نغمه عشق است و آتش می‌زند

● شاعران عارف و حسین بن علی
▪ شاه نعمت الله ولی (‪ ۸۳۴-۷۳۰‬ه.ق) از طرفداران و مروجان اصلی عرفان وحدت وجودی و از ارادتمندان محی‌الدین ابن عربی است و بی‌شک در بررسی موضوعات مختلف به ساختارها و مولفه‌های این نظام توجه کافی داشته است.
از نظر شاه نعمت راه حسین (ع)، راه محمد (ص) است اگر کسی مدعی طی طریق نبوی باشد باید که راه حسین (ع) را استمرار بخشد و آن را بپوید. او معتقد است کسی که ترس از امتحان و آزمایش دارد نباید با کربلا مانوس باشد زیرا کربلایی شدن به معنای رسیدن به نقطه نهایی طریقت است.
"سرکوی بلای او مقام مبتلایان است
اگرتو ازبلا ترسی عنان از کربلا درکش"
شاه‌نعمت‌الله ‌ولی، در قصیده‌ای به وصف و مدح امام علی(ع) و خاندان پاکش پرداخته، در نهایت توصیه می‌کند که طی طریقت جز از مسیر ولایت عبور نمی‌کند و سالکان باید ازعلی (ع) آغاز و همراه حسین(ع) در صحرای کربلا شاهد وصال را درآغوش بگیرند زیرا اوصاف کبریایی خدا در این بزرگواران عینیت یافته است.
"دم‌بدم دم از ولای مرتضی باید زدن
دست دل در دامن آل عبا باید زدن
نقش حب خاندان برلوح جان باید نگاشت
مهرمهرحیدری بردل چو ما باید زدن"
▪ عبدالرحمن جامی (‪ ۸۹۸-۸۱۷‬ه ق) فقیه و عارف حنفی‌ مذهب قرن نهم هجری در مدح حسنین اگر چه به طور جداگانه مدیحه‌ای ندارد اما او خود را مداح اهل بیت دانسته و عشق خود را به آل و اصحاب پیامبر (ص) آشکار می‌سازد تا جایی که جریان رافضی‌گری را مطرح می‌کند و می‌گوید: اگر دوستی خاندان پیامبر (ص) رفض است پس همه گواه باشند که من "جامی" نیز با تولای به فرزندان فاطمه رافضی هستم.
جامی نیز نظیر شاه نعمت الله ولی جزو عارفان وحدت وجودی است و داستان عاشورا وسایر موضوعات مورد علاقه‌اش را از این زاویه مورد بررسی قرارمی‌دهد. او تاکید می‌کند که حسین (ع) و یارانش بهشتی‌اند و دشمنانشان جهنمی‌اند از این جهت لعن یزید را لازم می‌داند و اعلام نفرت از ایشان را بخشی از طریقت الهی می‌داند زیرا دوستی ایشان را نشانه ایمان و بغض آن دو و سایر اهل بیت پیامبر (ص) را نشانه کفر می‌داند.
"مگر آنکس که از رسول خدا
شد مبشر به جنه‌الماوی
گرچه ده کس بود به آن مشهو ر
اندر آن ده مدارشان محصور
زآنکه جمعی ز آل پاک‌سرشت
هم بشارت رسیدشان به بهشت"
▪ "سید بن طاووس" (متوفی ‪ ۶۶۴‬ه. ق) هم از جمله کسانی است که به عاشورا و قیام حسینی از منظر عرفان، نظر انداخته است.
او در بیان دیدگاه خود پیرامون عاشورا این گونه می‌گوید: "دوستان و اولیای خدا هنگامی که پی می‌برند حیات و بقایشان، مانع از تعقیب و ادامه پیروی از مقصد و مرام الهی است و زنده ماندنشان، حایل و مانع بین آنان و اکرام و بخشش الهی می‌باشد، لباس‌های حیات را از تن بیرون می‌کنند ودرهای لقای محبوب را می‌کوبند و با بذل جان‌ها و تقدیم ارواح خویش، در طلب و جستجوی این پیروزی، متلذذ و کامیاب می‌گردند و بدن‌های خود را در معرض مخاطرات شمشیرها و نیزه‌ها و آماج تیرها قرار می‌دهند."
سید بن طاووس همچنین می‌نویسد: "قتل امام حسین (ع) را خدا خواسته است. "او در مبنای اندیشه عرفانی خود درباره عاشورا آورده است: "و چون ببیند که زندگی دنیا، آنان را از پیروی خواسته خداوند مانع است و ماندن در این عالم، میان آنان و بخشش‌های خداوند، حایل است بی‌تامل، جامه ماندن از تن برکنند و حلقه بر درهای دیدار بکوبند و از اینکه در راه رسیدن به این رستگاری تا سر حد جانبازی فداکاری می‌کنند و خود را در معرض خطر شمشیرها و نیزه‌ها قرار می‌دهند، لذت می‌برند.
از دیگر کسانی که درباره عاشورا قرائت عرفانی به دست داده "اقبال لاهوری" (متوفی ‪۱۹۳۸‬م.) است که فلسفه قیام عاشورا را در حریت‌بخشی معنوی می‌داند.
از دیدگاه اقبال، امام حسین (ع) و یارانش برای کسب آزادی و گریز از بندگی طاغوت و غیر خدا و اثبات بندگی نسبت به خدا و برخوردار کردن دیگران از آزادی در سایه تعبد الهی قیام کردند، لذا بهترین درسی که از قیام حسین بن علی(ع) می‌توان آموخت همین حریت خواهی معنوی است.
"در نوای زندگی، سوز از حسین
اصل حریت بیاموز از حسین"
بنابراین تنها کسانی می‌توانند پیرو واقعی امام حسین(ع) باشند که در درجه اول، آزادی طلب باشند ودرثانی پس از کسب آن، دیگران را نیزبهره‌مند سازند. هر چند که عاشورا، آزادی از موانع درونی و بیرونی را به انسان ها ارزانی می‌دارد ولی از دیدگاه اقبال تقدم با آزادی درونی است، زیرا تا زمانی که آدمی ارزش آن را نداند وقدر آن را نشناسد هرگز در بیرون، بهره کافی را نخواهد برد.
"چون خلافت رشته از قرآن گسیخت
حریت را زهر اندر کام ریخت
خواست آن سر جلوه خیرالامم
چون سحاب قبله باران در قدم"
امام حسین(ع)از دیدگاه اقبال لاهوری نه تنها آزادی‌بخش است، بلکه حیات بخش است یعنی در روزگاری که آدمیان از حق زیستن هم محروم‌اند به آنان حیات می‌بخشد و به دنبال آن آزادی را نخستین و اساسی‌ترین هدف آنها از زندگی قرار می‌دهد.
"بر زمین کربلا بارید و رفت
لاله در ویرانه‌ها کارید و رفت"
از نظر اقبال قیام امام حسین(ع) باعث شد تا پرچم توحید در عالم بر افراشته شود تا موحدان و عارفان بتوانند دور آن جمع شوند. ایشان در باب فلسفه قیام آن حضرت در ادامه می‌افزاید: اگر قصد آن حضرت نفس حکومت بود عشق را کنار می‌گذاشت و این چنین حرکت نمی‌کرد، بلکه به فکر جمع‌آوری لشکر و سپاهی شد، در حالیکه قیام آن حضرت فقط جهت اصلاح امت و احیای دین و امحای مفسدین بود.
از نظر اقبال حسی ن(ع) سری در دل داشت که پیش از او پیامبر اسلام و حتی پیامبران پیشین در سر داشتند.
"سر ابراهیم و اسمعیل بود
یعنی آن اجمال و تفصیل بود"
به همین دلیل او باید عزم خود را جزم می‌کرد تا بتواند آن سر را محفوظ نگه داشته در زمان خاصی آشکار سازد، از این رو تمام تلاش آن حضرت محض رضای خدا و دستیابی به وصول او بوده است.
"عزم او چون کوهساران استوار
پایدار و تند سیرو کامکار
تیغ بهر عزت دین است و بس
مقصد او حفظ آیین است و بس"
از دیدگاه اقبال، امام حسین(ع) عبادت آزادانه و عزتمندانه را برای انسان‌ها به ارمغان آورده است و سر تعظیم فرود آوردنش را در برابر هیچ انسان فرعون‌صفتی نمی‌پذیرد.
"خون او تفسیر این اسرار کرد
ملت خوابیده را بیدار کرد
تیغ را چون از میان او برکشید
از رگ ارباب باطل خون کشید
نقش الاالله بر صحرا نوشت
سطر عنوان نجات ما نوشت"
در واقع، می‌توان اندیشه اقبال را درباره عاشورا در مبارزه عقل و عشق خلاصه کرد زیرا امام حسین(ع) در این میدان نبرد مظهر عشق، و مصلحت‌جویان دنیا پرست، مظاهر عقل مصلحت جویند.
از دیگر کسانی که به صحنه عاشورا از منظر عرفان نظر کرده است، "عمان سامانی" (‪ ۱۳۲۲‬ه.ق) است.
عمان در نگاه عرفانی خود به واقعه جانسوز کربلا، از تجلی حضرت حق در هستی و ظهور عشق و عرضه آن بر موجودات و پذیرش آن از سوی انسان و به‌دنبال آن صف‌بندی سعادتمندان و شقاوت‌پیشگان در طول تاریخ انسان، تصویری منسجم و یکپارچه می‌پردازد. او عاشورا را میدانی می‌داند که سالکان در آن سلوک می‌کنند تا به مراد و مقصود خود برسند، در این میدان امام حسین(ع)، قطب عرفان و مرشد سالکان است و اصحاب او مریدان و رهپویان وصالند. از نظر عمان سامانی مسیر مدینه تا کربلا هفت شهر عشق است که امام و همراهانش باید وادی‌های طریقت را یکی پس از دیگری پشت سر بگذارند تا به سیمرغ عشق دست یابند.
این اصل که زیر بنای جهان بینی عرفانی است، خود مبتنی بر حدیث قدسی معروفی است که بر طبق آن خداوند بزرگ، در پاسخ به سئوال حضرت داود(ع) از علت و انگیزه آفرینش، چنین می‌فرماید:
"کنت کنزا مخفیا فاحببت
ان اعرف، فخلقت الخلق لکلی اعرف."
عمان بخش نخست مثنوی خود را با استناد به این حدیث آغاز می‌کند و تجلی حضرت حق در هستی و طلوع عشق ربانی با آشکار شدن جمال بی‌مثال خداوندی در آئینه ماسوا را در تصویری شاعرانه در قالب ‪ ۲۲‬بیت می‌پردازد، که پاره‌ای از آن بدین قرار است:
"لاجرم آن شاهد بالا و پست
با کمال دلربایی در الست
جلوه‌اش گرمی بازاری نداشت
یوسف حسنش خریداری نداشت
غمزه‌اش را قابل تیری نبود
لایق پیکانش نخجیری نبود"
در نگاه عمان شاه شهیدان حسین بن علی(ع) کامل‌ترین انسان در معرکه عشق و عاشقی است و اوست که درمیان فرزندان آدم، ساغر عشق را به طور کامل نوشیده و دعوت حضرت ساقی را بدون ذره‌ای کاستی لبیک گفته است. عمان سامانی به وحدت امام با حق، اشارات زیادی کرده و امام(ع) را انسان به حق پیوسته و از همه‌چیز رسته می‌داند و این وحدت را حاصل اخلاص و عبادت آن حضرت می‌داند. از دیدگاه عمان سامانی، مرتبه امام حسین(ع) در عرفان، به اندازه‌ای است که می‌تواند با جبرییل به گفتگو نشیند و در یکی از همین گفتگوهاست که به وحدت امام(ع) با حق اشاره شده است.
"جبرییل آمد که‌ای سلطان عشق
یکه‌تاز عرصه میدان عشق
دارم از حق بر توای فرخ امام
هم سلام و هم تحیت هم پیام"
از نظر عمان سامانی، شهادت امام‌حسین(ع)، معلول نازی بود که معشوق کرد و عاشق را طلبید و بهترین راه برای پاسخگویی به ناز او، جز شهادت چیز دیگری نمی‌توانست باشد زیرا عاشقان تنها چیزی که برایشان مهم است، رضایت و خشنودی معشوق است نه خواست خودشان. از دیدگاه عمان سامانی، هریک از اصحاب عاشورا در مرتبه‌ای از سلوک قرار داشتند و به فراخور نیازشان از چشمه‌سار معرفت امام، سیراب می‌شدند و اما به فراخور هر یک اسراری فاش می‌کرد.
از نظر او صحنه عاشورا هر چند در ظاهر، نبرد بین دو گروه به رهبری امام حسین(ع) و یزید بن معاویه بود اما در باطن، واقعیت چیز دیگری را نشان می ده دو آن نبرد و مبارزه بین عاقلان مصلحت‌نگر و عاشقان سوخته‌جان است

منبع: rahapp.mihanblog.com

منبع : سایت سیمرغ