خشکسالی چیست؟

۱) آغاز و خاتمه خشکسالی
به‌طورکلی تشخیص زمان آغاز و خاتمه خشکسالی مسئله بسیار مشکلی است. اصولا زمان آغاز خشکسالی عمدتا به تعریف مورد استفاده وابسته است. بدیهی است که این زمان با توقف آخرین بارش مفید آغاز نمی‌شود بلکه ممکن است تا زمان اتمام ذخیره رطوبت خاک به طول انجامد. این حالت با نیز بارش‌های هرچند اندک در زمان آغاز خشکسالی، پیچیدگی خاصی پدیدار می‌کند، بنابراین در حالت کلی می‌توان گفت زمان آغاز خشکسالی، زمانی است که ذخیره رطوبتی چه در محیط خاک (خشکسالی کشاورزی ) و چه در مخازن آبی(خشکسالی هیدرولوژیک ) خاتمه یافته باشد. انتهای خشکسالی نیز که مسئله قابل توجهی محسوب می‌شود. پایان خشکسالی نسبت به زمان آغاز محسوس‌تر است.
در امر کشاورزی، پایان خشکسالی، زمانی است که نزول باران، رطوبت مورد نیاز خاک را تامین نماید. در هیدرولوژی، زمانی که جریان رودخانه مجددا برقرار شده و مخازن زیرزمینی تغذیه مجدد شوند زمان پایان خشکسالی در نظر گرفته می‌شود. زمان آغاز تا پایان خشکسالی که به عنوان دوره تداوم خشکسالی مفروض خوانده می‌شود یکی از ویژگی‌های اساسی خشکسالی محسوب می‌گردد. مقیاس زمانی دوره تداوم یک خشکسالی می‌تواند از روز و ماه تا سال تفاوت نماید. هرقدر دوره تداوم خشکسالی طولانی‌تر شود، میزان ذخایر آب منطقه، تحت خطر جدی قرارگرفته و به همین جهت می‌تواند شدت خشکسالی رخداده را افزایش دهد.
۲) شدت خشکسالی
چنانچه قبلا نیز ذکر شد هر قدر میزان کمبود بارندگی نسبت به شرایط میانگین کمتر باشد به همان اندازه میزان تاثیر خشکسالی بیشتر نمود عینی پیدا می‌کند. علاوه بر این، میزان استمرار حالت خشکسالی در یک منطقه نیزگویای شدت خشکسالی در همان منطقه است، یعنی در شرایطی که خشکسالی تنها برای یک ماه استمرار داشته باشد احتمال دارد بارش ماه بعد، میزان کمبود ماه مزبور را جبران نماید، ولی اگر ماه بعدی نیز خود نسبت به شرایط طبیعی کمبود داشته باشد، به مراتب در شدت بخشیدن به حالت خشکسالی موثر خواهد بود.
میزان کاستی در متغیر موردمطالعه و همچنین، زمان استمرار آن، بیانگر شدت خشکسالی است. به همین منظور برای مشخص ساختن این عامل در مطالعه خشکسالی، محققان با استفاده از شاخص‌های مختلف سعی می‌کنند درجه ناهنجاری منفی متغیر مورد مطالعه را نیز مدنظر قرار دهند.
۳) فراوانی خشکسالی
فراوانی خشکسالی نیز از اهم ویژگی‌های موردمطالعه در بررسی یک منطقه به‌شمار می‌آید که می‌تواند در مقایسه‌های مختلف زمانی ( برای مثال سالانه، ماهانه و فصلی ) محاسبه شود. با توجه به وجود شدت‌های مختلف خشکسالی، بررسی فراوانی‌ها می‌تواند برای هریک از آنها با تفکیک صورت گیرد. محاسبه توزیع فراوانی در شدت‌های مختلف می‌تواند در ارزیابی قابلیت منطقه موردمطالعه نسبت به شدت‌های مختلف خشکسالی کاربرد داشته باشد. این محاسبه می‌تواند از طریق توابع توزیع احتمال فراوانی برای بررسی احتمال و یا دوره‌های برگشت خشکسالی برای پیش‌بینی‌های آتی مورد استفاده قرارگیرد.
۴) وسعت منطقه‌ای خشکسالی
رخداد خشکسالی می‌تواند درمنطقه‌ای با وسعت چندصد کیلومتر اتفاق افتد ولی امکان دارد شدت و دوره تداوم آن در سراسر منطقه یکسان نباشد. خشکسالی قاره‌ای که خصوصا؛ درمناطق خشک اتفاق می‌افتد در ناحیه وسیعی که صدها، بلکه هزاران کیلومتر مربع را می‌پوشاند، گسترش پیدا می‌کند. به نظر محققان استرالیا، احتمال دارد این پدیده نیمی از استرالیا را در طی ۵۰ سال آینده فراگیرد (س. ه. ج ۱۹۷۵). دررابطه با وسعت خشکسالی یوجیچ ( ۱۹۷۵ ) براساس تحقیقات خود خواص منطقه‌ای خشکسالی را به‌شرح ذیل فهرست نموده است:
الف) پوشش منطقه‌ای با شرایط متوسط قاره‌ای که از ۵ تا ۱۵ میلیون کیلومتر مربع را فرا می‌گیرد.
ب) در نتیجه شدت خشکسالی‌های بزرگ، وسعت آن فراتر از پوشش منطقه‌ای می‌گردد.
ج) انتظار می‌رود شکل منطقه تحت تاثیر به وسیله یک خشکسالی، بیشتر به یک لوزی شبیه باشد تا یک دایره.
۵) دوره تناوبی رخداد خشکسالی
بررسی‌های مربوط به احتمال تکرار خشکسالی‌ها و سایرپدیده‌های طبیعی به صورت رخدادهای منظم، بخش زیادی از تحقیقات محققان را به خود اختصاص داده است، به‌طوری که بیش از ۱۰۰۰ مقاله در رابطه با ارتباط رخدادهای آب و هوایی با سیکل ۱۱ ساله کلف‌های خورشیدی تهیه شده است (بران ورادیر، ۱۹۸۵) کلف‌های خورشید عبارت از لکه‌هایی هستند که به دلیل اختلاف درجه حرارت در سطح خورشید، به‌صورت لکه‌های سیاهی به‌نظر می‌رسند. چگونگی پیدایش این لکه‌ها هنوز به درستی شناخته نشده است و بیشتر تصور می‌رود که زبانه کشیدن و درهم پیچیدن توده‌های گاز مشتعل خورشید، باعث پدیدآمدن آن می‌گردد.
با بررسی‌هایی که انجام گرفته، امروزه رابطه میان لکه‌های خورشیدی با برخی از پدیده‌های زمینی به اثبات رسیده است (جعفری، ۱۳۶۰). در رابطه با تناوب رخدادهای خشکسالی، برخی از محققان علاوه برتناوب ۱۱ ساله به دوره ۲۲ ساله یا چرخه‌هایی۱۰ ساله پی برده‌اند (بلم و مولی ۱۹۸۱ ) چرخه دوره‌‌ای۴۴ ساله‌ای نیز به وسیله سانسون (۱۹۵۴) برای تغییرات بارندگی در فرانسه برای منطقه مدیترانه عنوان شده است. برخی از محققان نیز به دوره تناوبی بیشتری اشاره کرده‌اند. با توجه به کارهای بسیاری که در این زمینه انجام شده است هنوز قانون‌مندی علمی‌ای که به‌طور قطع مورد تاثیر واقع شود، عنوان نگردیده است. به هنگام کاهش تعداد کلف‌های خورشیدی، خشکسالی‌های شدید اتفاق افتاده‌اند. این گونه مطالعات در سایر کشورها ازجمله استرالیا و هند نیز صورت گرفته است.
علاوه برکلف‌های خورشیدی، مطالعاتی نیز در رابطه با ارتباط رخداد خشکسالی‌ها با سیستم‌های گردش عمومی جو و عوامل تاثیرگذار بر آن و همچنین با پدیده ال نینو یا دمای سطح دریا، ارتباط بین اقیانوس‌ها و خشکی‌ها و … انجام شده است (لاکود ۱۹۸۸).

منبع : روزنامه کارگزاران