احتیاطات بارداری در دندانپزشکی

هرچند بارداری یک بیماری نیست، اما با این حال وضعیتی است که به هنگام نیاز به جراحی دهان (جراحی لثه، کشیدن دندان...) مستلزم ملاحظات ویژه‌ای است...
مساله اصلی مورد توجه در مراقبت از بیمار باردار، پیشگیری از صدمات جنینی است. دو قسمت از اقدامات درمانی جراحی دهان که امکان ایجاد آسیب جنینی در آن وجود دارد، پرتونگاری (x-ray) و تجویز دارو می‌باشد. از آنجایی که اجرای مناسب اقدامات جراحی دهان بدون پرتونگاری و یا تجویز دارو عملا غیرممکن است، یک راه آن است که برای پرهیز از به خطر انداختن جنین انجام کلیه جراحی‌های انتخابی دهان را تا پس از وضع حمل به تعویق اندازیم. اغلب می‌توان اقدامات موقتی برای به تاخیر انداختن جراحی به عمل آورد.
با این حال اگر در حین بارداری نتوان جراحی را به تعویق انداخت، باید تلاش‌هایی در جهت کاستن از تماس جنین با عوامل تراتوژن به عمل آورد. در مورد رادیوگرافی، استفاده از پیش‌بندهای محافظ و گرفتن عکس‌های periapical از مناطقی که نیاز به جراحی دارند، توصیه می‌شود. برای جراحی دهان، احتمال می‌رود که امکان ایجاد صدمه برای جنین در داروهای ذیل به شرط آنکه در مقادیر متوسط مصرف شوند، حداقل باشد: لیدوکائین، بوپی واکائین، استامینوفن، کدئین، پنی‌سیلین و اریترومایسین.
هر چند آسپرین از سایر جهات بی‌خطر است، اما به خاطر خواص ضد انعقادی نباید در اواخر سه ماهه سوم مصرف شود. بهتر است در بیماران باردار از مصرف کلیه داروهای آرام‌بخش خودداری شود. در سه ماهه اول نباید از اکسیدنیترو استفاده کرد، اما در صورت لزوم می‌توان در سه ماهه دوم و سوم از آن استفاده کرد، به شرط آنکه همراه با حداقل ۵۰ درصد اکسیژن داده شود. از آنجایی که بارداری می‌تواند هم از نظر عاطفی و هم از نظر فیزیولوژیک استرس‌زا باشد، استفاده از پروتکل خفیف ضد اضطراب (تجویز داروی خواب‌آور برای کمک به ایجاد خواب در شب قبل از عمل (اختیاری)، تنظیم برنامه زمانی و قرار ملاقات برای صبح به طوری که مدت معطل شدن در اتاق انتظار به حداقل برسد، اطمینان دادن به بیمار به طور شفاهی و متناوب، با گفتگو حواس بیمار را پرت کردن، غافلگیر نکردن بیمار، عدم ایجاد سر و صدای غیرضروری، استفاده از بی‌حس کننده موضعی با شدت و مدت کافی...) توصیه می‌شود. باید علایم حیاتی بیمار را گرفت و به هر گونه افزایش فشار خون توجه مخصوص داشت. در سه ماهه آخر بارداری، ممکن است لازم باشد هنگام کارهای دندانپزشکی صندلی را در حالت ویژه‌ای قرار دهیم، چرا که اگر بیماری‌ در وضعیت افقی یا سوپاین قرار گیرد، ممکن است محتویات رحم، ورید اجوف تحتانی را تحت فشار قرار داده، بازگشت وریدی به قلب و از این طریق برون‌ده قلبی را مختل کند. ممکن است لازم باشد طی جراحی بیمار را در وضعیت عمودی‌تری قرار دهیم یا اینکه بیمار را به پهلو خوابانده و وزن او را به یک سمت متمایل کنیم.
اغلب لازم می‌شود که طی اعمال دندانپزشکی وقفه‌های مکرری بدهیم تا بیمار بتواند ادرار کند، چرا که جنین روی مثانه بیمار فشار وارد می‌کند. پیش از انجام هرگونه جراحی دهان باید با پزشک متخصص زنان مشورت کرد.
اداره نظارت بر غذا و داروی ایالات متحده سیستمی از طبقه‌بندی داروها را بر اساس درجه خطر برای انسان معرفی کرده است. پزشکی که می‌خواهد دارویی برای بیمار تجویز کند باید قبل از تجویز در نظر داشته باشد که این دارو در طبقه پایین جدول قرار داشته باشد.
● طبقه‌بندی FDA در ارتباط با خطر استفاده از داروها در بارداری
▪ گروه A: مطالعات کنترل شده در زنان باردار نشان می‌دهد که داروهای این گروه در سه ماهه اول بارداری خطری برای جنین ایجاد نمی‌کند (و هیچ مدرکی دال بر ایجاد خطر در ماه‌های بعدی بارداری نیز وجود ندارد) و احتمال آسیب به جنین بعید به نظر می‌رسد.
▪ گروه B: هر چند مطالعات کنترل شده روی زنان باردار انجام نگرفته، اما مطالعاتی که روی حیوانات صورت گرفته نشان می‌دهد که یا داروهای این گروه خطری برای جنین آنها ایجاد نکرده یا علاوه بر کاهش بارداری اثرات ناخواسته داشته است. این موضوع در مطالعات کنترل شده روی زنان در سه ماه اول بارداری تایید نشده است (و همچنین دال بر وجود خطر در ثلث‌های بعدی بارداری نیز وجود ندارد).
▪ گروه C: هر چند در این گروه مطالعات کنترل شده روی انسان صورت نگرفته، اما مطالعاتی که روی حیوانات انجام شده نشان می‌دهد که این داروها روی جنین آنها اثرات ناخواسته داشته‌اند. داروهای این گروه فقط در صورتی تجویز می‌شوند که نمونه مشابه ایمن‌تر آنها در دسترس نباشد و مزیت تجویزشان بیش از خطر شناخته شده آنها برای جنین باشد.
▪ گروه D: علی‌رغم اینکه علیه داروهای این گروه مدارک مثبتی دال بر خطر برای جنین آنان وجود دارد، اما در مواردی که خطر جانی یا بیماری‌های جدی مادر را تهدید کرده و داروهای ایمن‌تر قابل استفاده نبوده یا اینکه بی‌اثرند می‌توان از آنها استفاده کرد. باید روی پوشش این داروها هشدار خطرناک بودن آنها برای جنین، نوشته شود.
▪ گروه x: مطالعاتی که در حیوانات یا انسان‌ها صورت گرفته نشان می‌دهد، که این داروها روی جنین نقص‌هایی ایجاد کرده و همچنین خطر ایجاد سقط دارند. داروهای این گروه در زنانی که احتمال باردار شدن آنها وجود دارد نیز ممنوعیت مصرف دارند. باید روی پوشش این داروها هشدار ممنوعیت مصرف آنها برای زنان باردار نوشته شود.
● دوران پس از وضع حمل
هنگام فراهم کردن مراقبت‌های جراحی دهان برای بیمار تازه زایمان کرده‌ای که شیر می‌دهد باید ملاحظات خاصی را مدنظر قرار داد. پرهیز از مصرف داروهایی که مشخص شده در شیر مادر وارد می‌شوند و بالقوه برای شیرخواران مضر است و مشورت با پزشک متخصص اطفال توصیه می‌گردد.
در کل، مصرف تمام داروهای متداول در کار جراحی دهان - اگر با دوز متوسط باشد- بی‌خطر است؛ به استثنای داروهایی مانند کورتیکواستروییدها، آمینوگلیکوزیدها و همچنین تتراسایکلین‌ها.

دکتر مریم خادمی

منبع : هفته نامه سپید