تأملی بر پیام ((طوبا و معنای شب))

آخرین صفحه ی کتاب را نیز می خوانم و اینک تمام . به کناری نهاده به فکر فرو می‌روم. چه برداشتی داشته ام؟ آیا توانسته اثر مثبتی بگذارد؟ یک هفته وقت صرف خواندن، حاصل چه بوده است؟ هر رمان ، هر اثر فکری و هنری باید در ذات خود حامل پیامی باشد.
اصولاً فلسفه ی وجودی این آثار همین است که با شیوه و زبان هنری خاص خود ـــ هر هنرمندی لهجه ی مخصوص خود را دارد ـــ بیان‌گر هدف و طرحی باشد تا نظر و برداشت خویش از جامعه را توسط آن مشخص سازد. از درد ، رنج ، عشق ، ناکامی ، حسرت ، امید و ایمان آدمیانی گوید که در جامعه می زیند تا برای آیندگان گنجینه ای از تجربه برجای گذارد. تجربه زندگی آفرینش گران زمان خود. مفهوم این گویش وسیع و عمیق است لذا بایستی با احساس مسئولیت با مسئله برخورد کرد . با سلیقه و سبک های متفاوتی هر هنرمندی اثر خود را می آفریند . معنای نو آوری و خلاقیت از اینجا سرچشمه می گیرد . برای همین، هدف ما نه قضاوت در سبک نویسندگی خانم پارسی پور است و نه کوشش در مشخص کردن مایه ی ادبی متن . بلکه می خواهیم پیام اثر را بشکافیم تا به روح و کنه آن مقصودی که نویسنده با آفریدن این اثر دارد ، راهی بیابیم . منظور از ((مقصود)) در این جا نه انگیزه هایی شخصی برای نوشتن که شاید عده ای را برای دست به قلم بردن بس باشد ، بلکه مراد ریشه یابی اجتماعی مطلب بوده این که نویسنده ی کتاب با خلق این اثر کدامین هدف اجتماعی را داشته چه چیزی را می خواهد به خواننده الغاء کند . کتاب خانم پارسی پور آمیخته ای از احساسات مالیخولیایی طوبا خانم و توهمات وی از جهان پیرامونش با پنداشت های غیر طبیعی خود است که نهایتاً هیچ هدفی را دنبال نمی کند جز این که به خواننده به باوراند دنیا هیچ و پوچ است و در راه زیباسازی آن هر سعی و کوششی نهایت حماقت است و بس . در این راه با تمسخر و بی رنگ جلوه دادن تاریخ مبارزات حماسی مردم ایران در سده ی اخیر به عبث می‌کوشد تا همه ی دستاوردهای جانفشانی مردم را زیر سؤال ببرد در واقع امر نویسنده با این اثر نهایت کم لطفی را در حق تاریخ معاصر میهن اش به معرض تماشا و داوری می گذارد . آیا صحبت از تاریخ جنبش مشروطه در یک کتاب ، هر چند که کتاب تاریخ نباشد ولی به هر حال با طرح گوشه ای از زندگی مردم می خواهد بیان گر تاثیراتی باشد که این خیزش مردمی در بند بند زندگی اجتماعی میهنمان داشته ، با آن سان کم مایه دادن به آن اثرات رواست ؟ با چهره ی خیابانی این مبارز پر شور در این کتاب فقط از راه تخیلات دیوانه گونه‌ی زنی (طوبا) آشنا می شویم که حتی جاه طلبی های وی را با هیج قالب و قواره ی مشخصی نمی شود تعریف کرد. معقولانه است این نگرش؟ اسماعیل یکی از قهرمانان داستان درگیر مسائلی می شود که سرنوشت وی در مقطعی از زندگیش به سرنوشت ۵۳ نفر می پیوندد . ۵۳نفری که در روند تکامل جریان‌های بعدی اجتماعی میهنمان نقش بزرگ و بی بدیلی ایفا می کنند . تصویری که کتاب از این جریان به دست می دهد واقعاً چندش آور است . آیا صحبت از یکی از مهم‌ترین جریانات روشن فکری میهنمان می باید محدود به ارایه ی برداشت چند شاهزاده گردد که نسلشان منقرض شده و فقط به تأثیر این جریان در زندگی زنی (مریم) پرداخته شود که از نسلی با توهم های ارتجاعی و عقب مانده که خاص قشر به اصطلاح غرب زده می باشد. پس مردمان واقعی جایشان کجاست ؟ آن هایی که با کار ، تلاش ، رنج و محرومیت شان اجزای اصلی پیکره ی میهنمان را تشکیل می دهند . انعکاس جریان روشن فکری اواخر دهه ی چهل و اوایل پنچاه با آن شکل وارونه و عـــقیم چه چیزی را می رساند؟ در بند بند کتاب تأثیر صد سال تنهایی مارکز کاملاً عیان است. مخصوصاً حضور ستاره با آن شکم بزرگش در زیر درخت انار که یادآور یکی از قهرمانان معروف مارکز می باشد. ستاره شکل ایرانی شده ی آن قهرمان است . هر چند آن قهرمان در صد سال تنهایی چهره ی دلپذیر و دل نشینی از خود ارایه می دهد ، چرا که برای حضورش در متن اثر در کل ساخت کتاب زمینه سازی شده و در این کار نویسنده ی کلمبیایی کاملاً موفق است . ولی در طوبا و معنای شب چهره ی ستاره به تمامی معنا مضحک به نظر می‌رسد. چرا که صد سال تنهایی با ساختاری پی ریزی شده که همه ی اجزای اثر در پیوندی منطقی با هم سازگاری دارند ولی ستاره با آن شکم بزرگ خود با هزار من سریش هم به خیابانی یا به دسته‌ی روشن فکری پنجاه و سه نفر یا پرخاش‌جویان و عصیان‌گرانی چون مریم و کمال نمی چسبد . مگر در توهم های جدای از زمان و مکان یک پیرزن درمانده. در زندگی روزمره ی اجتماعی آیا جایی برای این توهم و هذیان‌ها وجود دارد . واقعیت های سرسخت زندگی بی رحم تر از آن است که بخواهیم چنین مواردی را به پذیریم . با پوزش از خانم پارسی پور به لحاظ این قضاوت صریح و تند. به طور حتم در آینده از ایشان شاهد ارایه ی آثار جدی ! و موفق تری خواهیم بود .

نوشته ی شهرنوش پارسی پور
صادق شکیب

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه