یک دو نکته درباره گونتر گراس و رُمان «طبل حلبی»

اولین اثری كه از گونتر گراس، نویسنده آلمانی و برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۹۹ منتشر شد، نه رُمان بود و نه مجموعه داستانهای كوتاه، بلكه دفتر شعری بود كه در سال ۱۹۵۶ به‏چاپ رسید؛ یعنی درست سه سال پیش از انتشار رُمان «طبل حلبی» كه معروف‏ترین اثر اوست. جالب آنكه از این دفتر شعر در طول سه ‏سال فقط ۷۰۰ نسخه به‏فروش رسید.
ولی پیداست كه بعد از شهرت یافتن گراس، این دفتر شعر نیز همانند دیگر آثار او بارها تجدید چاپ شد. جالب‏تر آنكه گراس رُمان «طبل حلبی» را پیشتر از انتشار دفتر شعرش، یعنی در سال ۱۹۵۴ به‏پایان رساند، ولی ۵ سال طول كشید تا ناشری نشر و پخش آنرا متقبل شد و به‏این ترتیب نخسین چاپ آن در سال ۱۹۵۹ میلادی انتشار یافت.
شخصیت اصلی رُمان «طبل حلبی» اُسكار ماتسِرات، طبال شهر دانسیگ است كه در سن سه سالگی خود را از پله‏های خانه به‏پائین پرتاب می‏كند تا به‏این طریق از رشد خود جلوگیری كند و همچنان كودك سه ساله‏ای باقی بماند. اسكار تا سی سالگی رشد بدنی نمی‏كند و به كوتوله‏ای مضحك می‏ماند كه هر چند رشد جسمانی نداشته است، اما رشد عقلانی او سه برابر دیگران است. و حال این «كودك سی ساله» دچار اختلال روانی شده است و در آسایشگاه روانی شهر بستری است و داستان زندگی خود را باز گو می‏كند.
آغاز رُمان سال ۱۸۹۹ میلادی است و اسكار داستان زندگی‏اش را با ماجرای آشنایی پدر بزرگ و مادر بزرگِ پدری‏اش و چگونگی تشکیل نطفه‏ پدرش شروع می‏كند، كه خود اشارتی است به‏یك اسطوره لهستانی. اوج رُمان دوران تسلط نازی‏ها بر لهستان و سالهای پُر تلاطم جنگ جهانی دوم است و همكاری اسكار با اشغالگران و لو دادن گروه مقاومت. نقطه پایان رُمان سال ۱۹۴۵ میلادی است كه همزمان با شكست آلمان هیتلری و سقوط رایش سوم و پایان جنگ در اروپا و آغاز دوره جدیدی در تاریخ معاصر این قاره است. جالب آنكه با پایان این دوره نشانه‏هایی از رشد جسمانی نیز در اسكار ظاهر می‏شود؛ ولی رشد عقلی و روانی او دچار اخلال می‏شود!
رُمان «طبل حلبی» یك رُمان گروتسك است. گراس تطور دوران و تحولات دهه‏های ۳۰ تا ۵۰ قرن حاضر را از زبان اسكار، شخصیت مركزی داستان، به‏تصویر كشیده است؛ «كودكی» كه رشد طبیعی نداشته و ظاهراً تحولی در او صورت نگرفته است. اسكار ماتسِرات ناهنجاری‏های زمانه خود را از منظر طبیعت ناهنجار خود می‏بیند و برملا می‏كند.
در واقع تحولات تاریخی و اجتماعی از زبان كسی باز گو می‏شود كه نقشی پیرامونی در جامعه دارد و در او تحولی ایجاد نشده است. رشد ناهنجار اسكار كنایه‏ای است به تحولات ناهنجار سالهای سلطه فاشیسم بر اروپا.
گونتر گراس در رُمان «طبل حلبی» با زبان ایهام و استعاره و كنایه، دوره‏ای پُر آشوب و فاجعه‏بار از تاریخ اجتماعی اروپای مركزی را به‏ثبت رسانده است.
پی‏رنگ رُمان «طبل حلبی» نه‏تنها توالی ماجراهای كوتاه (اپیسودها) بلكه تداخل و رابطه آنها با یكدیگر را هم در ساختاری متنوع و پویا نشان می‏دهد. سبك و زبان گراس در این رُمان به‏رغم نوآوری‏های بسیار، تكیه بر سنت رُمان نویسان اروپایی دارد.

خسرو ناقد

منبع : سایت ناقد