توسعه و جامعه اطلاعاتی

امروزه اغلب كشورهای توسعه یافته جهان، بیش از آن كه به تولید و استخراج منابع معدنی و مصنوعات صنعتی بپردازند، معمولاً در پی تولید و توزیع اطلاعات هستند. هم اینك برخی از كشورهای آسیایی از جمله هند و پاكستان از طریق تولید نرم افزارهای اطلاعات، منابع مالی معادل درآمد نفتی ایران را كسب می كنند.
با این كه ورود جامعه ایران به عرصه جامعه اطلاعاتی دیرهنگام بوده، ولی می توان با تجهیز زیرساخت های اطلاعاتی جامعه و نیروی فعال آموزش دیده، این عقب ماندگی را به شكل مناسبی جبران كرد. سمانه بامشاد با استفاده از سخنرانی دكتر عقیلی سردبیر مجله رسانه در زمینه جایگاه جامعه اطلاعاتی در ایران مطالبی را گرد آوری كرده است كه در پی می آوریم.
ما در برهه ای حساس از تاریخ سیاسی و اقتصادی به سر می بریم، ورود ما به جامعه اطلاعاتی تعیین كننده است. پس برای ورود به جامعه اطلاعاتی، ابتدا باید شناخت كافی از آن داشته باشیم. به عبارت دیگر جامعه اطلاعاتی، جامعه ای است كه در آن، اطلاعات تبدیل به عناصر حیاتی شده است. ژاپنی ها از سه دهه پیش در جهت ترسیم این جامعه اطلاعاتی كوشیده اند. امروزه كشورهای توسعه یافته، تولید و درآمد خود را از راه اطلاعات كسب می كنند كه از آن میان می توان به كشورهای سوئد، آمریكا و كانادا اشاره كرد.
جامعه اطلاعاتی را می توان نقطه عطف تاریخ نامید، به طوری كه در تاریخ بشریت در این دوره تحولات تاریخی زیادی اتفاق افتاده است. مارشال مك لوهان نظریه پرداز معروف ارتباطات، تحول تاریخی را ناشی از تاریخ دانسته است. وی به همین منظور، نظریه كهكشان را معرفی می كند و در آن تمدن های مختلف از جمله تمدن های ابتدایی (شفاهی) گوتنبرك را مورد بررسی قرار می دهد. در زمینه تمدن های شفاهی می توان گفت كه در اواخر قرن ۱۹ برای اولین بار پیام های ارتباطی به صورت سیلك های ارتباطی مخابره می شدند.
بعدها رادیو اختراع شد و پیشرفت های دیگری نیز در زمینه ارتباطات آغاز شد و شتاب خیره كننده اطلاعات و اخبار باعث شد كه رسانه های جدیدی پدید آیند و شاید از جدیدترین رسانه های اطلاعاتی بتوان از دورنگار نام برد. امروز ما در ادامه عصر اطلاعات هستیم و در ادامه نظریه كهكشان مك لوهان هستیم، بنابراین عصر اطلاعات بر تمامی حوزه های اقتصادی و اجتماعی تأثیر می گذارد. به عبارت دیگر تعابیر و تفاسیری همچون اقتصاد بدون ماده، وزن و اقتصاد دیجیتالی از جمله این تأثیرات است.
همه كشورها به نوعی نیازمند تكنولوژی هستند و نظریه پردازان جامعه اطلاعاتی در موارد متعددی به این مسأله اشاره كرده اند لذا ورود به جامعه های اطلاعاتی زمینه های خاصی را می طلبد اما بدون زیرساختارهای سخت افزاری اطلاعاتی نمی توان وارد جامعه اطلاعاتی شد. اگر قرار بود این كار چند شبه یا چند روزه انجام شود، امكان پذیر نبود. لیكن پیشرفت تدریجی تكنولوژی باعث به وجود آمدن اولین كامپیوترها شد كه بعدها اینترنت به صورت ابتدایی توسط ارتش آمریكا به وجود آمد. كم كم در دهه ۱۹۸۰ كامپیوترهای شخصی جایگاه خود را در جامعه اطلاعاتی پیدا كردند، آنگاه در دهه بعد ۱۹۹۰ شبكه بین المللی و شبكه جهانی اینترنت به وجود آمد. علیرغم تحولات حاصله در زمینه تكنولوژی، ورود به جامعه اطلاعاتی دارای عوارض سیاسی و اجتماعی است. بعضی از نظریه پردازان در مورد بحث اقتصادی جامعه اطلاعاتی تأكید دارند. به عبارتی جامعه اطلاعاتی چه شاخص هایی را نشان می دهد. در دهه ۱۹۷۰ ، ۶۵ درصد از درآمد آمریكا از طریق فروش مصنوعات صنعتی و كشاورزی بود، در حالی كه در دهه ۱۹۸۰ بیش از ۶۵ درصد درآمد آمریكا از راه فروش اطلاعات بوده است.
شیشه ای شدن دیوارهای جغرافیایی كشورها نیز از عوامل تأثیرگذار جامعه های اطلاعاتی است، به طوری كه دیوارها ومرزهای جغرافیایی همانند شیشه شكننده شده اند.
لذا در این دوران، تعاریف جدیدی از امنیت و دولت مطرح می شود. حكومت ها و دولت ها در محدوده خود حكومت می كردند و نمی توانستند به محدوده جغرافیایی دیگران نفوذ داشته باشند اما اكنون این امر قابل دسترسی است و هیچ حكومت و دولتی نمی تواند در محدوده خود به حكومت بپردازد. به تعبیری دنیا به اندازه نصف صفحه مونیتور كامپیوتر است. پس این تعبیر اشاره به كوچكی دنیا دارد.لذا در عصر اطلاعات سرعت بسیار بالایی می طلبد. اگر زمانی در خبرگزاری ها جنگ اطلاعاتی ثانیه بود، هم اكنون جنگ اطلاعاتی صدم ثانیه است. به طور مثال وقتی خبر دستگیری صدام توسط یكی از خبرنگاران ایرنا برای اولین بار پخش شد، بعد از آن خبرگزاری رویتر تعداد زیادی خبر را كسب كرد كه نیم ساعت بعد محلی از اعراب در سایت خبری ایرنا نداشت. ورود به جامعه اطلاعاتی باعث می شود حق انتخاب افراد بیشتر شود و همگان فرستنده و گیرنده پیام باشند. یكی از بزرگترین نشست های تاریخ بشر كه طی دو هفته گذشته در ژنو انجام پذیرفت و ۱۴۰ كشور جهان در آن شركت داشتند با موضوع اطلاعات آغاز شد.
خانم «الیزابت لانك ورث» مدیر بخش جامعه اطلاعاتی یونسكو اعلام داشت: «برای این كه جامعه اطلاعاتی قادر باشد علوم جدیدی را تولید كند نیازمند ایجاد نهادهای اجتماعی و محیط های میان منطقه ای در درازمدت هستیم تا بر سر مسایل مربوط به اطلاعات و فناوری اجماع فكری داشته باشیم.
پروفسور ارمان ماتلار استاد علوم ارتباطات دانشگاه پاریس می گوید: اختلاف نظرهای مربوط به راه های دستیابی به جامعه اطلاعاتی و به طور وسیع تر رابطه میان فرهنگ های نظام نوین جهانی، شكل ژئوپلتیكی به خود گرفته اند كه بیم آن می رود كه دولت آمریكا در این زمینه تعامل جدی تری داشته باشد.
این موضوع در كشور ما تا چند سال پیش اصلاً اهمیتی نداشت ولی با اعزام هیأتی به این نشست كشور ما در زمینه ورود به عرصه جامعه اطلاعاتی تكانی به خود داده است. ما نباید به پدیده جهانی شدن فقط به دیده تهدید نگاه كنیم بلكه فرصت هایی در زمینه به روز كردن اطلاعات و اصلاح كشاورزی، تولید ملی، علمی، اقتصادی و... ایجاد می كند كه به خودی خود قابل تعمق است. متأسفانه در جهان در یك برهه از تاریخ بشر اتفاقاتی رخ داده كه ما ایرانی ها در آن دوران نبوده و یا به عبارتی به تعطیلات تاریخی رفته ایم، دورانی همچون سنتی شدن و مدرنیته... كه هنگام بازگشت به آن عملاً یك قرن عقب بوده ایم.
اما با این حال در ورود به جامعه اطلاعاتی جهان می توانیم از مدیریت قوی، نظارت و بهره وری استفاده كنیم. جمعیت ایران با دارابودن یكصدم جمعیت دنیا با داشتن ۷ صدم نفت دنیا و سومین منبع گاز جهانی می تواند تأثیرگذار باشد لذا ایران با دارابودن ۵۰ درصد جوانان زیر ۲۱ سال می تواند گام های مؤثری در این راه بردارد. ورود به جامعه اطلاعاتی نوعی التزام برای ما به وجود آورده است.

نویسنده: سمانه بامشاد

منبع : باشگاه اندیشه