راه بازگشت دوباره جامعه به قرآن و عترت

كسانی كه داعیه پیروی از امیرالمؤمنین و امام حسین(ع) دارند و خواهان باز گشت دوباره قرآن و عترت به صحنه جامعه و زندگی هستند، باید قرآن را درست بررسی كنند و حقایق آن را بفهمند و باید از والیِ قرآن شناسِ عالِم و آگاه یعنی فقیه عادل پیروی كنند.
نكته قابل توجه در اینجا این است كه باید همه با هم قرآن را بفهمند؛ چون تا قرآن را با هم نفهمند هماهنگی و وحدت اسلامی كه مورد سفارش قرآن و عترت است، ممكن نخواهد بود. آیه شریفه «واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا» آل عمران/۱۰۳
بدین معنا نیست كه همه شما قرآن را به تنهائی و طبق برداشت شخصی بفهمید، بلكه به این معناست كه آن را با هم به نحو تضارب آرا و توافق افكار بفهمید، همه با هم مسلمان باشید و در این مسیر از یكدیگر جدا نشوید و تفرقه و دوگانگی راه نیندازید، اگر توانستیم با هم قرآن را بفهمیم و مسایل اسلامی را در پرتو قرآن تحلیل كنیم؛ با تبادل اندیشه‏ها اختلاف نظر، اختلاف فكر، اختلاف سلیقه و در نهایتْ یكدیگر را تحمل می‏كنیم. چنان كه در حوزه‏های علمیّهٔ فقیهان فراوانی داریم كه فهم‏های گوناگون از یك روایت و در نتیجه فتواهای مختلف دارند، امّا یكدیگر را تحمّل می‏كنند، یكدیگر را عادل می‏دانند پشت سر یكدیگر نماز می‏خوانند و عمل یكدیگر را صحیح می‏دانند؛ چون با هم تبادل نظر می‏كنند.
با هم فهمیدن متون مقدس دینی غیر از بدون هم فهمیدن است. بدون هم فهمیدن تنازع، ضعف، ترس، سستی و زوال شوكت را به دنبال دارد و مورد نهی قرآن كریم قرار گرفته است: «لا تَنازعوا فَتفشلوا و تذهب ریحكم». انفال/۴۶
همان طور كه در حركتهای دیگر اجتماعی، سیاسی، مذهبی نیز باید این وحدت را حفظ كرد. باید بدانیم كه با هم عزاداری كردن، غیر از بدون هم عزاداری كردن و دسته و جمعیتی جدا راه انداختن است. عزاداریِ جمعی، مشتی محكم بر دهان یاوه گویان و خار چشم دشمنان است و ضد انقلاب خارج و داخل كشور را ناامید می‏كند.
خداوند به ما نفرموده است هر كدام به تنهایی دستورهای الهی را انجام دهید. بلكه همواره سفارش به اجتماع و همراهی با جامعه و جمعیت مسلمین، مؤمنین و متدینین نموده است. رهبران الهی فرمودند: با هم نماز بخوانید، با هم روزه بگیرید، با هم قرآن بخوانید و... .
البته ممكن است كسی فریب نفس مسوّله را بخورد و گمان كند كه در خانه به تنهایی عزاداری كردن، نماز خواندن و مانند آن، حضور قلب بیشتری برای انسان می‏آورد. لیكن چنین افرادی باید بدانند كه ممكن است خدای نخواسته در اثر ترك جامعه و انزوای از امت اسلامی تحت ولایت شیطان قرار گیرند و ندانسته عمری را به عبادت شیطان سپری كنند. اینجاست كه پاهای برهنه عزیزان عزادار و سینه زن ابا عبدالله الحسین(ع) كه مناسك عبادی و مراسم سوگواری را با هماهنگی كامل انجام می‏دهند بیشتر از پیشانی پینه بسته متحجّران سطحی نگر و ظاهر بین ارزش دارد. او نمی‏فهمد كه به عبادت شیطان مشغول است. هیچ گاه به ما دستور انزوا نداده‏اند بلكه همه جا دستور به عبادت و اطاعت جمعی داده‏اند. حتی پیامبر اكرم(ص) فرمود: اگر كسی در نماز جماعت شركت نكند من خانه‏اش را آتش می‏زنم. هرگز كسی خیال نكند كه اگر ما نمازمان را در خانه به تنهایی بخوانیم كار صحیحی است. نماز داخل خانه غیر از نماز در مساجد است. مساجد را همیشه باید پر كرد كه ما هر چه داریم از مسجد داریم.
علاوه بر این چنانچه ارتباط خود را با مسجد مستحكم كردیم بچه‏ها و نسل آینده خود را بیمه خواهیم كرد و باید توجه داشته باشیم كه اگر خدای ناكرده فرزندی از خانواده‏ای به انحراف كشیده شود آن خانواده به دردی توان فرسا مبتلا می‏شود، پس چه بهتر كه رابطه را با مساجد كه مهد تربیت همه افراد، خصوصاً نوسالان و نونهالان است، برقرار كنیم.
● چگونه باید در برابر دشمنان از اسلام و مسلمین دفاع كرد؟
دشمنان اسلام و مسلمانان یكسان نیستند; برخی جاهلند و عده‌ای لجاجت و عناد دارند. هجمهٔ دشمنان به اسلام و مسلمانان همیشه به یك شكل نیست‌; گاهی فرهنگی‌، گاهی اقتصادی‌، گاهی سیاسی‌، گاهی به صورت ایجاد تفرقه و گاهی نظامی است‌.
بنابراین‌، با توجه نوع دشمن و شكل دشمنی‌، دفاع متفاوت خواهد شد.
به طور كلی‌، مسلمانان باید برای دفاع همه جانبه‌، بنیان‌های فكری و عقیدتی‌، بنیادهای اقتصادی و نظامی را تقویت و محكم نمایند و تا می‌توانند به اتحاد مسلمانان بیندیشند.
اگر بنیان‌های فكری مسلمانان قوی باشد، در برابر تهاجم فرهنگی دشمن شكست نمی‌خورند. اگر پایه‌های اقتصادی كشورهای اسلامی محكم باشد، به استقلال اقتصادی می‌رسند و در حملهٔ اقتصادی از پای در نمی‌آیند.
اگر در بُعد نظامی قوی باشند، در حملهٔ نظامی دشمن پیروز می‌شوند.
قرآن كریم هم مسلمانان را به آمادگی نظامی دستور داده است و هم آنان را به استقلال سیاسی و اقتصادی امر می‌كند. و هم آنان را از تفرقه بر حذر می‌دارد.(انفال‌، ۶۰; نسأ، ۱۵; آل عمران‌، ۱۰۳.)
برای دفاع از اسلام و مسلمانان در برابر دشمنان جاهل و نادان‌، باید به روشنگری پرداخت‌، در برابر دشمنان لجوج و عنود، اگر آمادگی ـ كه ذكر شد ـ وجود داشته باشد، دفاع مشكل زیادی ندارد. در دفاع مقاومت هم نیاز است‌. كه در این صورت‌، از آب گوارای پیروزی سیراب خواهند شد.(جن‌،۱۶)
● قرآن, چگونه به مسأله وحدت اسلامی‏پرداخته است؟
دعوت مسلمانان به اتحاد و اُخوّت, در آیات متعددی مورد تأكید قرار گرفته است كه به برخی از آن ها, همراه با توضیح مختصر, اشاره می‏كنیم.
▪ آیه اعتصام به حبل الله
«و اعتصَموا بِحَبل الله جَمیعاً ولاتَفرّقوا واذكُروا نِعمت الله عَلیكم إِذ كُنتم أَعداءً فَألَّفَ بَین قُلوبكم فَأَصبحتم بِنعمته إِخواناً و كُنتم عَلی شَفا حُفرهٔ مِن النّار فَأَنقذكم مِنها كَذالك یُبیّن اللهُ لَكم ایاته لَعلّكم تَهتدون»؛ آل عمران / ۱۰۳ [همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراكنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یادكنید؛ آن گاه كه دشمنان یك دیگر بودید, پس میان دل های شما اُلفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر كنار پرتگاه آتش بودید كه شما را از آن رهانید. این گونه, خداوند, نشانه های خود را برای شما روشن می‏كند؛ باشد كه شما هدایت یابید.]
مراد از برادری در این آیه, برادری ایمانی است. مسلمانان با یكدیگر برادرند؛ چون هر یك از آنان همان چیزی را قصد و طلب می‏كند كه دیگری در پی آن است.
امیر مؤمنان (ع) در نامه‏ای به مالك اشتر, او را به رفتار رحیمانه با زیر دستان سفارش كرده و برادری دینی و ایمانی و ی را با مسلمانان مطرح ساخته است «... فَإِنّهم صِنفان إِما أَخ لَك فیِ الدِّین...» (نهج البلاغه, نامه ۵۳, بند۹)؛[مردم و رعیّت دو صنفند یا برادر دینی تو هستند... .]
اعتصام به حبل الهی, راه را برای صعودی جمعی فراهم می‏آورد و پیامبر (ص) كه به تنهایی می‏تواند تا «... قاب قوَسیَن أَو أدنی» (سوره نجم, آیه ۹) پرواز كند, مأمور می‏شود كه امّتی را در این پرواز مدد رساند تا دیگران نیز پر و بال بگشایند و مجموعه‏ای متشكّل از امّت و امام,هماهنگ و منسجم را ه قرب حق را در پیش گیرند «وَاخَفضَ جَناحك لِمن اتَّبعك من المؤمنین ›› شعراء / ۲۱۵
پس, سیر الی الله صعود است و صعود وسیله می‏طلبد «یا أَیّهُا الذَیِن آمنوا اتَّقوا الله وابتَغوا إِلیه الوَسیلهٔ وَجاهِدوا فی سَبیله لَعلّكم تُفلحون» مائده / ۳۵ و وسیله همان «حبل الله» یعنی «دین» است.
اعتصام جمعی و اتحاد و هماهنگی و انسجام بر محوریت حبل الاهی, موجب می‏شود همگان در برداشتن بار سنگین مسوؤلیت با نشاطی فزاینده مشاركت داشته باشند و بر اساس «فَإِنّ یدالله مَع الجماعهٔ» (نهج البلاغه. خطبه ۱۲۷)با قدرتی افزون تر, رسالت الاهی خویش را به انجام برسانند.
▪ آیه ورود همگان در سِلْم
«یا اَیُها الذَینِ امنوا ادخُلوا فِی السِّلم كافّهٔ وَلا تتَّبِعوا خُطوات الشَیطان إِنّه لَكم عَدوّ مبُین» بقره / ۲۰۸ [ای اهل ایمان! همگان در سِلْم درآیید و گام های شیطان را دنبال مكنید كه او برای شما دشمنی آشكار است.]
واژهٔ «سِلْم» مقابل حرب و به معنای صلح و سازش است و كلمه «كافّه» از ماده «كفّ» به معنای مانع شدن از فعلیت و ظهور چیزی است و بر جماعت اطلاق می‏شود.
از ابن عباس نقل شده : این آیه در شأن «عبدالله بن سلام یهودی» و اصحابش نازل شده است؛ آنان وقتی اسلام آوردند, با مسلمانان بر سر پاره‏ای از مسائل مانند تعظیم روز شنبه, كراهت گوشت و شیر شتر , اختلاف كردند؛ آن گاه از پیامبر اكرم خواستند كه تورات را بیاورد و به آن عمل كند. خداوند این آیه را نازل كرد و همگان را به صلح و زندگی مسالمت آمیز دعوت كرد. در برخی از تقاسیر آمده است كه از پیامبر اكرم (ص) اجاز خواستند تا تورات را در نمازهایشان بخوانند؛ آنگاه ‏این آیه نازل شد و آنان را از پیروی شیطان نهی كرد. (اسباب النزول واحدی,/۶۸)
خدای سبحان در این آیه مؤمنان را مورد خطاب قرار داده, همگان را به صلح و اتحاد و زندگی مسالمت آمیز, دعوت كرده است.ذات اقدس اله می‏فرماید ای مؤمنان! همگی با هم وارد قلعهٔ محكم سازش و وحدت شوید؛ چون صلح و اتحاد, به منزله دژ محكم و حِصْن حَصینی است كه انسان را از هر حادثه‏ای حفظ می‏كند؛ مانند كلمهٔ «لا إله إلّا الله» و ولایت علی بن ابی طالب (ع) كه روایات از آن ها به نام قلعه محكم الاهی یاد كرده است؛ چون مایه حفظ و صیانت از عذاب الاهی می‏شوند.
بنابراین, منظور از «سِلْم» در این آیه, صلح و سازش و اتحاد و برادری در حوزه اسلامی‏ میان مسلمانان و مؤمنان است؛ نه دعوت به اسلام. پس, این آیه, خطاب به مؤمنان است و آنان را در محدودهٔ داخلی ایمان و اسلام, به انقیاد و اتحاد همگانی دعوت و از تفرقه نهی می‏كند.
آری, اگر خطاب به عموم مردم بود, مانند «یا أَیُها الناس كُلوا مِمّا فِی الأرض حَلالاً طَیّباً ولاتَتّبعوا خُطوات الشَیطان...» بقره / ۱۶۸ یا نظیر سوره نصر بود «وَرأَیت الناسَ یَدخلون فی دین الله اَفواجاً» نصر/۲ كه كلمه «ناس» دارد, ممكن بود كه «سِلم» بر اصل اسلام منطبق شود؛ چنان كه برخی از مفسّران اهل تسنن, (الجامع لأحكام القرآن, ۲/ ۲۳ـ۲۴) این گونه معنا كرده اند.
«اُدخلوا» فعل امر است و بر وجوب دلالت دارد و چون كلمه «كافّهٔ» در «...ادْخلوا فی السِّلم كافّهٔ» به معنای جمیع و همگی است، معلوم می‏شود كه حكم وجوب به اتحاد و برادری, ویژه فرد یا افراد غیر معیّن نیست تا مانند واجب كفایی باشد و با انجام دادن یكی, از دیگران ساقط شود.
همچنین و اجب بودن اتحاد بر خصوص «مجموع من حیث المجموع» بار نشده است تا آن كه افراد به تنهایی تكلیفی نداشته باشند؛ بلكه چون هر فردی , هم حیثیّت فردی دارد و هم حیثیت اجتماعی, حكم آیه به تك تك افراد اختصاص دارد؛ منتها با عنایت به حیثیّت اجتماعی آنان.
▪ آیه اُخوّت ایمانی
«إِنّما المؤُمنون اِخوهٔ فَأَصلِحوا بَین أَخوَیكم و اَتقوا الله لَعلّكم تُرحمون» حجرات / ۱۰ [در حقیقت, مومنان باهم برادرند. پس, بین برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید؛ امید كه مورد رحمت قرار گیرید.
این آیه, مؤمنان را به اخوّت و برادری دعوت كرده است و از هر گونه تفرقه باز می‏دارد تا بر اساس «.. أشدّاءُ علی الكفاّر رُحماء بینهم...»فتح/۲۹ به خوبی و مهربانی در زیر سایه اسلام, زندگی مسالمت آمیزی داشته باشند.
بنابراین, باید كسی را كه در دایرهٔ حوزه اسلام به داعیهٔ مؤمن بودن خود, به جان مردم می‏افتد و ایجاد اختلاف می‏كند, از این كار بازداشت و آن اختلاف را حلّ كرد؛ چنان كه قرآن می‏فرماید اگر دو گروه از مؤمنان , بر اثر برداشت های گوناگون یا تشخیص باطل, با هم به مبارزه بر خواستند, نخست باید از راه موعظه و نصیحت بین آنان را اصلاح كنید و اگر اصلاح نشدند و گروهی بر گروه دیگر ستم روا داشتند, باید طایفه و گروهی یاغی و ستمگر را با مبارزه بر سر جایشان بنشانید تابه قانون الاهی تَن دهند؛ اگر آنان تابع قانون الاهی شدند, به وسیلهٔ عدل, میانشان اصلاح كنید و عادل باشید و نه صلح طلب؛ چون صلح و سازش در این جا محمود وممدوح نیست؛ یعنی حقّ ستمدیده را از ستمگر بگیرید و به او بدهید؛ نه آن كه ستمدیده را وادار كنید كه از حقّش بگذرد؛ زیرا این كار, گرچه صلح و سازش ایجاد می‏كند, ولی از عدل و عدالت فاصله دارد »وإِن طائِفتان مِن المُؤمنین اقتَتَلوا فَأَصلِحوا بَینَهما فَإِن بَغت إِحدیهما علی الأُخری فَقاتِلوا الَّتی تَبغی حتّی تَفئَ إِلی أَمر الله فَإِن فائت فَأَصلِحوا بَینهما بِالعَدل وأَقسطوا إِنّ الله یُحبّ المُقسطین» حجرات / ۹.
امیرمؤمنان (ع) به اخوت ایمانی تصریح كرده, می‏فرماید «إِنّما أَنتم إِخوان عَلی دین الله ما فَرّق بَینكم إِلّا خُبث السَرائر و سوء الضَمائر»؛ [شما بر اساس دین خدا با هم برادرید؛ چیزی جز دشمنی درون و بدی نیّت, شما را از هم پراكنده نكرده است.] (نهج البلاغه, خطبه۱۱۳, بند۶)
● برادری, نخستین شعار پیامبر (ص)
نخستین شعار رسول اكرم (ص) هنگام ورود به مدینه و پیش از ساختن مسجد و پرداختن به امور عمرانی, دربارهٔ اُخوت و برادری دینی بود . آن حضرت (ص) مسلمانان را دو به دو در راه خدا برادر یك دیگر كرد «اخی النبیّ(ص) بین أصحابه من المُهاجرین و الأَنصار أَخوین أخوین» (بحار, ۳۸, /۳۳۶) و با ایجاد عقد اخوت مین مسلمانان و بین خود و حضرت امیرالمؤمنین (ع) و نیز میان دو قبیله «اُوس» و «خزرج», اتحاد و هماهنگی را تحقق بخشید.
شعار وحدت, هم در آغاز تأسیس حكومت اسلام مطرح شد و هم هنگام استحكام حكومت اسلامی‏در مدینه و هم پس از فتح مكه و تفوّق مسلمانان بر شبه جزیره عربستان؛ چنان كه پیامبر اكرم (ص) در حجّه الوادع از حفظ وحدت, سخن به میان آورد و فرمود «المُسلمون إِخوهٔ َتتكافی دِمائهم یَسعی بِذَمّتهم أَدناهم وَهم یَد عَلی مَن سِواهم»؛ (بحار, ۶۷,/ ۲۴۲) [مسلمانان با هم برادرند و خون هایشان همسان یك دیگر است و خون هیچ كس ارزشمندتر از خون دیگری نیست.]
همان طور كه برادران نسبی, پدر نسبی دارند, برادران ایمانی نیز پدر ایمانی خواهند داشت كه همان رسول خدا و امیرمؤمنان (ع) است. بر همین اساس, پیامبر خود و حضرت علی (ع) را دو پدر امت اسلامی‏معرفی كرد «أَنا وَ عَلیّ أبوا هذه الأُمهٔ» (همان ۱۶/۹۵)

به کوشش: غلامرضا حجازی

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان