اهمیت سلب تمرکز از تماشاگر

● نگاهی به فیلم شام عروسی
به زعم برخی، خنده تماشاگر عامل تخفیف هر اختلاف نظری است در خصوص این كه فلان اثر كمدی، متن و اجرایی موجه داشته یا خیر. مثل این كه بگوییم فیلم ترسناكی موفق است كه تماشاگر را تا پایان در تعلیق و هراس باقی بگذارد. سر همین هم وقتی وس كریون در نفرین شده آگاهانه در جهت تحریف و هجو مولفه های وحشت آفرینی كه خودش قبل تر به كار بسته قدم برمی دارد واكنش های سردی در برابرش شكل می گیرد. مخاطبان در هر نقطه از جهان انتظار ابداع زیرژانرهای جدید و پوست اندازی یك گونه سینمایی را در نخستین قدم به دلیل پذیرش شروط دراماتیكی كه دلیل وجد ایشان تا آن هنگام بوده ندارند.
در سینمای ایران وقتی مضحكه ای در جهت كوبیدن تزویر و ریا و كاستی های نهاد های زیست جمعیتی بر پا می شود غالبا توفیق پیدا می كند. اگر فروش مناسب شام عروسی را در گرایش به تكرار مضامین بدانیم به سختی و اغماض می توان گفت كه فیلم به ریشه های پیدایش این ضرب المثل می پردازد: آفتابه و لگن هفت دست ولی شام و ناهار هیچی. در حالی كه فیلمساز به این بررسی پابند نیست، در عین حال كه می دانسته باید چیزهایی را به نفع بافت جدیدی كه مد نظر دارد كنار بگذارد تا مخاطب را از دست ندهد.
به دلیل گرامیداشت شالوده سینمای كمدی در فیلمنامه به خلق شخصیت هایی پرداخته شده كه در شرایط قابل قبول كنش هایی توجیه ناپذیر دارند و این گونه است كه فیلمی كه قرار بوده مخاطب را بخنداند شخصیت هایی را در بطن خود دارد كه مهمترین خصیصه شان به او نزدیك است. هر دو زندگی را آسان می گیرند.
در حالی كه نحوه برآورد آسایش، امنیت و حیثیت، تضادی خردكننده و پیش برنده را بر بستر دراماتیكی كه زندگی بر آن جریان دارد موجب می شود. صرف این كه ابزاری را در زندگی سهل انگاریم منجر به شوكه شدن در برابر بازخورد های سخت آن نمی شود بلكه اتكا بر الگوهای كلاسیك نظیر رفتار بی محابا شریك باهر، بی اختیاری و عمل نسنجیده در باهر منجر به پذیرفتن خطراتی می شود كه عایدش تسری كشمكشی جاندار به پیرنگ است.
مطالعه دوباره كمدی های محبوب و پرآوازه ای چون آپارتمان و بعضی ها داغشو دوست دارند از بیلی وایلدر این مسئله را روشن می كند كه بن مایه نیازی كه در شخصیت تعبیه شده نه تنها دور از ذهن و مضحك نیست بلكه تلخ و منبعث از روزمرگی ملال آور و ضعف هایی بزرگ در سرشت انسان و موقعیت های فرامتنی است كه برای خود به وجود می آوریم. در اینجا هم هر یك از كاراكترهای شام عروسی به تنهایی داستانی دلگیر را رقم می زنند. گندم درگیر عواطف و روابطی شكننده است. شركای باهر از او پیشی گرفته اند و همسرش توجهی به او ندارد. سنبل زاده سرمایه داری ورشكسته و مغموم است.
اما تعدد شخصیت ها قوتی در اجرا است كه خاصیت پوشاننده دارد و عامل توازن است. نگارش گروهی برخی شوخی ها آن طور كه در عنوان بندی ذكر شده با نیت دست یافتن به یك جنس كمدی مستهلك كلامی به تفرق و گسست دامن می زند و سلب هوشمندانه تمركز از تماشاگر موجب كمرنگ شدن درگیری های درونی می شود و بیش از این كه فرد در برابر تدبیر خویش قرار بگیرد در برابر دیگری قرار می گیرد و بدین سان موج در برابر موج قرار می گیرد. فانتزی و هپی اند دیگر راهكارهایی است كه موجب می شود فیلم سطحی از ارتباط با مخاطب را حفظ كند كه در آن بلاهت و خوش قلبی راه به لجاجت و تلخكامی نمی برد.
از همین رو است كه رقبای تجاری و پسرهای شرور تا فصل آخر غایب اند و دیگر این كه اصلا معلوم نیست حسابدار جدید شركت قرار است به چه اموری رسیدگی كند. همین تیپیكال و اجرای مساعد نمایش زنانه كه در آغاز فیلم از او می بینیم برای حفظ حد و اندازه فیلم كفایت می كند.

حامد عطایی

منبع : روزنامه شرق