سیاست تهاجمی، ‌دیپلماسی اخم

انقلا‌ب اسلا‌می ایران در سال ۱۳۵۷ مدل جدیدی از نظام سیاسی را ارائه داد و در شرایط گذار از مدل شاهنشاهی به حکومت جمهوری اکثریت قریب به اتفاق ملت ایران به این مدل که در نهایت جمهوری اسلا‌می نام گرفت، رای دادند. ‌ از آن روز تاکنون برخی از جریان‌های فکری و سیاسی در داخل و خارج کشور تلا‌ش می‌کنند تا با ارائه مطالب خود این مدل از حکومت را ناکارآمد و غیرمنطقی جلوه دهند.
یک دسته طرفداران <جمهوری> و مخالف اطلا‌ق اسلا‌م به این عنوان بوده و معتقدند که حکومت مدرن همان جمهوری است و اسلا‌م عبارت است از قوانین مربوط به رابطه فرد و خدا و حکومت و سیاست به قوانین عرفی مربوط می‌شود. این دسته همه مشکلا‌ت موجود در حال و آینده و گذشته را به این مقوله مرتبط می‌دانند. برای این بحث روی سخن با این دسته نیست، اما در یک جمله باید گفته شود که مدل‌های مختلف حکومت در جهان حاضر دارای مسائل و مشکلا‌تی هست که همه آنها به مدل و نوع حکومت مربوط نمی‌شود، بلکه بسیاری از عملکردها مشکلا‌تی اساسی را سبب می‌شوند و جمهوری اسلا‌می در حقیقت جمهوری‌ای است که اسلا‌م شکل‌دهنده و عامل پویایی و محتوای ظرف جمهوری است. ‌ دسته دوم کسانی هستند که قائل به جمهوری نیستند و می‌گویند جمهوری فقط یک اسم است و مردم که حکومت جمهوری را به وجود آورده‌اند از حق ذاتی برای حکومت برخوردار نیستند. فقها و سیاستمداران و نخبگان حاضر در مجلس خبرگان، قانون اساسی را نوشتند و امام خمینی(ره) که بر جمهوری اسلا‌می نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد تاکید نمود پایه‌گذار نوعی از میانه‌روی و تعادل بودند و مدلی را به وجود آوردند که بیشترین کارآمدی را در شرایط جاری جهانی داشته باشد. ‌ سیاست خارجی جمهوری اسلا‌می ایران نیز تحت تاثیر همین دو گرایش فکری از همان ابتدای پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می ایران قرار داشته است. سیاست خارجی جمهوری اسلا‌می ایران تاکنون چهار دوره مهم را تجربه نموده اس
▪ اول:
دوران جنگ تحمیلی که حفاظت از مرزهای ملی و آرمان‌های انقلا‌بی که مورد تهاجم استکبار جهانی قرار گرفته بود هدف سیاست خارجی بود و هدف دیپلماسی جمهوری اسلا‌می یافتن دوستان بیشتر در جهان و کاهش دشمنی‌های موجود و در عین حال مقابله با هدف‌های تجاوزگرانه دشمن بود.
▪ دوم:
دوران پس از جنگ، دوران تثبیت و دوران سازندگی بود برای ملتی که ۸ سال تجاوز دشمن را تحمل نموده است. هیچ میوه‌ای شیرین‌تر از سازندگی نبود و برای سازندگی به آرامش و همکاری علمی و تکنولوژیک و استفاده از تجربیات دیگران نیاز داشتیم و سیاست خارجی جمهوری اسلا‌می بایستی در خدمت این هدف قرار می‌گرفت، واقعگرایی همراه با حفظ آرمان‌ها راهبرد این دوره بود که سیاست خارجی در این دوره با توجه به همین هدف توانست گام‌های بلندی در جهت کمک به توسعه و آبادانی کشور بردارد.
▪ سوم:
در دوره اصلا‌حات سیاست خارجی جمهوری اسلا‌می ایران بیشتر به عنوان تنش‌زدایی معروف شد. ویژگی این دوره حفظ ویژگی‌های دوران قبل و استفاده از تجربه‌های گذشته و تقویت مسیر توسعه اقتصادی و تقویت اعتماد و جایگاه بین‌المللی ایران بوده است. شکوفایی رابطه خارجی ایران و سامان یافتن و نهادینه شدن دیالوگ بین انقلا‌ب اسلا‌می ایران و فرهنگ انقلا‌ب با تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف در این دوره فرصت‌های بی‌نظیری در اختیار کشورمان قرار گرفت و دیپلماسی ایرانی به اوج خود رسید.
▪ چهارم:‌
ظهور دولت جدید، سیاست خارجی را با عناوین تند و موضعگیری‌های غیرمتعارف آغاز نمود و خود دولتمردان از سیاست فعال و تهاجمی و دیپلماسی اخم سخن به میان آوردند و تعجب همگان از ادبیات ریاست محترم دولت حساسیت‌هایی را به وجود آورد.
