تا از این عنصر کمیاب تو لذت ببری

از شما بخواهند چند عنصر مهم برای تغذیه و سلامت انسان را نام ببرید، فكر می‌كنید چه اسم‌هایی به ذهنتان بیاید؟ كلسیم،‌فسفر، آهن، خب،‌دیگر چه؟ به نظر نمی‌آید حالا حالاها یاد عنصری بیفتید كه این بار می‌خواهیم درباره‌اش حرف بزنیم. عنصری كه با شنیدن نامش یاد نمك می‌افتید. یعنی همان ید.
● ید چیست؟
ید یكی از مواد ساده موجود در طبیعت است. مثل سایر عناصر، اكسیژن، سدیم، آهن و غیره، یكی از خاصیت‌های جالب ید این است كه اگر یك گلوله از آن را در یك ظرف در بسته بگذاریم، ‌كم‌كم می‌بینیم كه ظرف پر از بخار بنفش رنگی می‌شود كه این پدیده یعنی فرار بودن ید از حالت جامد به گاز.
● كجا گیرمی‌آید؟
ید به طور طبیعی در هوا، آب و خاك یافت می‌شود و مهم‌ترین منبع طبیعی آن، اقیانوس‌ها هستند. اصلی‌ترین مشكلی كه درباره ید وجود دارد این است كه مقدار یدی كه ما به طور طبیعی یا در رژیم‌غذایی دریافت می‌كنیم، بسیار اندك است. البته نیاز روزانه انسان به این عنصر هم بسیار اندك است ولی گاه همین مقدار اندك هم به انسان نمی‌رسد. گفتیم كه ید در آب و خاك وجود دارد. بنابراین غذاهای دریایی و گیاهانی كه در خاك‌های غنی از ید رشد می‌كنند و دام‌هایی كه این گیاهان را می‌خورند، می‌توانند منبع رساننده ید به ما باشند. البته یك منبع مهم ید در سراسر دنیا امروزه نمك یددار است.
● به چه درد می‌خورد؟
حتما غده تیروئید را می‌شناسید. این غده با هورمون‌هایی كه ترشح می‌كند. بسیاری از اعمال‌ حیاتی، مثل سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌كند. وجود این هورمون برای رشد و تكامل مغزی نوزادان بسیار ضروری است به گونه‌ای كه كمبود آن باعث عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود. غده تیروئید برای تولید هورمون‌های خود،‌از ید استفاده می‌كند. بنابراین اگر غده تیروئید با كمبود شدید ید روبرو شود، و نتواند هورمون‌های ضروریش را برای بدن تولید كند،‌ما دچار اختلالاتی می‌شویم كه به آنها اختلالات ناشی از كمبود ید می‌گویند.
● كمبودش چه‌كار می‌كند؟
كمبود ید شایع‌ترین علت آسیب مغزی و عقب‌افتادگی در سراسر جهان است. كمبود ید در دوران جنینی و اوایل نوزادی باعث عقب‌ماندگی برگشت‌ناپذیر ذهنی و اختلالات حركتی می‌شود. كمبود ید در افراد بزرگسال سبب بزرگ شدن غده تیروئید یعنی گواتر می‌شود.
این اتفاق به این دلیل می‌افتد كه غده تیروئید سعی می‌كند با بیشتر كار كردن و بزرگ شدن خود، از همان ید بسیار كم بدن استفاده كند و هورمون‌های خود را بسازد. ولی زمانی كه تیروئید شكست می‌خورد و میزان ید بدن به كمترین حد ممكن می‌رسد، بیماری كم‌كاری تیروئید پدیدار شده و علایمی مثل خستگی،‌خشكی و پوسته‌پوسته شدن پوست،‌گز‌گز و خواب ‌رفتگی اندام‌ها‌،افزایش وزن، از دست دادن حافظه،‌تغییر خلق‌وخو، افسردگی، كم‌خونی، خونریزی شدید قاعدگی در زنان می‌شود. طبق آمار اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر حدود ۴۷۰ میلیون نفر، یعنی ۳۱ درصد از جمعیت كل جهان به اختلالات ناشی از كمبود ید مبتلا و ۳۰ درصد از جمعیت باقیمانده نیز در خطر ابتلا به این بیماری هستند.
