ها درباره بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا زیاد می‌شود. این بیماری سالانه سبب تعداد زیادی مرگ و میر در سرتاسر جهان می‌شود و با وجود سرمایه‌گذاری‌های گسترده برای مقابله و پیشگیری از آن، هنوز میزان این مرگ و میرها بیش از حد قابل قبول است.
مشكل اصلی درباره آنفلوآنزا این است كه هر چند سال یك بار، گونه جدیدی از این ویروس شروع به تكثیر می‌كند و به سرعت در سطح جوامع منتشر می‌شود. با توجه به اینكه این‌گونه با گونه‌های دیگر تفاوت‌های قابل توجهی دارد، بدن افراد برای مقابله با آن آمادگی نداشته و به سرعت تعداد زیادی از افراد به آن مبتلا می‌شوند، به طوری كه اقدامات درمانی نیز قادر به جلوگیری از این انتشار گسترده نخواهند بود.
نتیجه نهایی این وضعیت بروز همه‌گیری‌های جهانی گسترده‌ای است كه در اصطلاح علمی پاندمی نامیده می‌شود. این پاندمی‌ها از ابتلای میلیون‌ها نفر به آنفلوآنزا در سرتاسر جهان تشكیل می‌شوند و موجب می‌گردند كه در طی این دوره، صدها هزار نفر در سراسر دنیا جان خود را از همین بیماری به ظاهر ساده از دست بدهند.
شاید یكی از مهم‌ترین پاندمی‌های آنفلوآنزا كه هنوز خاطرات آن در ذهن بسیاری از پزشكان باقی است، آنفلوآنزای اسپانیایی باشد كه در سال ۱۹۸۱ میلادی در جهان گسترش پیدا كرد و حدود ۴۰ میلیون نفر را در دنیا به كام مرگ فرستاد، یعنی رقمی كه از كل مرگ و میرهای جنگ جهانی اول هم بیشتر است. مسوولا‌ن وزارت بهداشت معتقدند با توجه به سرمای هوا، استفاده از واكسن آنفلوآنزا برای برخی از افراد می‌تواند مفید باشد. در ضمن، براساس گفته‌های مسوول اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واكسن وزارت بهداشت، این واكسن به هیچ عنوان باعث مرگ‌و میر نمی‌شود.
● اسلحه‌های ما
انجام اقدامات بهداشتی مهم‌ترین روش پیشگیری از آنفلوآنزا محسوب می‌شود. رفتارهای سالم بهداشتی و رعایت اصول بهداشت فردی و عمومی همیشه باید مورد تاكید قرار گیرد، اما در نهایت برای كنترل موثر این بیماری باید دست به دامن طبیبان هم شد و آنها نیز جز دارو و واكسن ابزار موثر دیگری در دست ندارند. از این بین شاید واكسن ابزار موثرتر و مهم‌تری برای پیشگیری باشد و بنابراین بیشتر مورد تاكید قرار گرفته است.
● واكسنی برای تمام سنین
واكسن آنفلوآنزا در سال ۱۹۴۵ برای اولین بار به طور گسترده تولید شد. دو نوع واكسن آنفلوآنزا وجود دارد. شایع‌ترین نوع آن، از ویروس كشته شده این بیماری تولید می‌شود. اما حدود دو سه سال قبل نوع دیگری از واكسن كه در اصل واكسن زنده آنفلوآنزا است نیز تولید شد. در اصل این واكسن حاوی ویروس‌های زنده اما تضعیف شده آنفلوآنزا است.
اما مشكل اصلی درباره واكسن آنفلوآنزا همان تغییر نوع ویروس است. همان‌طور كه گفته شد ویروس آنفلوآنزا هر سال به شكلی جدید متظاهر می‌شود تا با این تدبیر بتواند از دام دستگاه ایمنی بدن فرار كند.
در اصل چون شكل ویروس عوض می‌شود و پروتئین‌ها و مولكول‌های سطحی آن تغییر پیدا می‌كنند بدن دیگر قادر به شناسایی آن نبوده و نمی‌تواند در برابر آن دفاع كند. پس حتی اگر فرد، سال قبل به نوعی از عفونت آنفلوآنزا مبتلا شده باشد،‌ باز هم می‌تواند امسال به این عفونت مبتلا شود، چرا كه ایمنی حاصل از عفونت‌های سال‌های پیش برای حفاظت فرد در برابر این ویروس جدید و تغییر شكل یافته ناكارآمد هستند. همین مشكلات در هنگام تولید واكسن آنفلوآنزا هم دردسرساز می‌شود چرا كه واكسن‌های سال‌های گذشته ممكن است امسال دیگر موثر نباشند.
به همین دلیل هر ساله پژوهشگران مجبورند ویروس‌هایی را در واكسن‌ها بگنجانند كه فكر می‌كنند در فصل شیوع آنفلوآنزای آن سال، این ویروس‌ها گسترش پیدا می‌كنند. سپس ویروس‌هایی را كه احتمال می‌رود در پاندمی‌ها و همه‌گیری‌های احتمالی نقش خواهند داشت در تخم‌مرغ كشت می‌دهند.
مرحله بعدی، تولید واكسن است. اگر قرار باشد از ویروس كشته شده استفاده شود، ویروس‌های تكثیر شده را با فرمالدئید می‌كشند و پس از خالص سازی در داخل ویال‌هایی به شكل ویال آمپول بسته‌بندی می‌كنند. اگر قرار باشد كه از واكسن زنده استفاده شود، ویروس به روش‌های خاصی تضعیف می‌شود و به صورت اسپری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هر ساله این روند تولید واكسن از كارخانه‌های تولید كننده واكسن آنفلوآنزا حدود شش ماه وقت می‌گیرد تا بالاخره به مرحله توزیع واكسن برسد.
● شیوه استفاده
همان‌طور كه گفته شد فعلا در تمام جهان بیشتر از نوع كشته شده این واكسن استفاده می‌شود كه در عضله بازو تزریق می‌شود. اما اگر قرار باشد نوع زنده مصرف شود، به شكل اسپری در بینی زده می‌شود.
حدود دو هفته طول می‌كشد تا پس از تزریق واكسن، در بدن فرد نسبت به ویروس ایمنی ایجاد شود. پس نمی‌توان انتظار داشت كه بلافاصله پس از مصرف، فرد در برابر این بیماری مقاوم شود. در ضمن اگر سال‌های گذشته از این واكسن استفاده كرد‌ه‌اید باید توجه داشته باشید كه به دلیل بروز تغییرات در شكل و ماهیت ویروس آنفلوآنزا، لازم است هر ساله واكسیناسیون با این واكسن برای ایمنی بدن تكرار شود.
در ضمن توجه داشته باشید كه استفاده از واكسن آنفلوآنزا موجب مقاومت شما در برابر سرماخوردگی نمی‌شود.
دكتر دیناروند، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار سلا‌مت گفت: <با توجه به سرمای هوا توصیه ما این است به خصوص افرادی كه به علت شرایط خاص در معرض خطر بیشتری قرار دارند و نیز آنهایی كه پزشكشان تزریق واكسن را به آنها توصیه كرده است تزریق گردد.>
● چرا واكسن
دلایل متعددی برای توصیه به انجام واكسیناسیون علیه آنفلوآنزا وجود دارد. به طور مثال اثبات شده است كه این واكسیناسیون از بروز مرگ و میر و یا عوارض شدید در پی ابتلا به بیماری آنفلوآنزا می‌كاهد و بنابراین با این روش می‌توان به طور چشمگیری از میزان مرگ‌های ایجاد شده طی همه‌گیری‌ها كاست.
به طور كلی پزشكان معتقدند كه این واكسن حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد از ابتلا به این بیماری می‌كاهد. اما از طرف دیگر باید توجه داشت كه برخی از افراد هم هستند كه نباید واكسن بزنند. همان‌طور كه گفته شد این واكسن از كشت ویروس در داخل تخم‌مرغ تولید می‌شود. پس افرادی كه به تخم‌مرغ حساسیت دارند نباید از آن استفاده كنند. در ضمن افرادی كه در تزریق‌های قبلی به این واكسن حساسیت نشان داده‌اند هم نباید دوباره با این واكسن واكسینه شوند.
توصیه می‌شود كه بیماران تب‌دار هم این واكسن را نگیرند. اما از طرف دیگر بسیاری از افراد جامعه هستند كه به این واكسن نیاز دارند و در اصطلاح نسبت به بقیه در اولویت قرار دارند. ماه‌های مهر و آبان سال بهترین زمان برای انجام این واكسیناسیون در نظر گرفته شده است اما در ماه‌های بعدی نیز به علت احتمال بروز آنفلوآنزا در ماه‌های مهر تا اردیبهشت، این واكسن تزریق می‌شود. خوشبختانه این واكسن در حال حاضر در كشور ما وجود دارد و بهتر است در صورت تمایل به استفاده از آن ابتدا با یك متخصص عفونی مشورت كنید و طبق صلاحدید او عمل نمایید.
● عوارض
برخلاف تفكر مردم، واكسن آنفلوآنزا واكسن بی‌خطر و بدون عارضه‌ای است. دكتر استقامتی، مسؤول اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واكسن وزارت بهداشت در مصاحبه با خبرنگار سلا‌مت اعلام كرد: <تزریق واكسن باعث مرگ‌ومیر نمی‌شود. امسال در اسرائیل اعلا‌م شد كه ۴ نفر به علت تزریق واكسن آنفلوآنزا جان خود را از دست دادند اما بعدا مرور پرونده این بیماران نشان داد كه این خبر اشتباه بوده و این بیماران به علت بیماری‌های زمینه‌ای خود فوت كرده بودند.> وی افزود: <براساس توصیه پزشكان، تزریق این واكسن برای تمام كودكان ۶ تا ۵۹ ماهه، افراد مسن‌تر از ۶۰ سال، افرادی كه دیابت دارند و نیز مبتلا‌یان به بیماری‌های قلبی، كلیوی و ریوی و به ویژه آسم توصیه می‌شود.>
گاهی ممكن است در محل تزریق یك قرمزی و تورم ضعیف و یا حتی در موارد شدید یك زخم محدود ایجاد شود، اما جای نگرانی خاصی وجود ندارد و موقتی است. به طور كلی این عوارض حداكثر در ۱۵ تا ۲۰ درصد از مصرف‌كنندگان به وجود می‌آید.
در ضمن در حدود یك درصد از افرادی كه از این واكسن استفاده می‌كنند ممكن است علایم یك سرماخوردگی خفیف به شكل تب خفیف، لرز یا درد عضلانی دیده شود كه طی چند روز از بین می‌رود این علایم به این معنا نیستند كه شما آنفلوآنزا گرفته‌اید، بلكه واكنش به واكسن است. احتقان بینی، سردرد و گلودرد خفیف همگی از عوارض خفیف این واكسن محسوب می‌شوند كه مشكل چندان مهمی نیستند.
باز هم تاكید می‌شود كه واكنش تقریبا هرگز موجب ابتلا به آنفلوآنزا نمی‌شود و آن قدر بی‌خطر است كه حتی نوع كشته شده و تزریقی آن را می‌توان حتی در خانم‌های باردار و نیز كودكان كم‌سن و سال هم استفاده كرد. اما بهتر است همیشه درباره تزریق این واكسن با یك متخصص عفونی یا در مورد بچه‌ها با یك متخصص اطفال مشورت كنید.
● نكات كلیدی
به طور كلی فواید و منافع این واكسن در این گروه از افراد بیشتر است و توصیه می‌شود كه حتما این گروه‌ها با این واكسن محافظت شوند. این افراد عبارتند از:
▪ سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) و بیماران ضعیف و ناتوان
▪ مبتلایان به بیماری‌های مزمن ریوی، قلبی، كلیوی و حتی دیابت و بیماری‌های خونی شدید
▪ مبتلایان به هر گونه نقص ایمنی
▪‌‌ كودكانی كه به مدت طولانی تحت درمان با آسپرین یا انواع كورتن‌ها بوده‌اند
▪‌‌ كودكانی كه به بیماری‌های عصبی (مانند فلج مغزی، صرع و هیدروسفالی) یا عصبی - عضلانی شدید (مانند دیستروفی‌های عضلانی) یا حتی بیماری‌های قلبی و ریوی (مانند فیبروز كیستیك) مبتلا هستند
▪‌‌ كاركنان موسسات درمانی كه در تماس با این بیماران هستند
▪ حتی بسیاری توصیه می‌كنند كه در تمام كودكان ۶ تا ۲۳ ماهه و نیز اعضای خانواده‌های افراد در معرض خطر نیز تحت پوشش این واكسیناسیون قرار گیرند. درضمن گفته می‌شود زمانی كه در فصل شیوع آنفلوآنزا در سه ماهه دوم یا سوم بارداری خود هستند بهتر است با مشورت پزشك متخصص عفونی از این واكسن استفاده كنند.‌‌

دكترعلی غلامرضانژاد

منبع : روزنامه سلامت