انتقاد از دولت‌های گذشته و از هر چیزی که با گذشته ۲۷ ساله انقلا‌ب مرتبط بوده است بدون در نظر گرفتن جایگاه دولت‌ها و رهبری نظام در سیاست خارجی که همگان می‌دانند خط کلی و سیاست‌های کشور در رابطه با سیاست خارجی و دیپلماسی تا چه میزان به رهبری متصل است همه این مسائل نوعی خاص از سیاست خارجی و دیپلماسی را به وجود آورده است. پرداختن به مساله حاشیه‌ای هولوکاست، عدم پیگیری سیاست تنش‌زدایی، عدم استفاده از تجربه‌های دیپلماتیک در رابطه پرونده‌های مهمی مثل هسته‌ای (تا جایی که رئیس شورای‌عالی امنیت ملی مستعفی آقای علی لا‌ریجانی در ابتدای کار خود با انتقاد از سیاست تیم هسته‌ای سابق گفت در غلطان داده‌ایم و آب‌نبات چوبی گرفته‌ایم) موجب شده است تا نوعی از عدم اعتماد در گستره سیاست خارجی در بعد موضوعی و منطقه بین‌المللی به وجود آید که همه اینها هزینه‌های منافع ملی و امنیت ملی را برای کشورمان بالا‌ برده است.
با این حال :
۱ ) اصل استمرار در روش‌های مدرن در سیاست خارجی کشورها بسیار ضروری و مهم است. بدون شک در همه بیست‌وهفت سال گذشته در دیپلماسی ایرانی نقاط مثبت فراوان و نقاط ضعف هم وجود داشته است لیکن مسیر کلی قاعدتا در جهت تامین منافع ملی و امنیت کشور بوده است.
۲) دیپلماسی در روابط خارجی کشورها برای افزایش دوستی‌ها و تامین صلح و امنیت و بهره‌برداری از ظرفیت‌های دوجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی است. باید از این ظرفیت مهم برای تقویت جایگاه کشورمان در جهان استفاده کنیم و این امر ارتباطی با خنده یا اخم ندارد، بلکه محتوای مطالبات تعیین‌کننده و مورد توجه قرار خواهد گرفت. جالب است توجه کنیم که آقای دکتر خرازی رئیس دیپلماسی ایران در ۸ سال دوره اصلا‌حات به اندازه آقای متکی وزیر خارجه فعلی که دائما در حال لبخند است خندان نبود. ‌
۳) دولت فعلی نیز در طول دو سال و اندی که از عمرش گذشته است در بسیاری از موارد در شرایطی که با واقعیت‌های جدی مواجه شده است به اشتباه بودن رویه تهاجمی پی‌برده و از روش‌های متانت‌آمیز و تنش‌زدایی در روابط خارجی بهره برده است و بسیاری از شعارهای تندی که مطرح نموده بود را کنار گذاشته است. تلا‌ش دولت در تقویت روابط با کشورهای منطقه، حضور در همه جلسات بین‌المللی با کشورهای منطقه، حضور در همه جلسات بین‌المللی با کشورهای منطقه، حضور در همه جلسات‌بین‌المللی، تغییر لحن ریاست محترم دولت در مورد مسائلی مثل هولوکاست و استفاده بیشتر از ادبیات بین‌المللی در موضوعات مختلف حاکی از همین امر است.
۴) اصل پاسخگویی: دولت‌ها باید جایگاه پاسخگویی را در برنامه‌های خود مورد توجه قرار دهند و به جای پرداختن به اشکالا‌ت دیگران از انتقادها استقبال نموده و به پاسخگویی به افکار عمومی نسبت به سوالا‌ت متعددی که وجود دارد بپردازند.
۵) بدون شک در همه دوره‌های گذشته سیاست خارجی در نوع تعامل خود با جهان خارج و استفاده از همه ظرفیت‌ها برای تامین منافع ملی و امنیت ملی، مسیری تکاملی را طی نموده است و هر دوره‌ای حرفی برای گفتن داشته است. دولت نهم باید با شناسایی همه ظرفیت‌های مثبت گذشته و جمع آن با انرژی بالا‌ی خود و شرایط خوبی که به خاطر بالا‌ رفتن قیمت نفت و فرصت‌های کم‌نظیری که به خاطر شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی در اختیار کشورمان قرار گرفته است شرایطی را فراهم سازد که در پایان دوره چهار ساله خود مسیر تکاملی دولت‌های گذشته را ادامه داده باشد، مسیری که در صورت ادامه فشارهای خارجی و استمرار قطعنامه‌های تحریم به مدیریت و درایت بسیاری نیاز دارد تا به جای تکامل به عقب بازنگشته باشیم.

محمدعلی سبحانی‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی