خانه های تهران در دوره قاجار

در دوران قاجار ، نظام كهن زیست تحت تاثیر عواملی كه بیشتر خاستگاه جهانی داشت دستخوش تحول و دگرگونی شد و جنبه های نوینی ار زندگی شهری با سلسله مراتب خاص پدیدار گردید.
تحت تاثیر این تحولات تهران نیز به عنوان پایتخت، بستر اساسی‌ترین و عمیق‌ترین تحولات و تغییران كالبدی شد تا جایی كه سبك جدیدی بنام سبك تهران پا به عرصه گذاشت.در این دوره برای اولین با در ایران، ساختمان سازی با تهیه نقشه مرسوم شد. همچنین طراحی و ساخت، برخلاف نظام استاد-شاگردی به فرد واگذار گردید و تدریس معماری با حضور معلمان اروپایی در دارالفنون برقرار شد.معماری دوره قاجار را معماری خانه‌سازی و یا معماری خانه‌های مسكونی نامیده‌اند. چرا كه بیشترین ساخت و سازها در این دوره به علت افزایش جمعیت شهرنشین معطوف به ایجاد سرپناه و خانه برای مردم مهاجر و تازه‌وارد به شهر گردید. كثرت ساخت و ساز به همراه شرایط نامساعد اقتصادی مانع از پویایی و ایجاد تحول چشم‌گیر در نظام فضایی و ساختاری خانه‌ها بود.خانه های عوام برطبق همان بافت محله‌ای و در تبعیت از ضوابط الگوی متداول خانه ایرانی ساخته می‌شد. این خانه ها دارای حیاط مركزی، اتاق‌های سه دری و پنج دری با ارسی بود و فضاهای ورودی نیز شامل هشتی و دالان دهلیز می‌شد.در این میان تنها خانه‌های اشراف و طبقات مفرح در محلات شمال شهر مشابه با كاخ‌ها و عمارت‌های سنتی ساخته می‌شد.
● تزئینات بكاررفته در این خانه ها عبارتند از :
▪ آیینه‌های قدیمی با گچبریهای پركار و ظریف
▪ ستونها و سرستونهای مرمرین به سبك اروپایی
▪ نقاشی‌های دیواری با موضوعات مختلف از قبیل وقایع تاریخی مهم، چهره پردازی‌ها، نگارگری‌ها و مناظر، كه تمام سطوح داخلی دیوارها را پوشانده است.
▪ مجموعه‌های مرمرین و مفرغی در داخل و خارج ساختمان
▪ ارسی و شیشه‌های رنگی
▪ محوطه‌سازی انگلیسی و فرانسوی با سطوح وسیع چمن‌كاری، درختان زینتی و بوته‌ای، حوضچه‌ها و حوض‌های مربع مستطیل كوچك و بزرگ، گلكاری باخچه‌ها و خطوط كلی محوطه‌سازی و باغ‌سازی كه تا حدی ار حالت محوری خارج گردیده است.
▪ آذین‌بندی فضاهای داخلی و خارجی با استفاده از میزها، صندلی‌ها و مبل‌ها
● همچنین ویژگیهای كالبدی فضاها را می‌توان به شكل زیر دسته‌بندی كرد:
▪ پلان‌های كشیده در امتداد نما، برجك‌هایی مه در یك طرف یا طرفین بنا قرار گرفته است.
▪ ایوانهای وسیع در جلوی ساختمان
▪ تالارها و سرسراهای بزرگ همراه با پله‌های مركزی
▪ بخاریهای دیواری، شیروانی‌ها و سقف‌های سبك
▪ ایجاد چشم‌اندازهای وسیع بوسیله پنجره‌ها و نورگیرهای كوچك و بزرگ در نمای ساختمان
بطوركلی سبك معماری در این دوره تلفیقی از خانه‌های سنتی ایران به همراه برخی از نماهای فرهنگی می‌باشد. در پی تحول سبك معماری در احداث خانه‌ها، كم‌كم اصلی‌ترین مفهوم فكری و كالبدی معماری «درونگرای» جای خود را به «برونگرایی» در شكل‌گیری خانه‌ها می‌دهد كه نمونه‌های متعددی از آنرا در تهران آن زمان می‌توان دید.
در ذیل برخی از نماهای خانه های قوام السلطنه ، مشیرالدوله و وثوق الدوله جهت آشنایی هر چه بیشتر شما عزیزان ارائه می گردد :

منبع: میراث فرهنگی

منبع : مجله اینترنتی صبح بخیر ایران