آینده پژوهی انقلاب اسلامی

با توجه به آنچه که در باب اهمیت مقوله آینده پژوهی و ضرورت‌های تحلیل آینده انقلاب اسلامی برشمرده شد، لازم است به تبیین مفهوم آینده پژوهی و نحوه مطالعه مباحث و موضوعات در این دانش بپردازیم. نکته‌ای که در اینجا لازم است مورد تاکید قرار گیرد اینکه سوالاتی که در بخش‌‌های آتی این نوشتار ارائه می‌شوند هر کدام سوژه و سوال اصلی تحقیقات و پروژه‌های عمیقی هستند و این نوشتار کوتاه و سیاهه مختصر هرگز درصدد پاسخگویی به آنها نیست بلکه انگیزه اصلی نگارنده طرح این سوالات کلیدی است تا ذهن‌ها را درگیر و اهل نظر را به وادی اندیشه و قلم رهنمون سازد. غرض از آینده پژوهی آینده اندیشی یا آینده نگری یا آینده پژوهی که مطالعه و بررسی آینده را عهده‌دار است در پی ساخت و طراحی آینده مطلوب و مورد نظر می‌باشد. درباره هدف این حوزه پژوهشی یکی از نویسندگان صاحب نام در این زمینه به نام “وندل بل” )Wendel bell( می‌گوید: “غرض از آینده پژوهی، کشف یا ابداع، وارسی و ارزیابی و پیشنهاد آینده‌هایی است که می‌توانند واقع شوند (آینده‌های ممکن) و یا احتمال واقع شدن آنها وجود دارد (آینده‌های محتمل) و یامی باید واقع شوند (آینده‌های مطلوب)“. این حوزه در زمره قلمرو‌های جدیدی است که به مدد بهره‌گیری از امکانات و دستاوردهای رشته‌های مختلف علوم، ریاضیات، مهندسی و فناوری، مدیریت، سیاست، اقتصاد، تاریخ، هنر، جامعه‌شناسی و فلسفه (بخصوص فلسفه علم و فناوری)، در حال شکل‌گیری است. با این حال باید تاکید کرد که آینده‌پژوهی هنوز یک رشته علمی بلوغ یافته به شمار نمی‌آید بلکه به تعبیر “لاکاتوش” یک برنامه پژوهشی رشد یابنده است. آینده پژوهی به اعتبار خصلت برنامه‌وار خود، فعالیتی گروهی است و محصولات نظری آن حاصل تعامل میان افراد با تخصص‌های متفاوت است.
واژه “آینده اندیشی” به صورت Futurology نخستین بار به وسیله مورخی آلمانی به نام “اوسیپ فلشتهایم” در دهه ۱۹۴۰ مطرح شد. رشد اولیه این حوزه مرهون کوشش‌هایی بود که در عرضه فعالیت‌های استراتژیک نظامی و در ارتباط با فناوری این قلمرو صورت گرفت. بزودی پیشرفت‌هایی که به صورت همزمان در حوزه‌های گوناگون دانش به وقوع پیوست، راه را برای تامل دقیق‌تر در روندهای رو به رشد یا در حال ظهور در بافت پیچیده محیط فرهنگی آدمی هموار ساخت. در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ و به واسطه‌های تالیفات افرادی چون آلوین تافلر و جان نیس بیت، آینده اندیشی ناگهان در کانون توجهات عمومی قرار گرفت و توجه افراد در سطوح مختلف، از شهروندان عادی گرفته تا نخبگان و سیاستمداران به آن جلب شد.
این اقبال عمومی هر چند از حیث تخصص منابع مالی برای پیشبرد تحقیقات بیشتر در قلمرو آینده اندیشی برکت‌زا بود، اما در عین حال با این نقطه ضعف نیز همراه بود که آینده پژوهی و آینده اندیشی را به یک ژانر ادبی تحویل کرد که شباهت زیادی به داستان‌های علمی - تخیلی پیدا کرده بود. قلمرو موضوعاتی که آینده اندیشان برای حوزه پژوهشی خود در نظر می‌گیرند با توجه به وجود همین تفاوت‌ها میان امکانات موجود و شرایط آتی تنظیم می‌شود. شماری از موضوعات مورد علاقه آینده اندیشان بدین قرارند:
۱) توصیف موضوعات و علایق اصلی زندگی آدمی از یک دیدگاه آینده‌اندیشانه؛
۲) کاوش در مسیرهای اصلی ناظر به کنش و قصد اولیه در آدمیان و نهادها که در باز کردن کلاف واقعیت‌های آینده نقش داشته‌اند، دارند یا خواهند داشت.
۳) بر ساختن مسیرهای بدیل ممکن برای رویدادها یا تصمیمات سازمان‌های ساخته آدمی؛
۴ ) انجام دادن ارزیابی‌های مربوط به تحولات بر مبنای ارزش‌های و امور واقع.
۵ ) پیشبرد و تکمیل روش‌شناسی مربوط به مطالعات آینده اندیشی به موازات تکمیل و پیشبرد معرفت مرتبه اول آن به منظور پرسش‌های مناسب در خصوص آینده و دستیابی به پاسخ‌های در خور.
نهایتا اینکه به منظور عملی شدن اجزای منظومه کارآمدی نظام جمهوری اسلامی بایستی توجه داشت که آینده پژوهی انقلاب منطبق بر آرمان‌های انقلاب و امام انجام پذیرد تا طراحی و ساخت آینده با دقت و هوشمندی تدوین گردد.

منبع : روزنامه رسالت