شناخت خواص گیاهان داروئی

گیاهان از همان آغاز تمدن بشری در درمان‌های داروئی به‌کار برده می‌شدند و حتی بعضی از مشتقات آنان مانند آسپرین، رزرپین و گلیکوزیدهای قلبی نقاط اتکای اصلی در دارو درمانی بوده‌اند.
امروزه نیز داروهای گیاهی سهم بزرگی از فرآورده‌های داروئی تجارتی ساخته شده را به خود اختصاص داده‌اند که برای مثال می‌توان افدرین از گیاه افدرا، دیژیتوکسین از گل انگشتانه، سالیسین از درخت بید و رزپین از گل مار را نام برد و حتی کشف داروی ضدسرطان Paclitanel از گیاه سرخدار، بر نقش گیاهان به‌عنوان یک منبع جاودانه برای طب مدرن تأکید مضاعفی می‌باشد.
اگرچه با توسعه صنایع داروئی در اوایل قرن بیستم، داروهای گیاهی تا حد زیادی اعتبار و ارزش خود را نسبت به داروهای جدید صناعی در بین اطباء از دست دادند. اما در دهه اخیر اقبال دوباره‌ای برای مصرف داروها و فرآورده‌های گیاهی - طبیعی به‌وجود آمده است. در این میان از آنجائی که با وجود فلور متنوع گیاهی ایران، هنوز گیاهان داروی به‌صورت کاملاً علمی و مستند معرفی نشده‌اند، از این رو ”سرزمین سبز“ سعی دارد در حد مقدور خود و در جهت اطلاع‌رسانی نسبت به معرفی این نوع گیاهان اقدام کند. به همین منظور در این شماره نگاهی داریم به ویژگی‌ها، محل رویش، کاربرد درمانی و آثار مریم گل‌داروئی، کنجد و مرزه که با هم می‌خوانیم:
● مریم گلی داروئی مریم گلی یاغی
Salvia officinalis L. (Labiatae) Sage, Garden sage
▪ ریخت شناسی گیاه:
گیاه پایا که ارتفاع آن به ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد با ساقه چهارگوش و دارای برگ‌های کرکدار به رنگ سبز متمایل به خاکستری یا بنفش می‌باشد.
▪ محل رویش:
بومی سواحل مدیترنه‌ای اروپاست و به‌صورت کاشته در ایران موجود می‌باشد.
▪ زمان برداشت:
برگ‌ها را کمی قبل از گل‌دهی در طول ماه‌های اردیبهشت، خرداد و سرشاخه‌های گلدار را در آغاز گل دادن محصول‌برداری می‌کنند.
▪ قسمت مورد استفاده:
سرشاخه‌های گیاه
▪ کاربرد درمانی:
این گیاه بادشکن، ضدگرفتگی عضلانی، ضدعفونی‌کننده، قابض و ضدتعرق می‌باشد. به‌صورت خوراکی جهت درمان سوء‌هاضمه،التهاب حنجره و زبان کوچک، لثه، معده، دهان و به‌عنوان غرغره و دهانشویه استفاده می‌شود. دم کرده آن به‌صورت موضعی برای تقویت و رشد مو به‌کار می‌رود.
▪ آثار فارماکولوژیک:
ترکیبات پینن گیاه فعالیت ضد گرفتگی عضلانی و به‌واسطه وجود ماده Thujone در گیاه، اثر ضد میکروبی دارد.
احتیاط مصرف، جای آن سبب التهاب لب و معده می‌شود.
▪ ترکیبات شیمیائی:
اسانس (Thujone) تان، اسیدهای فنلیک.
▪ مصرف غذائی:
به‌عنوان طعم‌دهنده غذائی به‌کار می‌رود.
● کنجد
Sesamum indicum
(L. (Pedaliaceae
Oil plant
Gingelly، Teel oil plant
▪ ریخت‌شناسی گیاه:
درختی کمی کرکدار که ارتفاع آن به ۵/۱ - ۱ متر می‌رسد.
ساقه منشعب، برگ‌ها دندانه‌دار یا چند بخشی کم عمق و در بخش‌های پایینی ساقه دارای دمگل بلند و در بخش‌های بالائی سرنیزه‌ای با خطی سرنیزه‌ای و دارای دمگل کوتاه می‌باشد. کپسول بیضی و زاویه‌دار یا مسطح محتوی دانه‌های بدون باله و در انتهاب ه نقطه برجسته‌ای ختم می‌شود.
▪ محل رویش:
در بخش‌های مرکزی شمال غربی،: شمال شرقی، غرب و شرق کاشته می‌شود.
▪ زمان برداشت:
زمانی که کپسول به رنگ قهوه‌ای - سیاه می‌باشد، دانه‌ها جمع‌آوری می‌شود.
▪ قسمت مورد استفاده:
برگ، دانه، روغن دانه و ریشه.
▪ کاربرد و درمانی:
این گیاه در درمان اختلالات کبد و کلیه به‌کار می‌رود. دانه‌های آن جهت مشکلاتی مانند سرگیجه، وزوز گوش و اختلال دید ناشی از کم‌خونی و به دلیل خاصیت نرم‌کنندگی مجازی گوارشی در یبوست مصرف می‌شود.
همچنین دانه‌ها سبب افزایش ترشح شیر می‌گردد. جوشانده ریشه گیاه در درمان سرفه و آسم به‌کار می‌رود.
▪ آثار فاروماکولوژیک:
باعث کاهش کلسترول می‌شود.
▪ احتیاط مصرف:
سبب واکنش‌های حساسیتی می‌شود و به دلیل وجود کالری بالا در دانه‌ها و روغن آن، نباید در افراد چاق مصرف شود.
▪ ترکیبات شیمیائی:
روغن‌های اشباع نشده، پروتئین، ویتامین، مواد معدنی، اسیدهای چرب.
▪ مصرف غذائی: در تهیه مواد غذائی و داروئی به‌کار می‌رود.
● مرزه
Satureja hortensis
(L. (Labiatae
savory , Annual savory
Summer
▪ ریخت‌شناسی گیاه:
گیاه یکساله و معطر، با ساقه‌های کپه‌ای کرکدار، در زمان بلوغ، با رسیده به‌صورت ارغوانی رنگ می‌باشد. برگ‌ها متقابل، کوچک، خطی بدون دمبرگ و ممکن است در حاشیه کرک‌دار باشد. گل‌ها به رنگ سفید یا صورتی، دو لبه و به‌صورت آرایش حلقه‌ای می‌باشد.
▪ محل رویش:
این گیاه در آذربایجان، کرمانشاه، نواحی شمال‌شرقی و گیلان و بعضی نقاط دیگر می‌روید.
▪ زمان برداشت:
از شهریور تا آذر ماه جمع‌آوری می‌شود.
▪ کاربرد درمانی:
دارای خواص بادشکن و خلط‌آور است. چای آن برای بسیاری از اختلالات مجاری گوارشی شامل دل‌پیچه، تهوع، سوء‌هاضمه، بی‌اشتهائی، به دلیل قابض بودن در درمان اسهال و به‌صورت دهانشویه در التهاب گلو مصرف می‌شود.
▪ منع مصرف:
این گیاه در بارداری مصرف نشود.
▪ ترکیبات شیمیائی:
اسانس
▪ نحوه و میزان مصرف دم‌کرده:
۴ - ۲ قاشق مرباخوری گیاه خشک در یک فنجان آب، هر شب میل شود.

منبع : ماهنامه سرزمین سبز