تصویر برداری خدمه ایستگاه فضایی بین المللی از ابرهای شب تاب

دانشمندان درخصوص علت پیدایش ابرهای نازك آبی رنگی كه با درخشش كهربایی خود مناظر زیبایی را به وجود می آورند ، اختلاف نظر دارند.
دان پتی ،یكی از خدمه ایستگاه فضایی بین المللی در گفتگویی تلویزیونی كه از طریق تلویزیون ناسا پخش شد، گفت در طی هفته گذشته خدمه ایستگاه بارها به مشاهده ابرهای noctilucent كه به ابرهای شب تاب یا NLC نیز معروفند، پرداخته اند.این گونه از ابرها كه در ارتفاعی بین ۸۰ تا ۱۰۰ كیلومتری سطح زمین و در جایی كه می توان آن را مرز اتمسفر زمین و فضا نامید ، تشكیل می شوند به رنگ آبی خیره كننده ای می درخشند و اگرچه گاهگاهی می توان آنها را از روی زمین نیز مشاهده كرد اما منظره این ابرها از فضا بسیار واضحتر و آشكار تر است. ابرهای شبتاب گونه جدیدی از ابرها هستند كه تاریخچه دیده شدن آنها به سال ۱۲۶۳ خورشیدی (۱۸۸۵ میلادی) باز میگردد.
در آن سال آتشفشان كوه كاركاتوا در كشور اندونزی یكی از عظیم ترین فعالیتهای آتشفشانی خود را آغاز كرده بود ، به طوریكه خاكستر ناشی از این فعالیت آتشفشانی تا ارتفاع ۸۰كیلومتری سطح زمین پرتاب می شدند.در طی این مدت ساعتی پس از غروب كسانی كه به تماشای آسمان می نشستند ابرهای میله ای شكلی را می دیدند كه با تلالو آبی درخشانی در آسمان می درخشیدند .
دانشمندان در آن زمان احتمال می دادند كه این ابرها ناشی از فعالیت این كوه آتشفشانی باشد.اما این ابرها بسیار پیچیده تر از آن چیزی بود كه ابتدا تصور می شد ، چراكه پس از پایان فعالیتهای آتشفشانی این كوه و آرام گرفتن ذرات غبار و خاكستر ناشی از آن نیز مشاهده این ابرهای مرموز و زیبا نه تنها ادامه یافت بلكه گسترش بیشتری نیز پیدا كرد. اگر تا صد سال پیش این ابرها تنها در عرضهای شمالی یا جنوبی دیده می شدند امروزه دامنه رویت این ابرها به عرضهای میانی نیز كشده شده است.
دان پیت ، خدمه ایستگاه فضایی بین المللی كه تصویر واضح او از این ابرها در بالای این صفحه نشان داده شده است.بین سالهای ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۲ در آزمایشگاه ملی لس آلاموس در آمریكا به تحقیق در خصوص این ابرها پرداخته است.وی در مورد این ابرها می گوید این ابرها قطعا درون جو زمین و در طبقات فوقانی لایه موسوم به mesosphere قرار دارند . این لایه از جو زمین در ارتفاعی بین ۵۰ تا ۸۵ كیلومتر از سطح زمین قرار دارد و دمای آن ۱۲۵ درجه سانتیگراد زیر صفر و ۱۰۰ میلیون برابر خشك تر از صحراهای زمین است. با وجود این این ابرها قطعا از كریستالهای كوچك آب تشكیل شده اند .
اندازه این كریستالها از اندازه ذرات معلق درون دود سیگار نیز كوچكتر هستند و همین بلورهای كوچك عامل درخشش این ابرها با رنگ آبی منحصر به فرد آن است.
پیدایش این ابرها در این ارتفاع برای دانشمندان تعجب برانگیز است چراكه برای تشكیل ابر علاوه بر وجود مولكولهای آب باید نوعی از ذرات معلق نیز موجود باشند كه مولكولهای آب به آن چسبیده و ابر را تشكیل دهد.
