آرامش با یاد خدا

می‏گویند یاد خدا آرامش‏بخش قلب‏هاست؛ اما من با این كه سعی می‏كنم از خدا غافل نشوم، آرامش ندارم؛ دلیل این اضطراب، چیست؟
برای بسیاری از جوانان كه دارای جولان فكری و پی‏گیر حالات معنوی خود می‏باشند و به سالم‏سازی فضای فكری خود می‏اندیشند، این‏گونه فراز و نشیب‏های روحی، پیش می‏آید. اوج این شك و تردیدها و هجوم چراها، مربوط به سال‏های نوجوانی و جوانی است؛ زیرا جوانی، از یك سو هنگامه نگاه نو به سنت‏های گذشته و عادت‏های بزرگان است و از سوی دیگر، هنگام پی‏ریزی بنیان فكری و ترسیم آینده زندگی است.
در این دوره، از جهت روحی و عاطفی نیز از یك سو وابستگی به خانه و پدر و مادر كم می‏شود و از سوی دیگر، هنوز دل‏بستگی به كانون گرم دیگری حاصل نشده است و در میانه این خلأ عاطفی، هجوم افكار، فزونی می‏یابد.
باید دانست كه دیری نمی‏پاید كه كشتی در میانه امواج دریا، به ساحل نجات می‏رسد و اگر در هنگامه طوفان، آدمی به یاد خداوند، دل خویش را آرام سازد و خود را در سفینه نجات اهل‏بیت علیهم‏السلام قرار دهد، به طور یقین، بحران‏ها تمام شده، انسان به آرامش می‏رسد و شك‏ها، به یقین تبدیل می‏گردند.
قرآن با وجود این كه مؤمنان را به یاد خداوند، دستور می‏دهد،۱ ولی این كار را در ذكر زبانی خلاصه نمی‏كند؛ بلكه موارد بسیاری را می‏شمارد كه هر یك، نمونه روشنی از یاد خداوند محسوب می‏شوند.
این موارد، عبارتند از:
۱) به پا داشتن نمازهای واجب و مستحب.۲
۲) به یاد آوردن آفرینش انسان؛ قرآن مردم را دعوت می‏كند كه خلقت ابتدایی خود را یاد كنند و به یاد آورند كه از نطفه‏ای خُرد خلق شده‏اند و به واسطه این یاد - كه جلوه ای از قدرت و علم خداوند است - از تكبر و غرور خود بكاهند.۳
۳) توجه به مرگ و حیات جاویدان آخرت.۴
عالمان اخلاق، معتقدند كه هیچ موعظه‏ای برای بیداری بنده از خواب غفلت، به پای یاد مرگ نمی‏رسد.
۴) توجه به آمد و رفت روز و شب و خلقت آسمان‏ها و زمین.۵
به طور كلی، توجه به آیات و نشانه‏های خداوند، وسیله‏ای برای یادآوری اسماء و صفات خداوند است و شاید زیباترین و هنرمندانه‏ترین جلوه یاد خدا، در همین مورد باشد.
۵) توجه به بهره‏مندی از نعمت‏های الهی و توجه به مُنعِم حقیقی.۶
۶) توجه به وفاق و همدلی در بین مسلمانان؛ محبت قلبی و الفت بین مردم، جلوه‏ای از یاد خداوند است.۷
۷) توجه به عهدها و پیمان‏های الهی.۸
۸) توجه به هدایت پروردگار از طریق فرستادن پیامبران و نازل كردن كتاب‏های آسمانی.۹
۹) توجه به آرامش و امنیت.۱۰
۱۰) مقاومت و ایستادگی در برابر وسوسه‏ها و حیله‏های شیطان.۱۱
۱۱) پرهیز از محّرمات و گناهان.۱۲
۱۲) كسب روزی حلال.۱۳
ترس از خدا و روز قیامت، سبب می‏شود كه انسان، در معامله و تجارت، از فساد مالی دوری كند.
توجه به این موارد و نظایر آنها، به ما این معرفت و بینش را می‏دهد كه »یاد خداوند«، لزوماً ذكر لفظی نیست تا منافاتی با كارهای روزمره داشته باشد؛ بلكه بیشتر، ذكر قلبی مورد نظر است. علاوه بر این، اگر كارهای روزمره - مانند درس خواندن - با انگیزه الهی همراه باشند، ذكر الله و یاد خداوند محسوب می‏شوند.