● چه قدر ید لازم است؟
پزشكان معتقدند بدن ما روزانه به ۵۱۰ میكروگرم ید نیاز دارد. اگر این مقدار به ۱۰۰ تا ۵۰ میكروگرم در روز برسد، كمبود خفیف ید تلقی می‌شود و اگر بین ۵۰ تا ۲۰ باشد، كمبود متوسط در نظر گرفته می‌شود ولی دریافت روزانه كمتر از ۲۰ میكروگرم ید معادل كمبود شدید ید است كه به اختلالات وسیع و جدی بسیاری منجر می‌شود. جالب است كه برخی غذاها بر نیاز روزانه ید ما تاثیر می‌گذارند. یعنی باعث می‌شوند كه نیاز ما به ید افزایش یابد. غذاهایی مثل انواع كلم (برگ، گل و بروكلی) به خصوص اگر خام مصرف شوند، دانه سویا ، ‌سیب ‌زمینی شیرین، ذرت و ارزن مانع از جذب مناسب ید می‌شوند.البته این تاثیر فقط در كسانی كه به كمبود ید دچارند،‌می‌تواند نگران كننده باشد.
بد نیست بدانید كه افزایش بیش از حد ید در بدن نیز كار غده تیروئید را مختل می‌كند و ممكن است باعث كم‌كاری یا پركاری و یا حتی سرطان این غده شود.
● كمبود ید،‌یك مشكل جهانی
همان طور كه گفتیم،‌۳۱ درصد از جمعیت جهان با مشكل كمبود ید دست به گریبانند. كمبود این ماده با تولد نوزادان عقب‌مانده ذهنی،‌بر زندگی بسیاری از افراد و اطرافیان آنها تاثیر سوء می‌گذارد . مادرانی كه در دوران بارداری كمبود ید داشته باشند،‌حتی ممكن است دچار سقط جنین یا مرده زایی شوند یا كودكی به دنیا بیاورند كه از لحاظ جسمی نیز دچار ناهنجاری‌هایی باشد. این معضل به حدی جدی بود كه چند سال پیش متخصصان بهداشت جهانی رسما اعلام كردند كه كمبود ید یك مشكل بزرگ جهانی در زمینه سلامت افراد است. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت در برنامه‌ای وسیع اقدام به ریشه‌كنی كمبود ید در دنیا كرد كه خوشبختانه نتایج بسیار مطلوبی به دنبال داشت .
● نمك یددار،‌‌چیزی شبیه معجزه
به دلیل وجود ید در آب و خاك، اگر كشوری از لحاظ این دو منبع غنی از ید نباشد. تمامی مردم آن كشور در معرض خطر كمبود ید قرار گرفته و بسیاری از كشورهای آسیا، جزء این دسته هستند. بنابراین دلایل، یك راهكار بسیار مطلوب برای جبران این كمبود‌،غنی‌سازی نمك با ید و یا اضافه كردن آن به شیر است.
در ایران هم مثل بسیاری از كشورهای جهان،‌ید را به نمك طعام اضافه كرده‌اند. خوشبختانه نمك چیزی است كه همه مردم جهان از آن استفاده می‌كنند و اگر چه مشكلاتی در زمینه غنی‌سازی نمك با ید از لحاظ تكنیكی وجود دارد. اما هزینه‌ انجام آن به پیشگیری از مشكلات فاجعه‌باری چون تولد نوزادان عقب‌مانده ذهنی می‌ارزد. افزودن ید به نمك طعام به سرعت نتیجه مطلوب خود را در سطح كشور نمایان می‌كند. تجربه‌ای كه كشورهایی چون انگلستان و چین نیز داشته‌اند.

‌‌ آذین محبی نژاد

منبع : روزنامه سلامت