شگفتی های ویژه بناهای تاریخی

بناهای تاریخی و نمادهای معماری یکی از جالب ترین و متنوع ترین پدیده های مورد توجه گردشگران است . در معرفی این مناطق دیدنی گاهی از اصطلاحات خاصی استفاده می شود که برای مخاطبان عام آشنا نیستند؛ از این رو برخی از این اصطلاحات (که برای توضیح و توصیف ساختمانها و بناهای تاریخی به کار می روند) بتدریج معرفی و توضیح داده خواهد شد.
یکی از بهترین بناهای تاریخی موجود در کشور، بناهای مذهبی از قبیل مساجد و امامزاده ها هستند. در این ساختمان ها ، از روشهای معماری مشابه بهره گرفته شده که اصطلاحات خاصی نیز برای این شیوه های معماری به کار گرفته می شوند که برخی از آنها عبارتند از :
● مقرنس
برای وجه تسمیه و تعریف مقرنس ، موارد متعددی عنوان شده است ؛ مانند آن که : کلمه مقرنس با (قر) نو (قرناس ) و (قرنیس یا قرنیز) خویشاوند است و برخی نیز معنای قرنیس یا قر شده را نیز به کار گرفته اند. این معنی آخری با شکل عنصر تزیینی که از تعدادی کم و بیش سطوح برآمده و فرورفته تشکیل شده است ، موافقت بیشتری دارد.
انواع مقرنس براساس اجرای آن از انواع مصالح ساختمانی از جمله کاشی با یکدیگر تفاوتهای دارد که به طور کلی به ۴ رشته متفاوت تقسیم می شود.
۱) مقرنس های معلق
۲) مقرنس های دانه زنبوری
۳) مقرنس های جلو آمده
۴) مقرنس های روی هم قرار گرفته
مقرنس های معلق ، شکل رسوب آهکی آویزان در غارهاست که به زبان فرانسه (استالاکتیت ) نامیده می شود. این نوع مقرنس ها که معمولا از طریق چسباندن و متصل کردن مصالح ساختمانی از جمله گچ و سفال و کاشی و غیره به سطوح مقعر داخل بناها تشکیل می شوند، هم آویزان به نظر می رسند و هم گاهی مقرنس های لانه زنبوری را که شبیه به لانه زنبور است القا می کنند.
مقرنس های روی هم قرار گرفته به مقرنس هایی می گویند که از مایه مصالح اصلی بنا و یا قطعات دیگر ساخته می شود و غالبا در چند ردیف و روی هم قرار می گیرند. مقرنس های جلو آمده ، مقرنس هایی را گویند که مواد آن از خود بنا نباشد و درنهایت سادگی و در انتهای سطوح خارجی صورت گیرد.
● گره کشی
کاشیهایی که با طرح و نقشهای مختلف یا اشکال چند ضلعی های هندسی پهلوی یکدیگر قرار گرفته و تشکیل نقشهای کلی را می دهند به گره کشی معروف هستند.
● معرق کاری
معرق کاری عبارت است از قطعه های بریده شده کاشی که از روی نقوش مختلف و رنگهای متفاوت تراشیده شده ، پهلوی یکدیگر به شکل قطعه های بزرگ درآمده اند و روی کار نصب شده اند. این نقوش گاهی به شکل گره کشی و گاهی از نقشهای مختلف مانند گل و بته سازی و غیره هستند که به نام اسلیمی و ختایی و نقوش دیگر مشهورند.
● کاشی هفت رنگ
کاشیهای هفت رنگ که شهرت زیادی دارند، به شکل چهارگوش ساخته می شوند و با اندازه تقریبی آنها ۱۵*۱۵ سانتی متر یا بیشتر است . در این شیوه ، کاشی را پس از پخت اول و ترسیم نقش روی آن دوباره در کوره حرارت می دهند و پس از خارج کردن از کوره آنها را در محل کار نصب می کنند. هفت رنگ متداول در این نوع کاشی عبارتند از : سفید ، سیاه ، لاجوردی ، فیروزه ای ، قرمز ، زرد و حنایی .
● خط بنایی یا معقلی
خط بنایی نوع تزیین نشده خط کوفی است و در زمان تیموریان یعنی در قرن نهم هجری که از لحاظ خط و خوشنویسی یک دوره طلایی به شمار می رود از خط کوفی که خطی بیگانه بود متولد می شود و کمی بعد مراحل رشد خود را طی می کند و سپس در تزیینات سطوح داخلی و خارجی اماکن مقدسه و اندام ایوان ها و پیکر مناره ها به کار گرفته می شود. معقلی نیز بیشتر به نقوشی گفته می شود که از مصالحی مانند آجر و کاشی «جداگانه و درهم » ساخته شده و ترسیم آن معمولا در جدولهای ساده صورت می پذیرد.
● گوشوار
با توجه به نام گوشوار می توان گفت که این پدیده معماری نظیر گوش انسان است و برای تحول پلان مربع به هشت ضلعی ، آن را در چهار گوشه یک بنای مربع قرار می دهند تا از این طریق مقطع چهار گوش را به هشت ضلعی تبدیل کنید.
● ازاره
ازاره به قسمتی از پایین دیوار (خارج یا داخل ) می گویند که به وسیله کاشی یا سنگ یا مصالح دیگر زینت می شود. هر کدام از این ویژگی های معماری متکی بر مبانی اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی نیز بوده اند که ویژگی ها و جذابیت های این شیوه های معماری را دو چندان می کرده اند.

منبع : بنياد انديشه اسلامي