برنامه عبادی زیر را عمل كنید كه برای یاد خدا، بسیار مؤثر است:
الف) مراقبه و محاسبه
در آغاز هر كاری، كمی مكث كنید؛ اگر واجب است، حتماً انجام دهید و اگر حرام است، حتماً ترك كنید و اگر نه حرام است و نه واجب، در انجام و ترك آن، مختارید. این سه چیز را قبل از انجام هر كاری، مشخص كنید؛ سپس انجام دهید. اصل این توجه و مراقبه، چندین فایده دارد:
۱) انسان به حرام نمی‏افتد و واجبی از او ترك نمی‏شود.
۲) حالت غفلت را از انسان دور می‏كند.
۳) ترك حرام و فعل واجب، به قصد قربت، خود عبادت به حساب می‏آیند؛ یعنی می‏توان انجام تمام واجبات و ترك تمام محرمات را به قصد قربت انجام داد و حتی افعالی را كه نه واجب هستند و نه حرام، می‏توان با قصد قربت، عبادی كرد؛ مثلاً اگر خوابیدن با این قصد باشد كه تجدید نیرو شود تا انسان بتواند عبادت كند، خود عبادت است.
شب‏ها باید به محاسبه اعمال روز بپردازید و ببینید كه آیا مراقبه طول روز را خوب انجام داده‏اید یا نه. اگر خوب انجام دادید، شكر خدای را به جا آورید و اگر خوب انجام ندادید، علت‏یابی كنید تا به تدریج، نقص‏ها و علت عدم موفقیت را كشف كنید تا بعد از سال‏ها، به جایی برسید كه حتی یك گناه از شما صادر نشود. خلاصه این كه باید محور مراقبه و محاسبه شما، انجام واجبات و ترك محرمات باشد.
حضرت علی علیه‏السلام می‏فرماید: »همانا این نفس، پیوسته به بدی و زشتی امر می‏كند؛ پس هر كسی آن را به حال خود واگذارد، او انسان را رها نمی‏كند و او راه سمت گناهان می‏كشاند«.۱۴ بنابراین، مراقبه و محاسبه را باید جدی گرفت كه این دو، از اساسی‏ترین دستورات اخلاقی می‏باشند.
ب) نماز اول وقت
اگر كار مهم‏تری با نماز اول وقت، در تعارض نباشد، نماز اول وقت را ترك نكنید. اهل بیت علیهم‏السلام و عالمان دین، درباره نماز اول وقت، سفارش فراوان كرده‏اند. امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید: »برای هر نمازی، دو وقت است؛ اول وقت و آخر وقت؛ پس اول وقت، برتر و بافضیلت‏تر است و برای كسی نشاید كه آخر وقت را وقت (نماز) اتخاذ كند؛ مگر از روی علتی و آخر وقت، فقط برای شخص بیمار و ناتوان و كسی است كه دارای عذری می‏باشد. اول وقت، خشنودی خدا را دربر دارد؛ ولی آخر وقت، عفو خدا را«.۱۵
ج) مستحبات نشاط آور
در میان مستحبات - از نمازهای نافله گرفته تا دعای كمیل، ندبه و... - فقط آنهایی را انجام دهید كه برای شما نشاطآور هستند و از تحمیل مستحبات بر نفس، پرهیز كنید؛ یعنی فقط به اقبال قلب بنگرید و هر عمل مستحبی كه قلب بدان اقبال داشت و برایش نشاطبخش بود، به همان اكتفا كنید؛ حتی نسبت به نماز شب كه سفارش زیادی به آن شده است.
د) توسل به معصومین علیهم‏السلام
گاهی به اقتضای حال و اقبال قلب، به پیشوایان معصوم علیهم‏السلام، توسل جویید و توفیق و حاجات خود را از آن معادن كرم بخواهید.
و) با وضو بودن
سعی كنید همیشه باوضو باشید. هنگام شب، قبل از خواب، وضو بگیرید و چنانچه نیمه‏شب برای كاری برخاستید و خواستید دوباره بخوابید، وضو لازم نیست.
هـ) زیارت اهل قبور
هفته‏ای یك بار به زیارت قبور مؤمنین و شهدای عزیز بروید و اگر وقت خلوتی یافتید، تأمل بیشتری كنید تا گذرا بودن دنیا، بیشتر در دلتان جا بیفتد كه این امر، بسیار مؤثر است. هدف، این است كه دل تكان بخورد و رغبت خود را به دنیا كم كند و به فكر آخرت و عالم قبر و قیامت بیفتد.
اما اضطراب، در اصل، جزء ساختار شخصیت انسان است و اگر در حد اعتدال باشد، موجب رشد و بالندگی انسان می‏شود. اضطراب، موجب احساس مسئولیت، انجام به موقع كارها، عمل به وعده، پیش‏گیری از خطرات احتمالی و انجام وظایف فردی و اجتماعی می‏شود. اگر اضطراب در ساختار شخصیت نهادینه نشده باشد، ما هیچ گاه برای درمان به پزشك مراجعه نمی‏كنیم. یك راننده، شب تا صبح، پشت فرمان، بیدار نخواهد بود و ما كارهایمان را به موقع انجام نمی‏دهیم و خودمان را برای امتحان، آماده نمی‏كنیم؛ اما گاهی اوقات، عواملی باعث افزایش این اضطراب می‏شوند؛ به گونه‏ای كه بر عملكرد انسان، تأثیر منفی می‏گذارند و در واقع، مزاحم انجام صحیح كار و تكالیف می‏گردند. اضطراب و نگرانی، حتی ممكن است موجب خطرآفرینی برای انسان و دیگران شود. این گونه اضطراب‏ها، در واقع، نوعی بیماری است و نیاز به درمان دارد؛ اما چه عواملی موجب این نوع اضطراب خطرآفرین و آسیب‏زا می‏شوند؟
عوامل گوناگونی می‏توانند موجب اضطراب و نگرانی افراد شوند و هر كس با توجه به شخصیتی كه دارد و شرایط زمانی، مكانی، شغلی و میزان آسیب‏پذیری و قوت و ضعف دستگاه ایمنی او، ممكن است تحت شرایطی، دچار اضطراب و نگرانی شود؛ در حالی كه همین شرایط، برای فرد دیگری، اضطراب‏زا نباشند. بنابراین، نمی‏توان عوامل اضطراب را دقیقاً مشخص كرد. در تعریف اضطراب نیز چنین آمده است: اضطراب، ترسی است مبهم كه عامل آن مشخص نیست. به طور كلی، می‏توان گفت كه حوادث ناگوار دوران كودكی، حوادث غیرمنتظره فعلی، بیماری‏های صعب العلاج، عدم مهارت كافی برای به عهده گرفتن مسئولیت، عدم مهارت‏های اجتماعی و ارتباطی و به عبارت دیگر، كم‏رویی، از مهم‏ترین عوامل روان‏شناختی اضطراب می‏باشند. از نظر دینی، ضعف اعتقادات و باورهای دینی یا ضعف ایمان، گناهانی كه فرد مرتكب شده، انجام ندادن تكالیف شرعی و دوری از خداوند و معنویت، می‏توانند زمینه بروز اضطراب را در فرد به وجود آورند. برای مقابله با اضطراب، ابتدا باید ریشه بروز اضطراب را از طریق جلسات روان‏درمانی، جست‏وجو كرد و سپس به درمان آن پرداخت.
از نظر دینی، تقویت ایمان، اجتناب از گناه، شناخت تكلیف و انجام وظایف دینی، ذكر و یاد خدا، تلاوت قرآن، خواندن دعا با توجه به معانی آن، معاشرت با افراد با تقوا و مؤمنی كه از آرامش روانی بالایی برخوردارند و شركت در مجالس مذهبی، از راه‏های مقابله با اضطراب و نگرانی می‏باشند. آن‏چه گفته شد، بیشتر جنبه كلی دارد و درمان اضطراب یا هر بیماری روانی دیگری نیاز به جلسات مشاوره حضوری با مشاور روان‏شناس دارد تا ابتدا مشكل، شناسایی و سپس راه‏های مقابله با آن، ارائه شود.

۱. احزاب، آیه ۴۱.
۲. طه، آیه ۱۴.
۳. مریم، آیه ۶۷ و واقعه، آیه ۶۳.
۴. اعراف، آیه ۵۷.
۵. آل عمران، آیه ۱۹۰.
۶. بقره، آیه ۴۰.
۷. آل عمران، آیه ۱۰۳.
۸. مائده، آیه ۷.
۹. مائده، آیه ۲۰؛ بقره، آیه ۲۳۱.
۱۰. ابراهیم، آیه ۶.
۱۱. اعراف، آیه ۲۰۱.
۱۲. مائده، آیه ۹۱.
۱۳. نور، آیه ۳۷.
۱۴. الغرر والدرر، باب النفس؛ به نقل از، علی سعادت‏پرور، سر الاسراء، ج ۱، ص ۳۰۵.
۱۵. ری‏شهری، میزان‏الحكمه، ج ۵، ص ۴۰۱.

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان