جهاد اخلاقی با دشمنان درونی همزمان با جهاد نظامی با دشمنان بیرونی

« جهاد » با دشمنان دین و ملت و کشور از عبادات بزرگ و عظیم محسوب می شود و دارای اهمیت ویژه و آثار بسیار ارزشمند و وسیع می باشد.
اگر جهاد و مبارزه بادشمنان متعدی و متجاوز تعطیل شود و این واجب بزرگ الهی ترک گردد اساس و بنیان دین و استقلال و آزادی و تمامیت ارضی سرزمین اسلامی در معرض اضمحلال و نابودی قرار می گیرد و جان و مال و ناموس و آبرو و همه هستی مسلمانان با خطر فنا مواجه می شود.
تشکیل ارتش و سپاهیان و لشکرهای نیرومند به منظور تحقق اصل جهاد با متجاوزان و جنگ افروزان است و در غیر این صورت فلسفه وجودی امکانات و تجهیزات و نیروهای انسانی برای استحکام قدرت نظامی منتفی می گردد و ضرورت خود را از دست می دهد.
در متون فرهنگ و معارف اسلامی درباره جهاد در راه خدا بسیار سخن رفته است و آیات قرآن کریم و سخنان ائمه دین (ع ) به وفور به این موضوع حیاتی پرداخته و پیوسته همه توجه و نظرها را به آن معطوف می دارند.
قرآن کریم به صراحت اذن جهاد و مبارزه را از جانب خداوند متعال برای جامعه و کشور اسلامی صادر می نماید و علت آن را مقابله با ظلم و ستمی که بر مسلمانان تحمیل گردیده است یاد می کند . (۱ )
قرآن کریم از بین رفتن فتنه و فساد و شرک و کفر وتباهی در زمین را از هدف های بزرگ جهاد معرفی می نماید(۲ ) و فرمان می دهد که با پیشوایان و رهبران کفر مبارزه کنید تا آنان را از تعدی و ظلم باز دارید(۳ )
در نگاه آیات قرآن اهل جهاد و مبارزه در راه خدا که با صفوف مستحکم و فشرده و متحد به معارضه با دشمنان می پردازند از محبوبیت در نزد پروردگار برخوردار می باشند(۴ ) و نیز خداوند متعال جهادگران راه توحید را بر نشستگان و کسانی که در انجام این عمل قصور و کوتاهی می ورزند به درجات و مراتب بسیار بالا رجحان و برتری می دهد . (۵ )
در متون روایی نیز جهاد در راه خدا جایگاهی رفیع و بلند و ارزشمند دارد چنان که امیرمومنان حضرت علی (ع ) می فرماید :
« جهاد ستون دین است . » (۶ )
تعبیر رکن و ستون دین برای جهاد در راه خدا به وضوح نشان می دهد که این عمل نقشی بسیار حیاتی و تعیین کننده دارد به گونه ای که چنانچه ترک و رها گردد و به عینیت نرسد یکی از ارکان و ستون های دین از دست می رود و در چنین حالتی است که ساختمان رفیع دین با از دست دادن این ستون و رکن بزرگ فرو می ریزد.
تعابیر دیگری در کلام امیرالمومنین (ع ) از جمله این سخن که « پاداش جهاد از بزرگ ترین پاداش هاست » (۷ ) و « درهای آسمان به روی جهاد کنندگان در راه خدا گشوده می شود » (۸ ) نشانگر جایگاه و منزلت و اهمیت خاص این اصل مقدس و نقش آن در دفع دشمنان و دفاع از دین و ملت و کشور و تامین استقلال و صیانت از تمامیت ارضی و جان و مال و ناموس توده های مردم می باشد.
اکنون که به نقش و اهمیت جهاد واقف شدیم کسب بینش و شناختی دیگر ما را به وجود نوع دیگری از جهاد و رجحان و برتری آن نسبت به جهاد با دشمنان راهنمایی می کند. این نوع جهاد و مبارزه « جهاد اکبر » نام دارد و مبارزه ای است درونی که در نقطه مقابل مبارزه بیرونی با خصم که « جهاد اصغر » نامیده می شود قرار می گیرد.
جهاد و مبارزه با نفس به این دلیل جهاد اکبر نامیده شده است که اولا از شدت و سختی و رنج بیشتری برخوردار می باشد و لشگریان هوا و هوس و پلیدی ها و تباهی ها و معاصی و مفاسد بسیار نیرومندتر و خطرناک تر از لشگریان دشمنان بیرونی هستند و به طور طبیعی مقابله و طرد و نفی آنها سخت تر و دارای رنج و مشقت بیشتر می باشد.
ثانیا تا انسان ها بر دشمنان درونی که خصال و صفات زشت و نکوهیده و امیال و هوس ها و وسوسه های گوناگون و زمینه ساز معاصی و گناهان مختلف می باشند غلبه نکند و آنها را به کنترل در نیاورد آنگونه که شایسته است قادر به دفع دشمنان بیرونی نمی گردد و سرافراز از میدان نبرد با خصم خارج نمی شود.
این که جهاد و مبارزه با کافران و مشرکان و منافقان و هر دشمن فتنه گر و متجاوزی با تمام ارزش و اهمیتی که دارد « جهاد اصغر » یعنی کوچکتر نام گرفته است خود دلیل و برهان روشنی است بر جایگاه و نقش بسیار بزرگ و عظیم مبارزه و جهاد با تمایلات نفسانی و این که چرا این جهاد « اکبر و بزرگتر » نام گرفته است .
پیامبر اکرم (ص ) و ائمه اطهار (ع ) با روش ها و آموزش های گوناگون سعی وافر داشتند که جایگاه و اهمیت و نقش حیاتی جهاد با نفس را به مسلمانان بنمایانند و آنان را به این ادراک و شناخت برسانند که بدون تحقق این جهاد مقدس قادر به طی مراحل رشد و کمال و صعود به قله های رفیع و بلند تقوا و پاکی و تقرب الهی نخواهند بود.
روزی رسول گرامی اسلام (ص ) در رهگذر با یکی از اصحاب خود که از جبهه جهاد و جنگ باز می گشت مواجه شد او ژولیده و غبارآلود و مسلح به طرف منزل خود حرکت می کرد. حضرت به او فرمود :
از جهاد اصغر بازگشته ای و به جهاد اکبر می روی .
عرض کرد : مگر جهادی بالاتر و بزرگتر از جنگ با شمشیر وجود دارد
پیامبر خدا(ص ) فرمود : آری جهاد آدمی با نفس خود . (۹ )
این مواجهه و حرکت آموزشی و پرورشی پیامبر اکرم (ص ) این معرفت و شناخت را به جهادگران و همه اقشار و آحاد جامعه اسلامی منتقل می کند که جهاد و مبارزه با هواهای نفسانی امری کوچک و حقیر و ناچیز نیست و تنها از این طریق است که می توان در اثر مراقبت های مستمر و وقفه ناپذیر آئینه دل و جان را از زنگارهای معاصی و گناهان زدود و به اخلاص و پاکی و تقوا نائل آمد.
تعابیر ژرف و بینش زای دیگری نیز در کلام پیشوایان دین (ع ) درباره ارزش و منزلت جهاد با نفس وجود دارد. امیرمومنان (ع ) می فرماید :
« هیچ فضیلتی به قدر و اندازه جهاد با دشمنان ارزش ندارد و هیچ جهادی همانند جهاد با هوای نفس نیست » (۱۰ )
در این روایت ابتدا جایگاه و نقش تعیین کننده جهاد با جبهه کفر و ظلم و فساد برای دفاع از دین و ملت و کشور مطرح می شود که در اثر آن دشمنان دفع می شوند و از تعدی و تجاوز و قتل و جنایت و ستمشان جلوگیری به عمل می آید و امنیت در همه ابعاد و جلوه های آن تامین می گردد.
سپس به این واقعیت اشارت می رود که اگر چه جهاد با دشمنان حائز اهمیت است و بسیار ارزشمند و ضروری و حیاتی لکن جهاد با نفس به دلیل آثار و نتایج شگرف و بزرگ آن ـ که یکی از آنها تسهیل و تسریع در جهاد بیرونی با دشمنان متجاوز می باشد ـ از ارزش و اهمیت بزرگتری برخوردار می باشد.

پاورقی ها :
۱ ـ قرآن کریم سوره حج آیه ۳۹
۲ ـ سوره انفال . آیه ۳۹
۳ ـ سوره توبه آیه ۱۲
۴ ـ سوره صف آیه ۱
۵ ـ سوره نسا آیه ۹۵
۶ ـ غررالحکم ترجمه و تنظیم موضوعی به کوشش سیدهاشم رسولی محلاتی دفتر نشر فرهنگ اسلامی ج ۱ ص ۲۰۱
۷ ـ همان مدرک ص ۲۰۲
۸ ـ همان مدرک ص ۲۰۱
۹ ـ الحدیث ج ۳ ص ۳۰۶
۱۰ ـ همان مدرک ص ۲۷۱
تعبیر رکن و ستون دین برای جهاد در راه خدا به وضوح نشان می دهد که این عمل نقشی بسیار حیاتی و تعیین کننده دارد به گونه ای که چنانچه ترک و رها گردد و به عینیت نرسد یکی از ارکان و ستون های دین از دست می رود و در چنین حالتی است که ساختمان رفیع دین با از دست دادن این ستون و رکن بزرگ فرو می ریزد .
جهاد با نفس به این دلیل جهاد اکبر نامیده شده است که اولا از سختی و رنج بیشتری برخوردار می باشد و لشکر وسوسه ها و هوس ها و معاصی خطرناکتر و نیرومندتر از دشمنان بیرونی هستند. ثانیا تا انسان بر خصم درون غلبه نکند و آنها را به کنترل در نیاورد آنگونه که شایسته است قادر به دفع خصم برون نمی گردد و سرافراز از میدان نبرد بادشمن خارج نمی شود .

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی