هند در آسیای مرکزی چه می خواهد؟

این روز ها بسیاری از کشور های غربی متوجه آسیای مرکزی شده اند. در این میان اتحادیه اروپا به دنبال دست یابی منابع مختلف انرژی، سعی در برقراری پروژهایی در زمینه انتقال و تحویل نفت و گاز از کشور های آسیای مرکزی به سوی اروپا به راه انداخته است و در این راستا از کمک و پشتیبانی قزاقستان و ترکمنستان نیز برخوردار شدند. در این مبارزه و رقابت بر سر قدرت دو بازیکن جدید وارد صحنه شدند که این دو نقش آفرین، هند و پاکستان هستند.
در قزاقستان یک موسسه دولتی هندی با نام ONGC Mittal Energy اقدام به خرید سهام در پروژه های نفت و گاز این کشور کرده است.
شرکتی دیگر به نام ONGC Videsh ltd - ۱۵ سهم در پروژه علی بیک مولا و ۱۰ سهم در پروژه قزاقی کارمن گازی به دست آورد.
علاوه بر این گفتگو هایی نیز برای گسترش و توسعه حوزه ستیایف در شمال دریای خزر با شرکت دولتی قزاقستان کازمونای گاز در جریان است.
یک کمپانی دیگر هندی با نام SAPRA India Foundation در حال مذاکره با ازبکستان برای خرید حداقل ۲۰ سهم از ذخایر نفت و گاز این کشور است. با این وجود علی رغم امکان دستیابی به ذخایر آسیای مرکزی مشکلی در میان است و آن این که امکان انتقال و تحویل این منابع مهم انرژی بدون وجود سیستم انتقال و خط لوله امکان پذیر نیست. یکی از راه کار های حل این مشکل ایجاد خطوط انتقال افغانستان در مسیر ترکمنستان-افغانستان-پاکستان است.
در ماه آوریل سال جاری هند و ترکمنستان یک قرارداد تفاهم نامه دو جانبه امضا کردند. بواسطه این قرارداد شرکت های هندی امکان دستیابی به منابع انرژی ترکمنستان و استخراج و بهره برداری و احداث خطوط گاز و سیستم تصفیه گاز را به دست آوردند. هم زمان با این قرارداد، دهلی وارد پروژه افغانستان شد و در ۲۲ آوریل سال ۲۰۰۸ در نشست وزرای خارجه کشور های شرکت کننده در پروژه ترکمنستان-افغانستان-پاکستان در اسلام آباد، هند به عنوان عضو پروژه لوله انتقال -افغانستان قبول شد. باید خاطر نشان ساخت که این پروژه در سال ۱۹۹۳ توسط کارشناسان امریکایی با هدف تحکیم هر چه بیشتر نفوذ امریکا در آسیای مرکزی طرح گردید. در اکتبر سال ۱۹۹۵ قرارداد ساخت خط لوله انتقال افغانستان بین کشور های ترکمنستان، شرکت امریکایی بونوکال، و شرکت دلتا از عربستان سعودی بسته شد. در آن زمان قراردادی برای ساخت و راه اندازی خط لوله انتقال نفت در کنار خط لوله انتقال گاز طرح ریزی شده بود. ظرفیت این خط لوله تا سال ۲۰۱۰ (۲۵۹میلیون تن نفت در یک سال بود) اما بعد ها مسئله انتقال نفت در قدم اول از قزاقستان برای مدت نامعلومی به تعویق افتاد. می سال ۱۹۹۷ و در نشست سران کشور های عضو سازمان همکاری های اقتصادی در عشق آباد سندی تهیه شد و در توسعه زیربنا های حمل و نقل و ترابری و شبکه خط لوله های ملی از مسائل مهمی بود که در این نشست طرح و بررسی شد. در نشست عشق آباد رئیس جمهور ترکمنستان، صفر مراد نیازوف که به ابتکار او این نشست راه اندازی شده بود، سعی کرد تا سازمان همکاری های اقتصادی را برای تحقق پروژه مشترک معین که بر اوضاع اقتصادی منطقه و خصوصاً بر وضع اقتصادی کشور های عضو موثر اند را پیش برد. ولی پروژه بعد از مدتی رو به دست فراموشی و دوباره امسال قرارداد زنده شد.
احتمال دارد که گاز انتقالی به افغانستان از ذخایر معدنی دولت آباد باشد. این خط لوله به طول ۱۶۸۰ کیلومتر امتداد و ظرفیت انتقال ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در یک سال را خواهد داشت. چند سال قبل هزینه این طرح ۳/۳ میلیارد دلار تخمین زده شد. ذخایر معدنی دولت آباد در حال حاضر منبع اساسی صدور گاز به روسیه بوده و در مجموع منبعی در آینده برای خط لوله هند در نظر گرفته شده است.
به باور کارشناسان، صدور گاز ترکمنستان از طریق خط لوله انتقال -افغانستان منطبق و مناسب با سعی و تلاش دیپلماتیک امریکا است که از آن علیه پروژه خط لوله ایران - پاکستان - هند استفاده می کند. اما علارغم وجود امکان دسترسی به ذخایر آسیای مرکزی، انتقال و تحویل یکنواخت و منظم مواد سوختی به هند بدون سیستم خط لوله دشوار است.
الکساندر سیبانین مدیر اداره برنامه ریزیهای استراتژی موسسه همکاری های مرزی می گوید: خط لوله گاز در مقایسه با استخراج منابع سوختی از الویت اقتصادی برای توسعه و پیشرفت منطقه برخوردار است. به هر اندازه که نفت و گاز را از کشور های منطقه استخراج کنیم به همان اندازه ناکافی است و در حال حاضر هر کشوری که خط لوله را از ترکمنستان و یا ایران به سوی هند کنترل کند، همان یک هند را از نظر اقتصادی تحت کنترل جدی در طول قرن بیست و یک قرار می دهد. به طوری که این کارشناس توضیح می دهد، خط لوله ترکمنستان می تواند از دو مسیر بگذرد، از غرب افغانستان و گذرگاه حیدر و یا از غرب افغانستان به بلوچستان و بعد به هند.
شرکت کنندگان پروژه انتقال - افغانستان تعهد کرده اند که تحقق پروژه را در سال ۲۰۱۰ آغاز کنند. اگر این پروژه تحقق یابد، انتقال گاز در سال ۲۰۱۵ آغاز خواهد شد. سیبانین اشاره می کند که یا امریکا و سازمان همکاری های شانگهای عملکرد این خط لوله را تامین خواهند کرد.
هند در آسیای مرکزی نه تنها خواهان دست یابی به منابع جدید انرژی است، بلکه راه های جدید مبارزه با تروریسم را دنبال می کند. در چهارچوب همکاری های دو جانبه در سال ۲۰۰۲ هند و تاجیکستان موافقتنامه بازسازی فرودگاه نظامی عینی را امضا کردند. با توجه به این که این موافقتنامه اجازه استفاده نظامی هند را از این فرودگاه نمی دهد، اما در واقع هند در اطراف پایتخت تاجیکستان، پایگاه نظامی خود را تاسیس می کند.
فرودگاه عینی نزدیک به شهر قیصر در ۲۵ کیلومتری شهر دوشنبه است و قبل از فروپاشی شوروی، در اینجا کارخانه ترمیم هلیکوپتر با تنها یک باند پرواز وجود داشت. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این کارخانه از فعالیت باز ماند. در حال حاضر هند کار بازسازی سه آشیانه هواپیما را در دست دارد که از آن میان دو آشیانه آن به مرحله بهره برداری رسیده است. همچنین قرار بود که ۱۲ هواپیمای جنگی مینگ و ۲۹ قوای نظامی هوایی هند در فرودگاه عینی جابجا شوند.
اما مقامات رسمی دوشنبه قاطعانه امکان جابجا شدن قوای نظامی هوایی هند را در خاک خود را رد می نمود و بطور یکجانبه همکاری را با هند قطع و از دهلی درخواست نمود تا امکانات نظامی اش را از پایگاه نظامی عینی خارج سازد. به عقیده کارشناسان، دوشنبه به اجرای این سیاست از طرف مسکو وادار شده بود. به روایتی دیگر دوشنبه از این ناراضی بود که دهلی به موقع تسویه حساب از بابت اجاره پایگاه نظامی را نمی کرد و به طوری که روزنامه هندیThe Indian Times گزارش داد، عدم پرداخت بدهی که از طرف وزیر سابق دفاع جورج فرناندس منجمله ترمیم شاهراه های نزدیک به دوشنبه، اعمار و ساختمان پایگاه برق آبی وعده شده بود، باعث نارضایتی مقامات تاجیک شد و در نتیجه به مقامات هندی خبر دادند که تا کارمندان نظامی خود را که در حدود ۱۵۰-۲۰۰ مستقر در فرودگاه عینی بودند فرا خواند.
در این میان اسلام آباد از این حقایق ناخشنود است و عقیده دارد که هند خیلی عمیق جبهه گرفته و بدینگونه ظاهراً در صورت کشمکش و درگیری نظامی بین این دو کشور این پاکستان است که از برتری استراتژیکی بالایی برخوردار است. دهلی در جواب به عکس العمل قاطعانه جواب داده است که از این پایگاه در مقابله با پاکستان استفاده نخواهد کرد.

روزنامه نیزاویسیمایا گازیتا
نویسنده: ویکتوریا یانفیلووا
مترجم: مهین السادات صمدی

منبع : ایراس