یکشنبه, ۳۰ دی, ۱۴۰۳ / 19 January, 2025
مجله ویستا
شفاعت از دیدگاه قرآن
حدود سی آیه در قرآن مربوط به شفاعت است که به چند دسته تقسیم میشوند:
۱) آیاتی که شفاعت را نفی میکنند، مانند: «یوم لا بیع فیه و لا خلة و لا شفاعة»، روزی که معامله و دوستی و شفاعت در آن نیست. (سوره بقره، آیه۲۵۴).
۲) آیاتی که تنها به شفاعتخداوند صراحت دارند. مانند: «ما لکم من دونه من ولی و لا شفیع» برایتان غیر از او هیچ یاور و شفاعت کنندهای نیست.
(سوره سجده، آیه ۴)
۳) آیاتی که از شفاعت دیگران با اذن خداوند یاد میکنند. مانند: «من ذالذی یشفع عنده الا باذنه» چه کسی در نزد او [خداوند] شفاعت مکند مگر به اذنش. (سوره بقره، آیه ۲۵۵).
۴) آیاتی که شرایط شفاعتشوندگان را بیان میکنند. مانند:
الف) «و لا یشفعون الا لمن ارتضی» شفاعت نمیکنند مگر برای کسی که مورد رضایتخدا باشد.
ب) «ما للظالمین من حمیم و لا شفیع» برای ستمکاران، دوستدار و شفیعی نیست.
ج) «و سینغفرون للذین آمنوا» فرشتگان برای کسانی که ایمان آوردهاند دعا و استغفار میکنند.
از آیات گذشته روشن میشود که شفاعتبی قید و شرط نیست و اصل شفاعت، شفاعت کننده و شفاعتشونده همه به اجازه و اذن خداوند است. علاوه بر آن، شفاعتشونده باید واجد شرایطی باشد که برخی از آنها ذکر شد و اگر کسی واجد شرایط نباشد مورد شفاعت قرار نمیگیرد; هر چند که همسر پیامبر باشد. چنانکه همسر نوح و لوط(ع) به علت فسق مشمول شفاعت نمیشوند.
چنین شفاعتی مردم را تن پرور بار نمیآورد. زیرا شفاعت، تنها شامل تلاشگرانی است که برای ادامه راه نیاز به قدرتی دارند که در کنار آنان باشد.
چنین شفاعتی ایستادن در برابر اراده خداوند نیست. زیرا خداوند هم اراده کرده است مجرم را کیفر دهد و هم خواسته که گروهی مشمول رحمت و عفو قرار گیرند.
شفاعتبدین معنا نیست که رحم دیگران بیش از خداست. چون اولیاء خدا به لطف و رحمت او اجازه شفاعت میگیرند.
پیداست که شفاعت، اراده خداوند را تغییر نمیدهد بلکه همانند توبه است. آری، گناه کاری که اولیاء خدا به او لطف کنند حالت دیگری غیر از توبه دارد. ضمنا در دنیا راه بخشش گناه متعدد است.
شفاعت از «شفع» گرفته شده و آن در اصل به معنی جفت گرفته شده است. و در واقع مثل این است که شخص شفیع با وسیله ناقص شفاعتشده، ضمیمه میشود و تشکیل یک زوج میدهد که با آن جلب منفعتیا دفع ضرر از خود میکند. البته نه هر نفع و ضرری زیرا در مواردی که اسباب طبیعی، ایجاب خیر و شر مینمایند مانند گرسنگی و تشنگی، هرگز شفاعت نمیطلبیم بلکه به دنبال اسباب طبیعی میرویم. ما فقط در مورد سود و زیانها که از ناحیه اجرای قوانین عمومی یا خصوصی اجتماع به ما متوجه میشود، شفاعت میطلبیم با این توضیح که میان مولا و بنده و هر حاکم و محکومی احکامی وجود دارد که اگر به آن عمل شود مستوجب پاداش خواهد بود. گاهی این پاداش، مدح و تمجید است و گاهی منافع مالی یا مقامی; و برعکس، اگر مکلف سرپیچی و مخالفت نماید مستوجب کیفر و مجازات میشود که گاهی مذمت و توبیخ است و زمانی هم ضرر مادی یا معنوی خواهد بود. بنابر این در باب احکام دو نوع قرار داد است: یکی قرارداد اصل حکم و دیگری قرارداد تبعات و نتیجه حکم که پاداش موافقت و کیفر مخالفت تعیین میگردد.
این یک اصل قطعی است که در جمیع انواع حکومتهای عمومی در میان ملتها و حکومتها نسبتبه زیر دستان; حکمفرماست.
اگر کسی بخواهد بدون تهیه مقدمات به پاداشی برسد و یا از مجازاتی برهد، اینجاست که مورد شفاعت و تاثیر آن است. البته نه در همه جا و برای همه کس. چه اینکه کسی که اصلا لیاقت نیل به کمالی را دارا نیست و یا اساسا رابطهای میان او و آن که شفاعت نزد او میشود وجود ندارد. زیرا شفاعتیک سیر مستقل نیست. بلکه متمم و مکمل سبب است. از طرفی تاثیر شفاعتشفیع، یک تاثیر گزاف و بیجهت نیستبلکه باید شفیع متوسل به چیزی شود که در کسی که نزد او شفاعت میکند مؤثر گردد و طالب شفاعت را به ثواب منظور برساند و یا از عقاب و کیفر نجات بخشد. بنابر این شفیع از مولای بنده در خواست نمیکند که از مقام مولویتخود و عبودیتبندهاش صرف نظر کند. همچنین از وی تقاضا نمیکند که از حکم و تکلیف خود دستبردارد. و نیز از او نمیخواهد که قانون مجازات خود را در همه جا یا در این مورد معین ابطالکند.
خلاصه اینکه شفاعت کننده نه تاثیری در مقام مولویت و عبودیت دارد و نه در حکم و نه جزای حکم، بلکه او با قبول این جهات سه گانه، متوسل به یکی از جهات زیر شده و مقصود خود را به کمک آن عملی میسازد:
الف) صفاتی که در شخص مولا وجود دارد و مستوجب عفو و اغماض است مانند بزرگی و کرم و بخشش و شرافت او.
ب) اوصافی که در بنده است و مقتضی ترحم بر او است مانند فقر و مذلت و کوچکی و پریشان حالی او.
ج) اوصافی که در خود شفیع است مانند نزدیکی او به مولا و داشتن شخصیت و مقام در نزد وی.
از این بیانات روشن میشود که کاربرد شفاعت این است که یک رشته عوامل مؤثردر رفع عقاب را بر عوامل ایجاب کننده آن، برتری میدهد.
در حقیقتشفاعتیعنی واسطه شدن در رساندن نفع و یا دفع ضرر از کسی به عنوان حکومت نه به عنوان مبارزه و تضاد. در ضمن، معلوم شد که شفاعت از انواع سبب است. زیرا آن عبارت است از وساطتسبب نزدیک در میان سبب بعید و مسبب آن.
سببیتخداوند از دو جهت ممکن است مورد توجه قرار گیرد: نخست از جهت تکوین یعنی اینکه تاثیر از ناحیه او شروع میشود و اسباب به او منتهی میشوند. دیگر از جهت تشریع، یعنی بر ما منت گذارده و دستوراتی را مقرر داشته است و پاداشها و کیفرهایی در عالم دیگر برای پیروی یا مخالفت آنها قرار داده است و پیغمبرانی برای اتمام حجت فرستاده است.
بعضی از آیات، بیان کننده شفاعت تکوینی میباشد. یعنی وساطت علل و اسباب در میان او و مخلوقاتش در تنظیم وجود و بقاء آنهاست. اما بعضی از آنها در مورد شفاعت تشریعی است که در مورد خداوند متعال، صادق است مانند آیه۲۳ از سوره سبا، آیه۱۰۹ از سوره طه، آیه۲۶ از سوره نجم، آیه ۲۸ از سوره انبیاء و آیه۸۶ از سوره زخرف.
این آیات مقام شفاعت را برای عدهای از ملائکه و افراد بشر به اذن و رضای خداوند تثبیت میکند و در واقع خداوند این مقام را به آنها بخشیده بنابر این آنان با توسل به رحمت و عفو و مغفرت و سایر صفات عالیه خداوند میتوانند بنده گناه کاری را که مستوجب عقوبت گردیده مشمول رحمت و آمرزش حق سازند.
بر اساس آیات قرآن کریم خداوند میتواند بر اثر شفاعت، عملی را به عملی دیگر تبدیل کند. همچنان که ممکن است عمل موجودی را معدوم یا عمل کمی را زیاد و یا عمل معدومی را موجود سازد.
خلاصه خدا هرچه اراده کند، انجام میدهد البته همه کارهای او از روی مصلحتی و علتی است. در این صورت چه مانعی دارد که یکی از این مصالح و علل، شفاعت انبیا و اولیاء و بندگان مقربش باشد که نه گزاف است و نه ظلم.
● مشمولین شفاعت
مشمولین شفاعت همان اصحاب یمینند. یعنی از دین و اعتقاد صحیح برخوردارند. از آیه اول سوره نساء استفاده میشود، تنها گناهان کبیره است که تا قیامتباقی میمانند و الا کسانی که مرتکب گناهان صغیره شدند به مفاد این آیه، مورد عفو قرار میگیرند.
«ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه یکفرون عنکم سیئاتکم»
منظور از دادن نامه عمل به دست راست پیروی از امام و پیشوای حق و ازدادن به دست چپ پیروی از پیشوای باطل و گمراه کننده است. باز در جای دیگر خداوند فرموده است.
«و لا یشفعون الا لمن ارتضی»(انبیاء ۲۸).
بر اساس این آیه، شفاعت تنها در حق کسانی است که خدا از آنها خشنود است. در اینجا خشنود بودن را مطلق ذکر کرده و آن را مقید به عمل و چیز دیگری نکرده است. لذا معلوم میشود منظور خشنودی از خود آنها یعنی از دین آنها و نه خشنودی از اعمالشان. بنابر این مفاد این آیه هم منطبق بر آیات سابق میشود. از مجموع این آیهها نتیجه میگیریم که مشمولین شفاعت کسانی هستند که معتقد به دین حق میباشند اما گناهان کبیرهای انجام دادهاند. (۱)
● شافعین
شفاعتبر دو قسم است: شفاعت تکوینی و شفاعت تشریعی
شفاعت تکوینی عبارتست از وساطت علل وجودی در میان خداوند و موجودات دیگر. از این نظر تمام اسباب و علل وجودی، شفیع محسوب میشوند.
شفاعت تشریعی نیز خود بر دو قسم است: یکی شفاعت کنندگان در دنیا که سبب مغفرت، آمرزش و قرب الهی میشوند. موارد زیر را میتوان از جمله این شفاعت کنندگان برشمرد:
توبه، (۲) قرآن (۳) و ایمان (۴) عمل صالح، مساجد، مکانهای متبرک، روزهای شریف، انبیاء، ملائکه و مؤمنان.
دیگری شفاعت کنندگان در جهان آخرت و قیامت، یعنی ملائکه، انبیاء، شهدا. از آیه۱۴۳ سوره بقره، این گونه استفاده میشود که منظور از شهدا، شاهدان اعمال هستند. نه کشته شدگان در راه خدا.
نویسنده: معصومه قرهداغی
۱- ر.ک. تفسیر المیزان، ج ،ص .
۲- سوره زمر، آیه ۵۴.
۳- سوره مائده، آیه۱۶.
۴- سوره حدید، آیه ۲۸.
۱- ر.ک. تفسیر المیزان، ج ،ص .
۲- سوره زمر، آیه ۵۴.
۳- سوره مائده، آیه۱۶.
۴- سوره حدید، آیه ۲۸.
منبع : خبرگزاری فارس
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست