یادگارهای ماندگار آن سیرت ربانی

گشوده شدن درهای آسمان، مشاهده بهشت، تنها رفتن حضرت محمد(ص) به عرش اعلا، ملاقات حضرت خاتم(ص) با دیگر پیامبران، سوار شدن ایشان بر مركبی با نام براق و... از عناوین تصاویری است كه جلوه متعالی حضرت محمد(ص) را در قالب آثار چاپ سنگی در كنار متون زیبای داستانی به صورت نظم و نشر از گذشته های بسیار دور و به دست هنرمندانی با ذوق به یادگار مانده است.
موزه ملی قرآن كریم برای نخستین بار تصاویری از معراج پیامبر(ص) را به صورت چاپ سنگی در جشنواره ای با نام پیام پیامبر در دهه اول شهریور ماه به نمایش گذاشت. این تصاویر در قالب ۱۴۰ تابلو از ۱۷ چاپ مختلف معراج نامه و از كتب مختلف جمع آوری شده كه تعداد ۲۲ تابلو متشكل از ۶۰ تصویر از این مجموعه در جشنواره پیام پیامبر به معرض نمایش درآمدند.
موزه ملی قرآن همزمان به نمایش آثار هنری قرآنی در قالب خوشنویسی، نسخ خطی و تابلو و كتب اسلامی و قرآنی در طبقات دوم و سوم این موزه كه در مكانی بسیار معنوی و زیبا قرار دارد، پرداخته بود.
آثار این نمایشگاه به همت علی بوذری، تصویرگر و پژوهشگر ایرانی و با همكاری پروفسور اولریش مازرلف، استاد ایران شناسی دانشگاه گوتینگن آلمان جمع آوری شده است و از منابع موجود در كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در تهران، كتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد و كتابخانه های خارج از كشور از جمله: در برلین Staatsbibiothek Preussischer Kulturbesitz ،كتابخانه Ecole Dationale des Langues orientales Vivantes در پاریس، كتابخانه British Library در لندن و كتابخانه دانشگاه كمبریج استفاده شده است.براساس تحقیقات انجام شده از سوی این پژوهشگر در خصوص چاپ سنگی نخستین تصاویر معراج پیامبر از كتاب جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل الله به دست آمده است. خلق چنین تصاویری بر اساس رشد گونه ای از نقاشی مذهبی با محوریت شخصیت مقدس از اواخر قرن هفتم هجری آغاز شد.به نظر می رسد به دلیل اعتقاد عمیق و علاقه وافری كه ایرانیان از آغاز ورود اسلام به كشور نسبت به پیغمبر خود داشته اند، چنین تصاویری از این شخصیت والای مذهبی را در مراحل مختلف زندگی دنیوی و معنوی و براساس سبك نقاشی و كتاب آرایی دوران به صورت چاپ سنگی و در كنار نسخ خطی در آن كتاب ها از خود برجای گذاشته اند، چنانچه در آثار به نمایش گذاشته شده شاهد هستیم كه در تصاویر مختلف در دوران های زمانی متفاوت به نحوه طعام خوردن پیامبر و آدابی كه ایشان در آن هنگام رعایت می كردند، توجه شده است؛ چه در مختصربودن غذایشان و چه در سپاس گفتن ایشان به پروردگار به دلیل نعمتی كه در اختیارشان نهاده شده است.
در معراج نامه های مختلفی كه به صورت نظم و نثر از سال های ۱۲۶۸ ه.ق‎/۱۸۵۱ م الی ۱۳۰۵ه.ق‎/۱۸۸۷م بر جای مانده اند؛ شاهد هستیم كه در مورد موضوع فوق الذكر در حدود هشت تصویر مختلف با توضیحات و مكتوبات لازم در همان دوران به یادگار مانده اند.معراج نامه ای به تالیف شجاعی مشهدی وجود دارد كه در مورد آن می توانیم به هشت نگاره از نگاره های این كتاب اشاره كنیم كه به داستان معراج اختصاص دارد. این بخش از معراج نامه حاوی هفده نگاره به كتابت شخصی با نام نصرالله بوده و ناشر آن نیز ملامحمدعلی صحاف معرفی شده است.
از آثار چاپی مربوط به معراج پیامبر در این كتاب می توان به تصویری تحت عنوان حضرت محمد و ملائك اشاره كرد كه تصویر پیغمبر را در میان فرشتگان نشان می دهد، همه رو به سوی پیامبر ایستاده و آن حضرت با صورت نورانی بر تختی جلوس كرده است و یا با تصویر دیگری با نام گشوده شدن درهای آسمان روبه رو می شویم كه نگارنده در اثر، سعی بر ارجح جلوه دادن مقام روحانی و معنوی پیغمبر داشته است كه چنین عروج ملكوتی را برای ایشان به تصویر كشیده است. در اثری دیگر، ملاقات حضرت محمد(ص) را با دیگر پیامبران شاهد هستیم كه ایشان بالاتر از سایرین ایستاده و مشغول صحبت با آنان است.
با ورود صنعت چاپ به ایران در سده سیزدهم هجری قمری مقارن با نوزدهم میلادی، نسخه های كمتری تدوین شده، ولی داستان معراج پیامبر همچنان جزو موضوعات محبوب كتب چاپ سنگی باقی مانده است. اولین معراج نامه چاپ سنگی، معراج نامه ای به نثر است كه در سال ۱۲۶۳ ه.ق‎/۱۸۸۷ م به چاپ رسیده و تنها یك چاپ از این متن وجود دارد.دیگر آثار قابل توجه در این نمایشگاه را آثاری با این عناوین تشكیل می دهند: جلوس حضرت محمد بر كرسی نور، ملاقات حضرت با ابوجهل، سرلوح كتاب، سوارشدن حضرت بر براق با سری به شمایل یك زن تاج دار و دمی همانند دم طاووس و پاهایی به شكل شتر كه حضرت سوار بر این موجود افسانه ای در دنیای خاكی و معنوی می تازد و به مشاهده شگفتی های خلقت می پردازد و این آثار كه صرفاً به صورت سیاه وسفید روی بوم های بزرگ به چاپ درآمده، در عین سادگی و قدمت در ترسیم افراد و اجسام، با دیدی زیباشناسانه به نگرشی فرازمینی به زندگی پیغمبر پرداخته و ذهن مخاطب را نه تنها به شخصیت زمینی پیغمبر معطوف می سازد، بلكه به رویارویی او با حالات و عوالم معنوی و فرازمینی پیامبرمان كه كمتر انسانی به آن دست یافته متوجه می سازد و با این كلام و قلم هنرمندانه ساده چه زیبا مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می دهد.

الهه رحمانی خاكی

منبع : روزنامه همشهری