محکوم به اعدام

● درباره «وله سویینکا»
(wole Soyinka) نمایشنامه نویس، شاعر، رمان نویس، مقاله نویس، سردبیر، مفسر اجتماعی، استاد دانشگاه، نیجریه یی. (۱۹۳۴)سویینکا یکی از پرکار ترین و موفق ترین نویسندگان آفریقایی است که در سال ۱۹۸۶ جایزه نوبل ادبیات را نیز از آن خود کرد. او در نیجریه به دنیا آمد و در آنجا تحصیل کرد.
پس از گذشت ۲ سال از تحصیل در کالج، به دانشگاه لیدز انگلستان رفت و در آنجا در رشته ادبیات غرب تحصیلاتش را ادامه داد و درباره درام جهان نیز واحدهایی گذراند.
سویینکا از سال ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۹ در تئاتر رویال کورت لندن به کار پرداخت و برخی از آثار اولیه خود مانند نمایشنامه «مرداب نشینان» (-۱۹۵۸این نمایشنامه به زبان فارسی نیز ترجمه شده است) که در همان سال در فستیوال دراما در دانشگاه لندن اجرا شد و همچنین نمایشنامه «شیر و جواهر» (۱۹۵۹) را در این سال ها نوشت. شهرت سویینکا بیشتر مرهون نمایشنامه هایش است. او بالغ بر بیست نمایشنامه نوشته است که برخی از آنها هجویه های اجتماعی هستند مانند دادگاه برادر ژرو (۱۹۶۰)، اپرای ونیوسی (۱۹۷۷) و بازی دیوها (۱۹۸۴).
اما آوازه او بیشتر به خاطر درام های تراژیک آیینی اش است مثل رقص جنگل ها (۱۹۶۰)، فصل برداشت کنگی (۱۹۶۴)، جاده (۱۹۶۵)، مرگ و مهتر پادشاه (۱۹۷۵) و... سویینکا در سال ۱۹۶۰ به سرزمین مادری اش بازگشت؛ زمانی که نیجریه استقلالش را به دست آورده بود و دیگر زیر سلطه بریتانیا نبود.
او به سرعت به نیروی محرک تئاتر کشورش بدل شد و همزمان در دانشگاه های مختلف به تدریس مشغول شد. وی با هدف ارتقای نمایشنامه های خود و دیگر نویسندگان آفریقایی دو کمپانی تئاتر نیز تاسیس کرد و در شرایطی که برخی نقادان آفریقایی استعمار، با به کارگیری زبان رسمی استعمارگر (مانند زبان انگلیسی و فرانسه) و بهره بردن از اساطیر، نمادها و ساختارهای ادبی آنها به شدت مخالف بودند و خواستار استفاده، قدردانی و بزرگداشت انواع بومی آفریقایی آنها، سویینکا تئاتر انگلیسی زبان دیار خود را احیا کرد.
او رویکرد این دسته از نظریه پردازان را ارتجاعی دانسته و طرفداران این عقیده را نئوتارزانیست (Neo - Tarzanist) می نامد. وی طرفدار استراتژی بینافرهنگی در آمیختن زبان، اساطیر، نمادها و ساختارهای استعمارگر و بومی با یکدیگر است و راهکار بقای تئاتر را در التقاط سنت، فولکلور و آیین با شیوه های عملی غرب می داند. او به درآمیختن سنت های موسیقایی و روایی مردم خویش با آثار نویسندگان غربی مورد علاقه اش چون آریستو فان، اوریپید و شکسپیر بسیار علاقه داشته و در آثار خود اشکال روایی درام های کلاسیک یونانی و تئاتر شکسپیر را با اسطوره های یوروبا می آمیزد.
وی در این روش نه فقط با الحاق نشانه های غربی به نمایشنامه های خود که همچنین به واسطه به کارگیری المان های آفریقایی در آنها از آثار غربی اقتباس می کند. تئاتر او ترکیبی است از سبک های اجرایی و مفاهیم فلسفی اروپایی با آیین های یوروبا. بسیاری از تراژدی های گیرا و مسحورکننده وی ارتباط آیین و تئاتر را در زمینه و بافتی پسااستعماری واکاوی می کنند. سویینکا در بخشی از طرح و برنامه تئاتری خود، انفکاکی را که نظریه پردازان غربی بین آیین و تئاتر ایجاد کرده اند مورد پرسش قرار می دهد. وی در تمامی آثار خود سعی داشته است درامی خلق کند که منحصراً مورد قبول جامعه جهانی نباشد و حتی با همان زبان انگلیسی، از سوی مردمان چند فرهنگی و چند زبانی کشور خود نیز پذیرفته شود.
او در نتیجه فعالیت هایش در این زمینه، مبدع گونه یی دراماتورژی جدید شد که به «دورگًگی» (Hybridity) بیان و تجربه فرهنگی پسااستعماری اذعان دارد مانند تجربه و بیان دورگه خود وی؛ تولد و تحصیل در نیجریه اما همزمان در سنت های مسیحی و یوروبایی. سویینکا در فعالیت های اجتماعی و سیاسی نیز مانند تئاتر بسیار فعال ظاهر شده است. او مفسر دائمی رسانه های نیجریه و منتقد صریح و رک گوی استبداد سیاسی کشورش است. تعهد او به ابراز آزادانه عقاید خود بر ضد بی عدالتی اجتماعی در نهایت موجب شد که طی جنگ غیرنظامی نیجریه یی ها توسط دولت نظامی فدرال دستگیر شده و به دلیل زمینه های سیاسی اش به مدت ۲۶ ماه از سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۶۹ زندانی شود.
او بیشتر مدت حبسش را در سلول انفرادی سپری کرد و پس از آزادی از زندان از او خواسته شد تا برای حفظ امنیت خویش در تبعید زندگی کند. سویینکا در مقام سردبیر، مدیر تئاتر، بازیگر و مترجم نیز سوابقی دارد و در نقش یک معلم و استاد دانشگاه در نیجریه، لندن، ایالات متحده امریکا، غنا و دیگر کشورهای آفریقایی کار کرده است و دست کم بر نسلی از نمایشنامه نویسان - نه فقط در نیجریه که در دیگر بخش های آفریقا و همچنین بر مهاجران آفریقایی حوزه کارائیب و ایالات متحده - تاثیری عمیق گذاشته است.
او با آثارش به شهرت و رسمیتی بین المللی نایل شد و مجادله های دامنه دار را برانگیخت. سویینکا برای دانشجویان و همکاران خود میراثی آموزشی و عقل بنیاد بر جای گذاشته و بی وقفه و آزادانه به ابراز عقیده درباره ویرانگری سیاسی در نیجریه ادامه می دهد. او در این راستا با اعدام نمایشنامه نویس فقید نیجریه یی «کن سارو ـ ویوا» سرسختانه مخالفت کرد. سویینکا خود نیز در سال ۱۹۹۷ به اعدام محکوم شد و تاکنون در تبعید به سر می برد.

ترجمه و تلخیص؛آزاده شاهمیری
منابع؛
Allain, Paul and Jen Harvie (۲۰۰۶) The Routledge Companion to Theatre and Performance.
Gilbert, Helen Postcolonial Plays An Anthology(۲۰۰۱), Routledge.

منبع : روزنامه اعتماد