در ابرهای معمولی كه در ارتفاع های پایین تشكیل می شوند ذرات گرد و غبار سطح زمین و صحراهای آن كه توسط بادهای شدید به آسمان بلند شده اند ، این نقش را بر عهده می گیرند. اما در ارتفاعی كه ابرهای شب تاب ظاهر می شوند امكان این امر وجود ندارد.شاید در سال ۱۲۶۳ آتشفشان بزرگ اندونزی توانسته باشد ذرات را به این ارتفاع پرتاب كند و باعث پدیدار شدن این ابرها شود اما قطعا پس از آن علل دیگری در پیدایش ابرها دخالت داشته اند.گروهی از دانشمندان حدس می زنند شاید ذرات فضایی در تشكیل این ابرها دخالت داشته باشند.
ذراتی كه شاید در اثر گذر دنباله دارها و ورود شهابسنگها به جو زمین در این ناحیه از جو زمین باقی می مانند. اگرچه در این خصوص نتیجه قطعی به دست نیامده است اما در عوض برای توضیح چگونگی انتقال مولكولهای آب به این ارتفاع مشكلی وجود ندارد.
مولكولهای آب توسط جریانهای قوی باد كه در تابستانها ایجاد می شود از لایه های میانی جو به این منطقه منتقل می شوند و این امر علت این واقعیت را توضیح می دهد كه چرا این ابرها تنها در تابستانها دیده می شوند و زمستانها نمی توانیم آنها را ببینیم .این ابرها همچنین ممكن است نتیجه ای از تاثیرات گرم شدن زمین در اثر پدیده گلخانه ای باشد این احتمال به ویژه از آنجا تقویت می شود كه بدانیم اولین مشاهدات این ابرها در آغاز انقلاب صنعتی بوده است. در حال حاصر سوالات جدی در خصوص این ابرها مطرح است.
آیا این ابرها نشانه ای از تغییرات آبو هوایی زمین است ؟ آیا نشان از یك بارش شهابی ناشناخته دارد؟ ممكن است پاسخ هر دو این سوالات مثبت باشد. ناسا در سال ۱۳۸۴ ما هواره جستجوگری به نام Aeronomy of Ice in the Mesosphere یا AIM را به مداری در ارتفاع ۵۵۰كیلومتری سطح زمین پرتاب خواهد كرد كه به كمك داده های این ماهواره دانشمندان تصویر بهتری از این ابرها به دست خواهند آورد.
این ماهواره با كمك دوربینها و حسگرهای گوناگون خود تصاویر كاملی از این ابر ها تهیه خواهد كرد و به اندازه گیری دما و تركیب شیمیایی این ابر ها خواهد پرداخت و در عین حال به شمارش ذرات معلق در نواحی بالایی جو و زیرنظر گرفتن شهابهایی خواهد پرداخت كه با جو زمین برخورد می كنند. بدین ترتیب تمامی پارامترهای لازم برای درك بهتر این ابرها در اختیار دانشمندان قرار خواهد گرفت . تا آن زمان تنها می توان از دیدن این ابرها لذت برد. اگر امكان آن را ندارید كه از فضا به این ابرهای درخشان آبی بنگرید، نگران نشوید. تابستانها فرصتی است كه به جستجوی این ابرها بروید .
در عرضهای جغرافیایی بالای ۴۰ درجه در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه تا یك ساعت پس از غروب خورشید یعنی هنگامیكه خورشید ۶ تا ۱۶ درجه زیر افق قرار دارد به جستجوی این ابرها بپرازید. این ابرها به شكل نوارهای رشته رشته و آبی درخشانی دیده خواهند شد. در زمانی كه به جستجوی آنها می روید دوربین عكاسی خود را نیز فراموش نكنید ، چراكه احتمال كمی وجود دارد كه بتوانید آنها را در شرایط مناسب عكاسی ببینید و اگر چنین فرصتی را از دست دهید احتمال تكرارا آن بسیار اندك خواهد بود.

منبع : آسمان ابری